آثار ادعیه و زیارات در عصر غیبت

به گزارش جام جم آنلاین، در این مقاله به ادعیه وزیارت واهمیت آنها در زمان غیبت اشاره می کندو آثار دعا در زمان غیبت امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) اشاره می کند.

ضرورت دعا کردن

دعا ارتباط میان عابد و معبود است دعا کنار زدن دریچه سقف دل برای تابش نور خورشید و بارور ساختن ابر رحمت و بارش ان بر فراز دل و قلب و جان است تا ظلمت ها را رخ بر بندد و تیرگی ها شسته شود و با تزکیه جان فلاح و رستگاری انسان و عروج به  اعلی علیین رقم بخورد.( اباذری ۱۳۹۵ صفحه ۱۱۶)

اهمیت ادعیه و زیارات مهدوی

مسئله مهدویت از مسائل اساسی و بنیادی دنیای اسلام است و شناخت آن امام همام در اندیشه اسلامی جداکننده حق از باطل است لاکن در مسیر کسب معرفت و شناخت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)و مشکلاتی قرار گرفته است که مانع از دیدگاه شفاف و روشن به این آموزه گردیده است چرا که دوران حضور اهل بیت (علیهم السلام) با چالش‌های متعددی از طرف مهدی ستیزان روبرو بوده است.

بنای سیاست دولت عباسی، در امتداد اندیشه شوم اموی، مبنی بر قطع رابطه امام (علیه السلام) با مردم، موجب افزایش  شک و شبهه نسبت به مهدوی شده است؛ از این رو مسئله امامت به ویژه مهدویت با محدودیت‌های مختلفی روبرو گردید.

به همین جهت، امامیه برای حفظ مواضع خود و صیانت از میراث مهدویت ناگزیر به اتخاذ راهکارهای معرفت‌شناختی؛ مانند دعا و زیارت شدند امتیاز این روش به رغم تفاوت ساختار دعا و زیارت با آیات و روایات بیان غیرمستقیم معارف شیعی است؛ به خصوص که ترکیب ادبیاتی مناجات گونه آنها؛ کمتر موجب جلب توجه دشمنان اسلام؛ به خصوص مهدی ستیزان بوده است.( معنوی ۱۳۹۲ صفحه ۲۱)

آداب دعا

قطعاً ارتباط مخلوق با خالق و عبد با معبود به رعایت آداب نیاز دارد که غفلت از آن موجب محرومیت از اجابت میشود راوی به امام صادق (علیه السلام)عرض کرد: دو آیه در قرآن است، عمل کردم؛ نتیجه ای نگرفتم؟ حضرت فرمود: آن دو آیه کدام است؟عرض کرد: خداوند می‌فرماید( ادعونی استجب لکم) دعا می‌کنیم، ولی از اجابت خبری نیست. امام فرمود: کسی که از خدای عزوجل پیروی کند و از جهت دعا او را بخواند، خداوند دعای او را اجابت می نماید. گفت: جهت دعا چیست؟ فرمود: ابتدا به حمد و سپاس و می پردازی، و سپس نعمتهایش را بر می شماری و شکر آنها را به جا می‌آوری و در ادامه، صلوات می فرستی و با یاد کردن گناهانت و اقرار به آن و پناه بردن به خداوند خواسته ات را طلب می‌نمایی. راوی در ادامه گفت: و اما آیه ای دیگر که خداوند فرموده( و ما انفقتم من شی فهو یخلفه) من انفاق می کنم ولی از جایگزین ان خبری نمی‌شود حضرت فرمود: اگر کسی مالی را که از راه حلال به دست آورده است؛ در راه درست و حلالی انفاق نماید، هیچ درهمی را انفاق نمی‌کند جز اینکه خداوند جای آن را پر می نماید.( اباذری ۱۳۹۵ صفحه ۱۱۸)

دعا و زیارت در عصر غیبت

یکی از آثار مهم دعا و زیارت نقش و تاثیر آن در دوره غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است که به برخی از موارد آن اشاره می شود.

الف) ملجا  و پناه در عصر غیبت

شیعیان همواره در پناه امام خویش دوران حضور را سپری کردند و هرگونه کمبود و کاستی و ناملایمات و هرگونه مشکل را به کمک و مساعدت و مدیریت ائمه پشت سر نهاده اند با فرا رسیدن غیبت احساس غربت فضای غمناک و جانکاه پدید آمد طبیعی است که در این میان در جستجوی پناهگاهی امن در مقابل فتنه عصر غیبت برآیند، تا در سایه آن بار دیگر به ساحل امن امامت به کشتی نجات هدایت نائل آیند. در خصوص جایگزینی این مرجع و پناه امام حسن عسکری (علیه السلام) به احمد بن اسحاق فرموده است ای احمد ابن اسحاق به خدا قسم در زمان غیبت امام دوازدهم هیچ کس از هلاکت نجات نمی یابد مگر کسی که به امامت و معتقد باشد و برای تعجیل در ظهور او دعا کند.

"امام فرمود: کسی که از خدای عزوجل پیروی کند و از جهت دعا او را بخواند، خداوند دعای او را اجابت می نماید"(معنوی ۱۳۹۲ صفحه ۴۷ و ۴۸)

توصیه و تاکید اهل بیت (علیهم السلام) بر پناه بردن به دعا در عصر غیبت حاکی از دیدگاه ژرف و عمیق به ادعیه و زیارات است که در آنها این قابلیت نهفته است که می‌تواند شیعه را در زمان غیبت از حیرت و شبهات و خطرات حفظ نماید. (معنوی ۱۳۹۲ صفحه ۴۸۹)

ب) خاستگاه منتظران

انتظار موعود، یکی از ابعاد بسیار مهم آموزه امامت و مهدویت است که معنی بخشی به آن و شناخت وظایف منتظران، ساز و کار پیچیده‌ای دارد؛ چراکه مهدویت، خاستگاه ارزش‌هاست و کانون احساسات و عواطف و آرمان‌ها به شمار می‌آید. برقراری ارتباطی صحیح با این آموزه و ساماندهی شور و هیجان جامعه تشنه بصیرت و وحشت‌زده از بحران هویت و اخلاق معنویت نیاز به آرام بخشی از جنس نور برای سالک وادی طور دارد؛ دعا و زیارت می تواند در این میان ره‌توشه منتظران قرار گیرد.(معنوی ۱۳۹۲ صفحه ۵۰ و ۵۱)

ج) تجلی امامت توجه به مهدویت

ترسیم و تصویر مقامات معنوی و ابعاد شان حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در زیارت مخصوص آن حضرت آمده است و امام شناسی ادعیه و زیارات در پاره ای از موارد از دقت و ظرافت بیشتری نسبت به روایات برخوردار است به خصوص در شناخت اوصاف و ویژگی های امام دوازدهم زیارتی مانند زیارت آل یاسین و زیارت ندبه، جلب توجه می نمایند. شایان ذکر است زیارت ندبه غیر از دعای ندبه است و از جمله زیارت مخصوص حضرت مهدی (علیه السلام) در سرداب مقدس به شمار می‌آید و متن آن شبیه متن زیارت آل یاسین می باشد. به همین روی در توقیعی که از ناحیه مقدسه برای محمد بن عبدالله بن جعفر الحمیری صادر شده، چنین آمده است( اذا ارادتم الوجوه بنا الی الله و الینا فقولوا کما قال الله تعالی :سلام علی آل یاسین)

شایان ذکر است که در زیارت فوق به جلوه‌های ویژه الهی حضرت مهدی علیه السلام پرداخته می شود و با بحث از امامت خاصه شخصیت امام دوازدهم معرفی می گردد .( معنوی ۱۳۹۲ صفحه ۵۴)

د) چگونگی طلب ظهور و ارتباط با مهدویت در عصر غیبت

چگونگی طلب ظهور و ارتباط با مهدویت در ادعیه و زیارات مهدوی از ناحیه ائمه (علیه السلام) مورد توجه قرار گرفته است به همین جهت امام رضا از ابن مقاتل سوال میکند در قنوت نماز جمعه چه می گویید؟ ابن مقاتل پاسخ می دهد هر آنچه مردم می گویند امام هشتم (علیه السلام) به او فرمود: از گفتن آنچه نوع مردم می گویند بپرهیزید.

سپس توجه ابن مقاتل را ضمن دعایی که به او می آموزد به امام زمان معطوف می دارد.

طبق این حدیث امام هشتم (علیه السلام) ابتدا به ابن مقاتل جهت را می آموزد که مهدی باوران در دوران غیبت و در حالت انتظار مانند دیگران نیستند و شایسته است از هرگونه عوام زدگی و سطحی‌نگری پرهیز نمایند و هماهنگ با آموزه امامت و مهدویت حرکت کرده رفتار خود را در سایه آموزش ارزش گذاری و راستی‌آزمایی نمایند.

سپس حضرت رضا علیه السلام به کیفیت تعامل با این آموزه می‌پردازد و دعا برای حضرت مهدی علیه السلام را به او می آموزد تا با عنایت به آن با مهدویت هماهنگ گردد. (معنوی ۱۳۹۲ صفحه ۵۶ و ۵۷)

مهدویت در ادعیه و زیارات معصومین

متون ادعیه و زیارات مهدوی با روشی نظام‌مند و کادر ساز، معرفت ما را نسبت به امام دوازدهم (علیه السلام) افزایش می‌دهند و از چگونگی بحث از مهدویت توسط اهل بیت (علیهم السلام) در قالب دعا و زیارت آگاه می کنند از این رو کند و کار در آنها به نوع تعامل و توجه با آموزه امامت و مهدویت و کیفیت تعامل با ابعاد مختلف مسئله می‌پردازد چراکه بدون عنایت به دعا و زیارت حرکت در مسیر امامت و مهدویت کیفیت مطلوبی نخواهد داشت به خصوص در زمان غیبت کبری که با وجود مدعیان و متمرکز مهدیان و شکل‌گیری فرقی انحرافی حیرت ناشی از غیبت دو چندان می‌شود در نتیجه برای سلامتی از هرگونه لغزش و انحراف شایسته است به محورهای بحث از مهدوی هویت در ادعیه و زیارات معصومین علیه السلام توجه شود و هماهنگ با آنها فرهنگی جامعه در برخورد با آموزه امامت و مهدویت در ابعاد مختلف پدید آید. (معنوی ۱۳۹۲ صفحه ۶۹ و ۷۰)

ادعیه و زیارات مهدوی در یک نگاه

ادعیه و زیارات مهدوی در مجموعه های مشابه مانند صحیفه مهدیه بر اساس ورود به مناسبت‌های مختلف سال جمع آوری شده اند از این رو معیار و روش مفیدی در طبقه بندی آنها وجود ندارد و از طرفی در کنار ادعیه و زیارات محصوره ادعیه و زیارات مرسومه مشاهده می‌شود که ذوق و سلیقه و یا انشاء و خواب و کشف و شهود اساس شکل‌گیری آنهاست و به رغم تفاوت آنها با ادعیه و زیارات مأثوره به عنوان دعا یا زیارتی مسلم پذیرفته شده اند. (معنوی ۱۳۹۲ صفحه ۷۷)

نگارنده: سیده فاطمه هاشمی