وقت فرارفتن از قالب سنتی زبان فارسی

ایسنا/خوزستان یک زبانشناس گفت: مطالعه زبان و ادب فارسی در خلأ و در فضای تجریدی نتیجه‌بخش نخواهد بود و مفاهیمی از قبیل «جادوی کلمات»، «رستاخیز کلمات» و غیره تداعی‌بخش این واقعیت است که مطالعات ادبی باید از قالب سنتی فراتر رفته و در ارتباط و تعامل با سایر دانش‌ها مانند دانش زبان‌شناسی و گرایش‌های متفاوت آن مورد توجه قرار گیرند.

به گزارش ایسنا، الخاص ویسی در نخستین جلسه از مجموعه نشست‌های سیر مطالعاتی با ارایه‌ مباحث کتاب «رستاخیز کلمات» نوشته‌ دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی زبان را مجموعه‌ای از علایم و نشانه‌های قراردادی دانست که هر ملت برای تفهیم نظرات و نیات خود آن‌ها را به کار می‌گیرد.

وی ادامه داد: زبان گران‌بهاترین و باارزش‌ترین میراث هر ملتی است که نقش عظیمی در تغییر و تحول و تکامل دانش بشری داشته و دارد و به ‌منزله کلیدی است که درهای اندیشه‌های بشری را می‌گشاید و آدمی را به گنجینه‌های دانش و فرهنگ و تمدن می‌رساند.

او خاطرنشان کرد: در کنار توجه به متون ادب فارسی و کندوکاو پیرامون آن‌ها باید به مطالعه جنبه‌های زبان‌شناختی این زبان کهن نیز پرداخته شود تا از این رهگذر، بتوان دانش‌آموزان و دانشجویان را با ابزارها و روش‌های تحلیل زبان‌شناختی متون ادبی نیز که امروز در ادبیات جهان، امری معمول است آشنا کرد.

این پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی با اعتقاد به اینکه هنر زبان در چگونگی انتقال افکار و نظرات و توانایی به‌کارگیری کلمات نهفته است بیان کرد: ادبیات، هنر بیان نیات به‌ وسیله زبان و وسیله‌ای است هنرمندانه برای تبیین افکار، احساسات، عواطف و عقاید بشر و به همین دلیل است که زبان ادبی جلوه‌ای از هنر بشری است.

وی زبان را دستگاهی سمبلیک خواند که ترکیبی از نشانه‌ها و علایم قراردادی است و اظهار داشت: از آنجا که زبان در پرورش قوای فکری و روحی هر جامعه و ارتقا و تکامل یک نسل نقش مهمی را ایفا می‌کند لازم است مربیان و معلمان در امر آموزش‌ و پرورش، تعلیم ابعاد کاربردی زبان را در حوزه‌های مختلف از جمله ادبیات و رشد خلاقیت‌های زبانی را در بیان مفاهیم ذهنی و ادبی و فرهنگی سرلوحه کار خود قرار دهند و با تقویت زبان کودکان و نوجوانان زمینه پذیرش هر نوع دانشی را برای آنان فراهم سازند.

ویسی با بیان اینکه صورت‌گرایان برای تبیین نظریه‌ خود از دو فرآیند «خودکارشدگی» و «برجسته‌سازی» استفاده کرده‌اند توضیح داد: به باور آن‌ها، زبان در استفاده روزمره آن و در متون علمی و پژوهشی، روان و خودکار است و اساسا به‌ عنوان وسیله‌ای برای انتقال معنا به کار می‌رود و گوینده تلاش می‌کند منظور خود را با آن بیان کند. اما هنگامی که شاعری می‌خواهد از این زبان به‌ عنوان ابزار بیان شعری استفاده کند، زبان به این شکل باقی نمی‌ماند بلکه از فرم و حالت معیار خارج شده و وارد عرصه شعر می‌شود. این فرآیند «برجسته‌سازی» نامیده می‌شود.

وی ادامه داد: کتاب «رستاخیز کلمات» درس نوشته‌هایی است که توسط محمدرضا شفیعی کدکنی به بررسی فرمالیست‌های روسی و نظریه آن‌ها پرداخته است و مانند دیگر آثار، نویسنده‌ آن سرشار از حرف‌های تازه و نکته سنجی‌هایی است که در حوزه زبان و چگونگی بهره‌گیری از قابلیت‌های زبانی در حوزه ادبیات و شعر درخور توجه است.

این مدرس دانشگاه فصل‌های آغازین کتاب «رستاخیز کلمات» را حاوی تاریخچه‌ مربوط به پیدایش فرمالیسم و خاستگاه آن در روسیه دانست و با عنوان اینکه شفیعی کدکنی در این فصول برای یافتن چرایی پیدایش فرمالیسم در روسیه به تاریخ و فرهنگ روسیه نقبی زده و ریشه این مکتب ادبی را در ویژگی‌های قوم روس جست‌وجو کرده یادآور شد: فرآیند شکل‌گیری یک اثر ادبی و «ادبیت» در فرمالیسم روسی یکی از مباحث اصلی و محوری این کتاب است. ادبیت همان عاملی است که ماده خام زبانی را تبدیل به یک اثر ادبی می‌کند و تمام تلاش صورت‌گرایان بر همین متمرکز بوده که این فرآیند را رمزگشایی کنند.

ویسی خاطرنشان کرد: آشنایی‌زدایی یکی از مهم‌ترین چشم‌اندازهای نظریه فرمالیسم روسی است و راه‌های بی‌نهایت دارد که هنرمندان بدان دست می‌یابند و از مواد خام خود به شعر، پی‌رنگ یا به سینما برسند.

وی گفت: صورت‌گرایان روسی محتوا یا معنی را چیزی جز تجلی صورت نمی‌دانند و مساله دیرینه تقابل نقش و محتوا و شکل یا صورت را از بنیاد قبول ندارند.

"اما هنگامی که شاعری می‌خواهد از این زبان به‌ عنوان ابزار بیان شعری استفاده کند، زبان به این شکل باقی نمی‌ماند بلکه از فرم و حالت معیار خارج شده و وارد عرصه شعر می‌شود"در این رویکرد معنی همان صورت و صورت همان معنی است.

این پژوهشگر تاکید کرد: ادبیات بیشتر در گذشته بر تصویرسازی و ایماژها استوار بوده اما از نظر صورت‌گرایان روس ادبیات، هنر تصویرها و ایماژها نیست بلکه هنر به‌کارگیری و آرایش واژه‌ها است و در این بین تاریخ ادبیات، هنر، دین و اسطوره چیزی جز تاریخ تحول ساختار و صورت نیست.

او با بیان اینکه از نظر صورت‌گرایان روس آنچه در ادبیات اهمیت دارد «نقش» است یادآور شد: آن‌ها معتقدند که سازه‌ها و عناصر زبانی می‌توانند در سیاق دیگری و دریافت نقش دیگر زنده شوند و اجزای سازنده یک شاهکار جدید شوند. به همین سبب، صورت‌گرایان تکامل ادبی را در شکل تحول نوع و سبک‌ها می‌بینند.

مجموعه نشست‌های سیر مطالعاتی به همت واحد آفرینش‌های ادبی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانا خوزستان به صورت ادامه‌دار در ماه‌های آینده و طی چند جلسه با مباحث جزئی‌تر برگزار خواهند شد.

انتهای پیام