سینما پارک کابل، تخریب حافظه‌ فرهنگی یک شهر

بی بی سی فارسی

بی بی سی فارسی - ۲۱ آبان ۱۳۹۹

حسین دانش
منتقد سینما

۸ ساعت پیش

نلسون ماندلا، رهبر آفریقای جنوبی در بخشی از فیلم مستندی که درباره او ساختند، گفته بود: "کتابخانه‌‌‌ها، سالن‌های تئاتر و موسیقی و سینما‌ها، شریان‌های تنفسی یک شهر و سرزمین هستند. قاره آفریقا بدون این شریان‌های تنفسی، در دام بهره‌کشی، خشونت، سنت و بنیاد‌گرایی گرفتارخواهد ماند."

وقتی دولت آفریقای جنوبی در سال گذشته میلادی، هفتاد سالگی یک سینمای قدیمی به نام "لابیا" را در شهر کیپ تاون جشن گرفت، لانس سامویل، رییس استدیوی فیلمسازی کیپ تاون گفت: "اقدامات نلسون ماندلا به لحاظ اقتصادی و فرهنگی، باعث رشد بی‌سابقه هنر و صنعت سینما در آفریقای جنوبی شد. ما با سینما کتاب را بیشتر قدر دانستیم و با سینما و هنر، زندگی را بهتر فهمیدیم. ماندلا عملا زمینه بارور کردن ارزش‌های فرهنگی را ایجاد کرد و امروز فرهنگ و هنر در آفریقای جنوبی، مدیون اقدامات اوست."

منبع تصویر،

Social Media

توضیح تصویر،

عکس سینمای تخریب شده پارک

تصمیم امر‌الله صالح معاون اول رییس جمهور افغانستان و اقدام داوود سلطان‌زوی، شهردار کابل برای تخریب سینما پارک با قدمت نزدیک به هفتاد سال، به معنای جدی نگرفتن فرهنگ و هنر در افغانستان است که بقول نلسون ماندلا شریان‌های تنفسی یک شهرو سرزمین هستند. تصمیمی که از منظر برنامه حافظه جهانی یونسکو و کنوانسیون فرهنگی آن، می‌تواند به عنوان تخریب یک مکان فرهنگی با قدمت بالای پنجاه سال و آسیب به حافظه تاریخی و فرهنگی مردم یک شهر محسوب شود.

اعتراض به بی توجهی دولت به وضعیت فرهنگ و هنر در افغانستان و ضعف برنامه، بودجه و مدیریت، موضوعی است که بار‌ها از سوی اهالی فرهنگی این کشورمطرح شده است.

"از بی توجهی به بنا‌های تاریخی افغانستان گرفته تا بحث زبان و بی توجهی به هنر‌های چون تئاتر و سینما"از بی توجهی به بنا‌های تاریخی افغانستان گرفته تا بحث زبان و بی توجهی به هنر‌های چون تئاتر و سینما. در حوزه فرهنگ، بیشتراقدامات دولت بدون مشورت با فرهنگیان و هنرمندان افغانستان صورت گرفته است. چنانکه دو سال پیش، موضوع انتقال آرشیو افغان فیلم به ارگ ریاست جمهوری، باعث انتشار نامه اعتراضی سینماگران، نویسندگان و هنرمندان افغانستان شد. فدراسیون جهانی فیلم در بلژیک با حمایت از اعتراض، نگرانی خود را از اقدام دولت افغانستان ابراز کرد. آرشیو تاریخی که بیش از هفتاد اثر مستند، گزارشی و سینمایی آن از طریق سایت هندی " پد دات ما" منتشر شد و سودآوری آن برای سینمای افغانستان مشخص نیست.

تاکنون مسوولان و مدیران فعلی فرهنگی هنری دولت در کابل، درخصوص ماجرای آرشیو افغان فیلم و قضیه سایت هندی سکوت کرده‌اند.

واقعیت اینست که دولت افغانستان و مدیران آن رابطه خوبی با اهالی فرهنگ و هنر در داخل و خارج از کشور ندارند. برعکس، گاهی دولت و برخی مدیران آن، با نویسنده، هنرمند و سینماگران، رفتار کاملا بالا به پایین و غیرفرهنگی داشته و دارند که بار‌ها شاهدش بودیم. اخلاق تند مدیریتی، در کنار فساد اداری، بزرگترین ضعف سیستم اداری در افغانستان است.

منبع تصویر،

Social Media

توضیح تصویر،

داخل سالون سینما پارک که اخیرا ویران شد

سینما پارک کابل، ممنوعیت ورود با پیراهن و تنبان

سینما پارک در مرکز شهرنو کابل یکی از قدیمی ترین سینما های این شهر بود.

"در حوزه فرهنگ، بیشتراقدامات دولت بدون مشورت با فرهنگیان و هنرمندان افغانستان صورت گرفته است"بنابر نوشته مرحوم محمد یوسف آیینه روزنامه‌نگار افغان و مسوول سابق اداره سمعی و بصری وزارت اطلاعات و فرهنگ در دوران محمد ظاهرشاه، سینما پارک بین سال‌های ۱۳۳۳ و ۱۳۳۵ خورشیدی در دو طبقه در کابل ساخته شد که دارای پنج لژ مجزای خانوادگی بود.

آقای آیینه اضافه کرده است این سینما در تایم عصر و شب مخصوص استفاده خانواده‌ها در کابل بود و در کنار نمایش فیلم‌های آمریکایی و اروپایی، فیلم مستند و هندی هم نمایش می‌داد. آقای آیینه در یادداشت‌های خودش نوشته است که در سالهای اول از افتتاح این سینما، حضور در سینما پارک و تماشای فیلم در آن، ملزم به داشتن لباس کرتی پتلون (کت شلوار) بود و افرادی که لباس پیراهن تنبان داشتند، باید از غرفه اجاره لباس، کت شلوار کرایه می‌کردند. این روزنامه نگار گفته است که در سال‌های اولیه از فعالیت این سینما، برخی از مردم پیشاور پاکستان و صوبه سرحد، برای تماشای فیلم به کابل سفر می‌کردند. بگفته خانواده‌های قدیمی کابل، دولت وقت در آن زمان حتا برای جذب خانواده‌های سنتی به سینما و فیلم، فیلم‌های مستندی از مراسم حج در مکه، مستند‌های طبیعت و حیات وحش را هم در این سینما نمایش می‌داد.

در اطراف سینما پارک، تعدادی زیادی غرفه‌های فروش مطبوعات و مجلات چاپ کابل، تهران و لندن وجود داشت و در خیابان شهرنو، کلوب‌های شبانه موسیقی و رستوران‌ها، تا بعد از نیمه شب فعال بودند.

توضیح تصویر،

سینما پارک ۱۹۴۵-۱۹۵۰

۱۸ سینمای کابل

کابل در گذشته تعداد ۱۸ سینما داشت که شامل سینما‌های دولتی و بخش خصوصی بود. سینما پامیر، آریانا، بریکوت و بهارستان ازمطرح‌ترین آنها بود. سینما آریوب کابل با معماری ویژه و پرده شیب‌‌دار و اسکوپ خود از مهمترین سالن‌های سینما درآسیا بود که در سال ۲۰۱۴ توسط فرانسه دوباره بازسازی شد. فرانسه قبلا نیز سینما آریانا را بازسازی کرد. سینما آریانا با رایزنی صدیق برمک، فیلمساز و رئیس سابق افغان فلم با فرانسوی‌ها، در سال ۲۰۰۲ با امکانات جدید بازسازی شد که هنوز هم فعال است.

"چنانکه دو سال پیش، موضوع انتقال آرشیو افغان فیلم به ارگ ریاست جمهوری، باعث انتشار نامه اعتراضی سینماگران، نویسندگان و هنرمندان افغانستان شد"

برنارد هنری لووی نویسنده مشهور فرانسوی در سفر به کابل در سال ۲۰۰۱، در دیدار با برمک موضوع بازسازی این سینما را پیگیری کرد. او در بازگشت به پاریس، با همکاری کلود للوش کارگردان فرانسوی و دنیس تانوویچ کارگردان بوسنیایی، انجمنی را برای جمع آوری کمک به این پروژه تاسیس کردند. انجمن 'Un Cinema pour Kaboul ' (سینمایی برای کابل) در پاریس با همکاری موسسه فرهنگی آینه در کابل، کار بازسازی سینما آریانا را در ماه مارچ سال ۲۰۰۲ تکمیل و بعدا با حضور عبدالحمید مبارز معاون سابق وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان افتتاح کردند.

منبع تصویر،

atelierlalo

توضیح تصویر،

سینما آریانا

سینما زینب "زینب ننداری" که در خیابان شهرنو کابل واقع است و به نام زینب خواهر امان‌الله خان تاسیس شد، سیانس‌های نمایش مشخصی را به زنان اختصاص داده بود. این سینما تا زمان حکومت مجاهدین فعال بود. اکنون از زینب ننداری نه به عنوان سینما که به عنوان تالاری برای برنامه سیمینار در وزارت زنان افغانستان استفاده می شود.

توضیح تصویر،

کابل در گذشته تعداد ۱۸ سینما داشت که شامل سینما‌های دولتی و بخش خصوصی بود.

سینمای زینب دهه هفتاد میلادی

سینما، حافظه‌ فرهنگی ملت‌ها

تخریب سینما‌های قدیمی و خوب در بسیاری از کشور‌های دنیا با حساسیت همراه است و در صورت عدم دلایل موجهی چون فروریختن ساختمان بر اثرتوفان‌ها، سیل، آتش سوزی و یا زلزله قوی، در چارچوب کنوانسیون فرهنگی یونسکو قابل پیگیری است. در اروپا و بسیاری از کشور‌ها همواره تلاش شده است تا سینما‌های قدیمی را با حفظ معماری قبلی آن بازسازی کنند.

اتحادیه جهانی سینما "یو ان آی سی" که مقر آن در بلژیک است، در گزارش یک دهه اخیر خود نوشته است که طی نیم قرن اخیر در اروپا، به تعداد ۱۳۸۶سینمای قدیمی با قدمت پنجاه تا صد و بیست سال بازسازی شدند. این بازسازی به دلیل توجه و حفاظت دولت‌ها از میراث فرهنگی سینما، احترام به حافظه‌ فرهنگی مردم و رشد هنر و صنعت سینما صورت گرفته است.

سینما "بابیلون" در شهر برلین آلمان از جمله سینما‌های است که با قدمت نود و دو سال، به دلیل فرسودگی ستون‌های سقف و مشکلات ساختمانی، در سال ۱۹۹۹با تامین بودجه توسعه فرهنگی و شهری بازسازی شد. تمام ستون‌های چوبی، فلزی شدند، سقف و تجهیزات داخلی عوض شدند و در سال ۲۰۰۱ با فیلم "اتللو" ساخته اورسون ولز مجددا افتتاح شد.

"فدراسیون جهانی فیلم در بلژیک با حمایت از اعتراض، نگرانی خود را از اقدام دولت افغانستان ابراز کرد"در شهر گوتنبرگ سوئد نیز سینمای مانند "هاگا" که ساختمان خشتی و سنگی قدیمی دارد، به دلیل قدمت پنجاه ساله آن، بیشتر از هر سینمای دیگر مورد توجه و استفاده است. در مجموع سینما‌های قدیمی دنیا، هر ساله با چنین رویکردی بازسازی می‌شوند و کشور‌های عضو در اتحادیه جهانی سینما‌ها از همکاری فنی و قرضه‌های بانکی نیز بهره‌مند می‌شوند.

این مثال نه از باب مقایسه سیستم‌ها بلکه از منظر ارزش بازسازی سینما‌ها و مکان‌های قدیمی فرهنگی مطرح است. در عکس‌ها و ویدیوی منتشر شده از سوی شهرداری کابل از بنای داخلی و بیرونی سینما پارک، هیچ گونه شکست دیوار و شکست سقف بر اثر زلزله یا عوامل دیگر به چشم نمی‌خورد. سینما پارک می‌توانست با حضور یک گروه از مهندسان مکان‌های تاریخی فرهنگی و نمایندگان فنی از بخش فیلمسازی مورد بررسی قرار بگیرد تا زمینه بازسازی و توسعه آن فراهم شود.

منبع تصویر،

Kabullywood by Louis Meunier

توضیح تصویر،

سینمای آریوب با معماری ویژه و مدور و پرده شیپ‌دار و اسکوپ در نوع خود از مهمترین‌های سالن‌های سینما در آسیاست

فرهنگ و هنر، قربانی چند دسته‌گی وشتابزدگی در دولت افغانستان

در گروهی که رامین مظهر، روزنامه‌نگار و شاعر، قبل از تخریب سینما پارک تشکیل داده بود و صحرا کریمی، رییس افغان فلم هم در آن حضور داشت، آقای شیوای شرق معاون وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان در خصوص تصمیم شهرداری به تخریب سینما پارک برای ما نوشت: "ما طرح داریم اما گوش شنوا نیست". این حرف به معنی چند دسته‌گی در دستگاه حکومت افغانستان است.

قبلا افغان فیلم هم از شهرداری کابل درخواست کرده بود تا سینما پارک را به آن اداره تحویل دهند. تصمیم معاون اول ریاست جمهوری افغانستان و شهرداری کابل، باعث اعتراض گسترده شد. ظاهرا در مهلت تعین شده از سوی امر‌الله صالح در خصوص اراِئه طرح برای سینما پارک، هیچ طرح دولتی بدست او نرسید.

"آرشیو تاریخی که بیش از هفتاد اثر مستند، گزارشی و سینمایی آن از طریق سایت هندی " پد دات ما" منتشر شد و سودآوری آن برای سینمای افغانستان مشخص نیست"

شاه‌حسین مرتضوی مشاور فرهنگی دولت هم نوشته بود که طرح‌های تان را بفرستید. هر طرحی اگر بود می‌توانست قبل ازاعلام تخریب سینما، عمومی و رسانه‌ای شود که نشد. به باور نگارنده، در اصل وزارت اطلاعات و فرهنگ پاسخگوی نیاز‌های فرهنگی هنری جامعه است. این وزارت می‌توانست طی این سالها، برخی سینما‌های کابل را برای افغان فیلم اجاره بگیرد اما این کار نشد. دولت می‌توانست مانند دوره محمد داود خان و قبل ازآن، طی حکمی، اداره تمام سینما‌های دولتی را دوباره به موسسه افغان فلم بدهد.

این مشکل در دوره‌ حامد کرزی هم میان موسسه افغان فیلم و دولت وجود داشته است.

طاهر زهیر سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان از زمانی که بحث سینما پارک از سوی معاون اول رییس جمهور و شهردار کابل مطرح شد، هیچگونه واکنش شخصی در حمایت از این موضوع فرهنگی هنری در فضای عمومی و رسانه‌‌ای نداشت اما بعد از گذشت چندین روز و فقط چند ساعت مانده به تخریب سینما، در متن فیسبوکی خواستار توقف آن شد که دیر شده بود. به نظر می‌رسد مشکل اصلی، شکاف و چند دسته‌گی در تصمیم‌گیری‌های خود مقامات حکومت در کابل است که فرهنگ و هنر، قربانی همین شتابزدگی‌ها، هوشپرکی‌های امنیتی و پروژه‌های نامعلوم و ناتمام فرهنگی درافغانستان است.

منبع تصویر،

Kabullywood by Louis Meunier

توضیح تصویر،

سالون سینمای آریوب در کابل

اگر سینما پارک تخریب نمی‌شد، وضع بهتری داشتیم؟

جدا از بحث اهمیت یک مکان فرهنگی هنری و حفظ و بازسازی آن، سوال نهایی اینست که اگر شهرداری کابل، سینما پارک را تخریب نمی‌کرد، آیا وضع بهتری درعرصه سینما، هنر و فیلمسازی داشتیم؟

پاسخ صریح و کوتاه نه است چرا که دولت افغانستان به بنیان‌های فرهنگی هنری توجه چندانی ندارد. وزارت فرهنگ افغانستان حتا لیست و بایگانی اطلاعاتی ازنویسندگان، هنرمندان و سینماگران افغانستان دردنیا ندارد. بخش عمده از سینماگران اهل اندیشه، بازیگران و عوامل مرتبط با سینما در داخل و خارج کشور، همیشه مورد حذف قرارگرفته وبه حاشیه رانده شدند.

"تاکنون مسوولان و مدیران فعلی فرهنگی هنری دولت در کابل، درخصوص ماجرای آرشیو افغان فیلم و قضیه سایت هندی سکوت کرده‌اند"میزان نقد پذیری درسیستم دولتی افغانستان بسیار پایین است و افراد را به لیست سیاه و سفید دسته بندی می‌کنند. فرهنگ و هنر را می‌توان با رویکرد همفکری با اهالی این حوزه، کنشگران فرهنگی جامعه و خارج از دایره خاص دولتی بهترساخت. برایش برنامه ریخت، راه‌های توجه و حمایت جهانی را برایش فراهم ساخت و با جذب نیروی فرهنگی شریان‌های تنفسی جامعه را احیا کرد.