گفتگوی اختصاصی با حامد اسماعیلیون؛ «اگر جمهوری اسلامی منزوی‌تر شود، مبارزه با آن آسان‌تر می‌شود»

سه سال از زمان ساقط کردن هواپیمای متعلق به خطوط هواپیمایی اوکراین می‌گذرد. هواپیمایی که در صبحی متفاوت از صبح‌های روزهای قبل از باند پرواز فرودگاه امام خمینی تهران به سمت کی‌یف به پرواز درآمد اما این پرواز هیچ‌گاه به مقصد نرسید و با دو موشک پدافند هوایی سپاه در همان دقایق اولیه سرنگون شد.

هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ با ۱۷۶ سرنشین در شهریار سقوط کرد. خبرهای آن روز تحت تاثیر حمله ایران به پایگاه نظامیان آمریکایی در عین‌الاسد قرار داشت اما نام قربانیان پرواز یک به یک در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شد. مقام‌های ایران در آن روز و دو روز پس آن سکوت کرده بودند اما سخنان مقام‌های آمریکایی و کانادایی و انتشار ویدئوهایی از زمان اصابت موشک باعث شد تا ایران لب به اعتراف بگشاید.

در آستانه سومین سالگرد ساقط کردن این هواپیما چهار کشور اوکراین، بریتانیا، سوئد و کانادا در یک یادداشت دیپلماتیک رسمی از جمهوری اسلامی ایران خواستند تا برای حل اختلاف‌های موجود در این پرونده با دیوان دادگستری لاهه همکاری کند.

ایران هم اکنون شش ماه فرصت خواهد داشت که برای حل اختلاف در دیوان بین المللی دادگستری در لاهه اقدام کند.

حامد اسماعیلیون که در این پرواز همسر و دختر کوچکش را از دست داد از آن زمان دست به کار شد و انجمن خانواده‌های جان‌باختگان این پرواز را ایجاد کرد.

وی در گفت‌وگو با یورونیوز از اقدامات در دست کار و همچنین اعتراضات اخیر ایران سخن گفت.

وی معتقد است که اگر دیپلمات‌های ایرانی اخراج شوند و سفرای کشورهای آزاد هم ایران را ترک کنند، «جمهوری اسلامی در تنهاترین وضعیت خودش قرار می‌گیرد و آن زمان مبارزه با آن آسان‌تر خواهد شد.»

مشروح این گفت‌وگو پیش روی شماست:

یورونیوز: سه سال از این حادثه می‌گذرد و شما بسیار تلاش کردید که ابعاد این حادثه روشن شود. دستاورد اصلی شما در این سه سال چه بوده است؟

اسماعیلیون: سه سال می‌گذرد و الان روند قضایی ارجاع این پرونده به دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه آغاز شده است.

"خبرهای آن روز تحت تاثیر حمله ایران به پایگاه نظامیان آمریکایی در عین‌الاسد قرار داشت اما نام قربانیان پرواز یک به یک در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شد"پروسه دادخواهی یک کار جمعی بوده که در انجمن خانواده‌های پرواز به دقت و با حوصله و با ایجاد یک کارزار بزرگ تا امروز پیگیری شده است. دو ماه پس از سرنگون کردن پرواز پی‌اس ۷۵۲ خانواده‌ها همدیگر را پیدا کردند. انجمنی را شکل دادند. کار را به شکل حرفه‌ای دنبال کردند. یعنی کمیته‌های حقیقت‌یاب، حقوقی، روابط خارجی، ترجمه، شبکه‌های اجتماعی، تکنولوژی و … را تشکیل دادند. 

اکثریت اعضای خانواده‌ها بودند و البته داوطلبین بسیاری به ما پیوستند و از سوی دیگر کارشناسان متعهدی در امور نظامی و هوانوردی با ما همکاری می‌کنند.

وکلا هم به ما کمک می‌کنند. در نتیجه در طول سه سال ما دیدارهای بسیاری را برگزار کردیم. نامه‌های بسیاری نوشتیم. تظاهرات متعددی را برگزار کردیم. اگر لازم بود به پارلمان رفتیم.

"دستاورد اصلی شما در این سه سال چه بوده است؟اسماعیلیون: سه سال می‌گذرد و الان روند قضایی ارجاع این پرونده به دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه آغاز شده است"اگر لازم بود به سازمان ایکائو رفتیم. اگر لازم بود با وکلای دولت [کانادا] دیدار کردیم. و در نهایت به نظر من یکی از نقاط عطف این سه سال انتخاب دکتر پیام اخوان به‌عنوان مشاور ارشد دولت کانادا بر سر این پرونده بود که بعدا ایشان به‌عنوان چهار وکیلی انتخاب شد که استراتژی دولت‌ها را تعیین می‌کند. در تابستان گذشته مباحث زیادی بین دولت‌ها مطرح شد و به این نتیجه رسیده بودند که از کنوانسیون مونترال ۱۹۷۱ استفاده کنند و موضوع عمدی بودن را پیش بکشند و بحث مسئولیت‌های جنایی هر فردی که در سرنگونی پرواز نقش داشته را پیش بکشند و در نهایت به اینجا رسیده است که جمهوری اسلامی برای حکمیت شش ماه فرصت دارد که ما مطمئن هستیم به جایی نخواهد رسید. جمهوری اسلامی نمی‌تواند چهار کشور را قانع کند و در نتیجه در ۲۸ ژوئن ۲۰۲۳ به طور رسمی شکایت در دیوان لاهه ثبت خواهد شد.

ساقط کردن هواپیمای اوکراینی چند دقیقه پس از پرواز

آسوشیتدپرس

یورونیوز: در واقع این دولت کانادا است که از ایران شکایت کرده است؟

اسماعیلیون: چهار کشور اوکراین، سوئد، بریتانیا و کانادا هستند که از ایران شکایت کرده‌اند.

یورونیوز: به نظر می‌رسد در اوایلی که شما پیگیری حقوقی این پرونده را شروع کرده بودید یک اتفاق‌هایی افتاد.

مثلا به جای اینکه به دولت فدرال شکایت را مطرح کنید به دولت محلی شکایت کردید. مقداری روند پرونده با این اتفاق‌ها عقب افتاد. شما تایید می‌کنید؟

اسماعیلیون: آن شکایت‌های استانی یا ایالتی که صورت گرفته از سوی شش نفر از خانواده‌ها بوده است. از طرف انجمن هیچ شکایت داخلی ثبت نشده است. چرا که در نهایت آن پرونده‌ها به غرامت می‌انجامید.

"پروسه دادخواهی یک کار جمعی بوده که در انجمن خانواده‌های پرواز به دقت و با حوصله و با ایجاد یک کارزار بزرگ تا امروز پیگیری شده است"از سوی دیگر جمهوری اسلامی تمام اموال خود را در آمریکای شمالی از دست داده است و این موضوع دورنمایی نداشت بنابراین در انجمن تصمیم گرفته شد که فقط جنبه بین‌المللی را پیگیری کنیم و از شکایت‌های دیگری که در داخل کشورها می‌شود حمایت کنیم یعنی اگر مدرکی لازم دارند و اگر حکمی گرفتند ما حمایت کنیم. بنابراین تمام شکایت‌های داخلی به‌طور شخصی دنبال شد و برخی داخل انجمن بودند و برخی هم داخل انجمن نبودند و ما کارزار بزرگ برای قانع کردن دولت‌ها برای شکایت از جمهوری اسلامی را ایجاد کردیم. موضوعی که در تاخیرها نقش داشت به پروسه حقوقی بر می‌گردد. 

یعنی دولت‌ها ابتدا باید مذاکره را امتحان می‌کردند. مرحله بعد که در آن قرار داریم حکمیت است و بعد از آن به شکایت می‌رسد. دو سال طول کشید تا بگویند که مذاکره به نتیجه نمی‌رسد.

این زمان زیادی بود و بدون دلیل بود که دو سال طول بکشد. یکسال گذشته هم مشکلاتی وجود داشت مثلا این کنوانسیون مونترال ۱۹۷۱ توسط اوکراین به تصویب نرسیده است. سه ماه گذشته بسیار پیگیر بودیم تا این کنوانسیون به پارلمان اوکراین برود و در کمیسیون بودجه در پارلمان اوکراین تصویب شود و بعد به دفتر آقای زلنسکی برود. بیش از دو هفته در دفتر ایشان بود چرا که اوکراین درگیر جنگی وحشتناک با روسیه است و قابل درک است که این مسائل طول بکشد. نهایتا تا جایی که من اطلاع دارم زلنسکی در تاریخ ۱۹ دسامبر این فرمان را امضا کرد و به سه کشور دیگر پیوست و این‌ها همه دلایل تاخیر است.

ما از ابتدا خودمان را برای زمان طولانی آماده کرده بودیم.

"شما تایید می‌کنید؟اسماعیلیون: آن شکایت‌های استانی یا ایالتی که صورت گرفته از سوی شش نفر از خانواده‌ها بوده است"البته شش ماه دیگر که این شکایت ثبت شود امیدواریم که دادگاه به ما و در واقع دولت‌های متضرر وقت بدهد. ولی مهمتر از هر چیزی برای ما روشن شدن حقیقت است حامد اسماعیلیون سخنگوی انجمن خانواده‌های جان‌باختگان پرواز اوکراینی

یورونیوز: هدف شما از ارسال پرونده به دیوان بین‌المللی دادگستری چیست چرا که همانطور که می‌دانید در آنجا روند کارها چند سال طول می‌کشد.

اسماعیلیون: ما از ابتدا خودمان را برای زمان طولانی آماده کرده بودیم. البته شش ماه دیگر که این شکایت ثبت شود امیدواریم که دادگاه به ما و در واقع دولت‌های متضرر وقت بدهد. ولی مهمتر از هر چیزی برای ما روشن شدن حقیقت است که امیدواریم در دیوان این موضوع روشن شود.

یورونیوز: شما برای هشت ژانویه برنامه تظاهرات تدارک دیده‌اید. هدف شما از برگزاری تظاهرات چیست و اساسا برگزاری تظاهرات در خارج از کشور چه تاثیری دارد؟

اسماعیلیون: ما هشت ژانویه یک مراسمی در شهر تورنتو خواهیم داشت که فکر می‌کنم مقامات سیاسی کشور و بسیاری از خانواده‌های جانباختگان نیز حضور داشته باشند.

پس از این تظاهرات، مراسم روشن کردن شمع را در یکی از میدان‌های اصلی تورنتو خواهیم داشت که برای تمام کشته شده‌های چند ماه اخیر ایران است.

فعالیت‌هایی که در چند ماه اخیر انجام دادیم به این دلیل بود که ما خود را بخشی از انقلاب بزرگ مردم ایران می‌دانیم و تلاشی که کردیم این بود که صدای مردم ایران در خارج از کشور بر دولت‌ها، بر رسانه‌ها و بر مردم کشورهای میزبان انعکاس پیدا کند. تلاش‌های صورت گرفته بسیار موفقیت آمیز بوده است. به نظر می‌آید با توجه به نشانه‌هایی که هر روز می‌بینیم این کارها موفقیت آمیز بوده است.

به هر جهت کاری اگر بخواهد در داخل ایران انجام شود به نظر من باید در نهایت دقت صورت گیرد و بر جنبش‌های خشونت پرهیز تکیه کند. حامد اسماعیلیون

یورونیوز: آقای اسماعیلیون شما تاکنون دوتا از بزرگترین تظاهرات تاریخ ایران در خارج از کشور را برگزار کردید. از این توان خود برای بسیج معترضان در داخل کشور نمی‌خواهید استفاده کنید؟

من قبلا درباره فراخوان‌های داخل کشور صحبت کردم. ولی تحقیقات نشان می‌دهد که از هر چهار جنبش بزرگی که انجام شده است و جنبش‌های خشونت پرهیز است، سه تای آن‌ها به موفقیت می‌رسد.

"بنابراین تمام شکایت‌های داخلی به‌طور شخصی دنبال شد و برخی داخل انجمن بودند و برخی هم داخل انجمن نبودند و ما کارزار بزرگ برای قانع کردن دولت‌ها برای شکایت از جمهوری اسلامی را ایجاد کردیم"به نظر می‌رسد در ایران باید کارهای انجام داد که اگر از خارج از کشور راهنمایی می‌شود حداکثر تلاش صورت گیرد که جان انسان‌ها به خطر نیفتد. 

تظاهرات در برلین

AP Photo

من برای تاریخ ۱۷ دی ماه یعنی یک روز قبل از سالگرد سرنگونی هواپیمای اوکراینی پیشنهاد کردم که بر سر مزار تمام کشته شده‌هایی که به دست جمهوری اسلامی کشته شدند شاخه گلی گذاشته شود. در کانادا من این کار را انجام می‌دهم. اگر در ایران بودم این را به خلاقیت بچه‌هایی که در ایران هستند واگذار می‌کردم که می‌تواند گذاشتن شاخه گل بر مزار قربانیان باشد، می‌تواند رفتن به مکانی باشد که کشته شدند و یا دلگرمی دادن به خانواده‌های آن‌ها باشد. این موضوعات را در شبکه‌های اجتماعی دیده‌ام که ایرانی‌ها در حال برنامه‌ریزی هستند. ولی به هر جهت کاری اگر بخواهد در داخل ایران انجام شود به نظر من باید در نهایت دقت صورت گیرد و بر جنبش‌های خشونت پرهیز تکیه کند.

سازمان‌های بین‌المللی که موظف هستند از حقوق مردم دفاع کنند، به‌نوعی به مدافعان حقوق دولت‌ها و در این مورد مافیایی به اسم جمهوری اسلامی تبدیل شده‌اند. حامد اسماعیلیون

یورونیوز: آقای اسماعیلیون شما پس از سرنگونی هواپیما پیگیری‌های زیادی را از طریق سازمان‌های بین‌المللی انجام دادید.

هم اکنون هم شاید سر ماجرای خانواده علی دایی با ایکائو در تماس باشید. به نظر شما سازمان‌های بین‌المللی تا چه حد حقوق مردم را بر منافع کشورها ترجیح می‌دهند؟

اسماعیلیون: تجربیات ما در این موضوعات خیلی تلخ و گزنده است. سازمان‌های بین‌المللی که موظف هستند از حقوق مردم دفاع کنند، به‌نوعی به مدافعان حقوق دولت‌ها و در این مورد مافیایی به اسم جمهوری اسلامی تبدیل شده‌اند.

در سازمان ایکائو فردی به اسم فرهاد پرورش است که نماینده ایران در این سازمان است. این فرد پیش از این رئیس ایران ایر بوده است. طبق گفته‌های جواد ظریف در آن زمان در قاچاق اسلحه به سوریه با قاسم سلیمانی همکاری می‌کرده است.

"موضوعی که در تاخیرها نقش داشت به پروسه حقوقی بر می‌گردد. یعنی دولت‌ها ابتدا باید مذاکره را امتحان می‌کردند"این آدم در مونترال کانادا زندگی می‌کند و با نماینده کشورهای دیگر می‌تواند در تماس باشد. به هر حال برخورد کشورها با وقایعی که در ایران اتفاق می‌افتد بسیار محافظه‌کارانه بوده است. حتی سرنگون کردن پرواز پی‌اس ۷۵۲ را شورای ایکائو محکوم نکرد و بعدها که من با چند نفر از اعضای شورا صحبت می‌کردم و با خود ریاست سازمان صحبت می‌کردم به یاد نمی‌آوردند که این کار را نکرده باشند. اصلا جزییات ماجرا یادشان نبود و من از آن‌ها می‌پرسیدم مگر در سه- چهار سال اخیر چند هواپیما از خطوط بین‌المللی سرنگون شده است؟ فقط یک پرواز بوده است و آن‌ هم پرواز پی اس ۷۵۲ بوده است. اصلا به یاد نمی‌آوردند یا این گونه وانمود می‌کردند.

با این حال این اعتراض‌هایی که می‌شود. این تماس‌هایی که انجام می‌شود و ایمیل‌هایی که فرستاده می‌شود حتما تاثیرگذار است. حتما باید بخوانند و پاسخگو باشند. ممکن است پاسخ‌های بسیار ناامیدکننده بدهند ولی تدوام در کار اغلب به نتیجه می‌رسد.

• دادگاه انتاریو ایران را به پرداخت غرامت به خانواده ۶ قربانی هواپیمای اوکراینی محکوم کرد
• ایران: رای دادگاه کانادا درباره «تروریستی» بودن حمله به هواپیمای اوکراینی «فاقد مبنای قانونی» است

یورونیوز: شما از جمله افرادی هستید که معتقدید دیپلمات‌های جمهوری اسلامی باید اخراج شوند. به نظر شما اخراج دیپلمات‌ها به نفع مردم است؟

اسماعیلیون: البته ما روی سفیران متمرکز هستیم.

"یکسال گذشته هم مشکلاتی وجود داشت مثلا این کنوانسیون مونترال ۱۹۷۱ توسط اوکراین به تصویب نرسیده است"یعنی سفیران کشورهای آزاد از ایران خارج شوند و سفرای جمهوری اسلامی اخراج شوند. همیشه این کار برای حکومت‌هایی که دست به جنایت می‌زنند یک پیام سیاسی مشخص دارد. بارها این اتفاق افتاده است مثلا بعد از اعلام حکم ارتداد سلمان رشدی در جمهوری اسلامی اتفاق افتاده است. بعد از رای دادگاه میکونوس هم رخ داده است. و به نظر من نتیجه هیچکدام به ضرر مردم نبوده است.

جمهوری اسلامی از انزوا می‌ترسد و هم اکنون در این شرایط که مردم را به هیچ وجه در کنار خود ندارد به کشورهای خارجی امید می‌بندد. به چین، به روسیه، به اتحادیه اروپا و حتی به آمریکا امید می‌بندد. اگر پیام سیاسی مشخصی از این دولت‌ها دریافت کند، جمهوری اسلامی را در تنهاترین وضعیت خودش قرار می‌دهد و آن زمان مبارزه با آن آسان‌تر خواهد شد.

یورونیوز: درباره خودکشی محمد مرادی چه فکر می‌کنید؟

اسماعیلیون: من خیلی متاسف شدم که محمد مرادی فردی که فکر می‌کنم هر دوی ما در یک شهر به دنیا آمدیم، در یک شهر بزرگ شدیم، فردی که تاریخ خوانده است، فردی که با ادبیات ایران آشنا است، با هنر آشنا است، تصمیم می‌گیرد از جان خودش به‌عنوان ابزار مبارزه استفاده کند. فکر می‌کنم که با تمام احترامی که به تصمیمش می‌گذارم با توجه به اینکه جان انسان در دست خودش است با این وجود من فکر نمی‌کنم ما در جایی هستیم که باید چنین کاری را بکنیم. انقلاب ایران بسیار امیدبخش است.

"سه ماه گذشته بسیار پیگیر بودیم تا این کنوانسیون به پارلمان اوکراین برود و در کمیسیون بودجه در پارلمان اوکراین تصویب شود و بعد به دفتر آقای زلنسکی برود"تمام ویدئوهایی که من از شهرهای مختلف می‌دیدم و شوری که در جمعیت دیده می شد با وجود اینکه برای سوگواری آمده بودند بسیار امیدبخش بود. من فکر نمی‌کنم هم اکنون ما به جایی رسیده باشیم که از جانمان به‌عنوان ابزار استفاده کنیم. راه زیادی مانده است و راه‌های بسیار بهتری برای مبارزه وجود دارد.