احیای طلای سفید مغان و مخاطرات پیش روی آن

 اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ کشتزارهای وسیع پنبه در کمتر از چند سال زیر کشت محصولات دیگر رفت، کارخانه‌های پنبه خشک‌کنی و دهها کارگاه دیگر در پارس‌آباد و بیله‌سوار مغان تعطیل شده و هزاران شغل مرتبط با آن نیز آسیب دیده و مغان برای سال‌ها  با پنبه خداحافظی کرد.

هزینه‌های بالای تولید، مکانیزه نبودن کشت، نبود نیروی کارگری، افزایش هزینه‌های مربوط به کاشت، داشت و برداشت، نبود بازار مطمئن و پایین بودن نرخ محصول و نبود حمایت کافی از جمله دلایل توقف کشت  پنبه در منطقه مغان در این سال‌ها بود.

ابراهیم امامی فرماندار پارس‌آباد مغان گفت: در سال‌های گذشته سطح زیرکشت پنبه در منطقه مغان تا سقف ۲۰ هزار هکتار نیز افزایش یافته بود ولی به علت جایگزین شدن محصولات دیگر این میزان بشدت کاهش یافت و اکنون نیز پنبه در حد یک سوم بالاترین سطح زیر کشت، در منطقه مغان کاشته می‌شود.

وی بیان کرد : چندین سال بود کارخانه‌های پنبه‌زنی منطقه تعطیل بودند و شنیدن صدای فعالیت این کارخانه‌ها آرزوی همه بود.

 از دو سه سال پیش با سیاست‌های ترویجی و حمایتی و روی‌آوری کشاورزان، دوباره کشت و زرع پنبه در جلگه مغان رونق گرفت و کارخانه‌های پنبه پاک‌کنی و  تجارت این محصول در منطقه احیا شد.

سطح زیر کشت پنبه در جلگه مغان امسال به بیش از ۱۳ هزار رسیده و انتظار می‌رود  با پایان فصل برداشت، بیش از ۵۰ هزار تن وش پنبه در شهرستان‌های پارس‌آباد، اصلاندوز  و بیله‌سوار مغان تولید شود.

 افزایش تولید پنبه با توجه به مرغوبیت محصول منطقه مغان در حالی است که در همین روزهای نخستین برداشت پنبه،  کشاورزان با مشکل فروش محصول خود روبرو بوده و اختلاف‌ بین آنها و کارخانه‌های پنبه پاک‌کنی در مورد قیمت و کیفیت محصول نیز بروز کرده است.

در روزهای اخیر صف‌های طویلی از تریلی، نیسان و کامیون‌های حامل محصول پنبه در مقابل کارخانه‌های پنبه پاک‌کنی تشکیل شده و این صف‌ها همچنان در حال طولانی تر شدن است.

کشاورزان و خریداران محصول پنبه چه می‌گویند؟

زارعان پنبه‌کار در منطقه مغان می‌گویند که کارخانه‌های پنبه پاک‌کنی محصول کشاورزان را به قیمت نازل خریداری کرده و برای این کار خود دلایل قانع کننده‌ای ارائه نمی‌دهند. 

احمد یک پنبه‌کار اهل پارس‌آباد مغان که وش خود را بر تریلی تراکتور بار زده و در نوبت  تخلیه آن در یک کارخانه پنبه پاک‌کنی است، گفت: صف‌ها طولانی بوده و این در حالی است که نرخ‌های خرید نیز پایین است، با هزار زحمت و هزینه، محصول را کشت و برداشت کرده‌ایم اما پنبه از ما زیر قیمت خریداری می‌شود.

وی بیان کرد: با اینکه پارسال کارخانه‌های پنبه پاک کنی محصول پنبه با  برداشت دستی را ۱۱ هزار تومان  و برداشت ماشینی را  ۱۳ تومان  از ما می‌خریدند اما امسال این نرخ به هشت هزار تومان کاهش یافته است.

صمد یک کشاورز دیگر نیز گفت: برای برداشت هر کیلو پنبه ۲ هزار تومان به کارگر می‌دهیم و خرید آن با قیمت هشت هزار تومان از سوی کارخانه های پنبه پاک کنی اجحاف در حق زارعان است.

وی بیان کرد: این درحالی است که ترافیک خرید محصول نیز طولانی بوده و روزها باید برای فروش محصول در صف انتظار بوده و این بر هزینه و اتلاف زمان می‌افزاید.

یک پنبه‌کار مغانی نیز گفت: کارخانه‌های پنبه پاک‌کنی برای خرید محصول افت ۲۰ تا ۲۵ درصد را منطور می‌کنند که این میزان درآمد کشاورزان را کاهش داده و آنها را از کشت پنبه مایوس می‌کند.

وی بیان کرد: در صورت تداوم این وضعیت و فقدان حمایت دولت بیم آن می‌رود که مثل چند سال پیش کشاورزان از کشت این محصول استراتژیک دلسرد شده و به کشت دیگر محصولات روی آورند.

در مقابل ادعاهای کشاورزان، صاحبان کارخانه‌های پنبه پاک‌کنی  رطوبت بالای محصول و  برداشت غیر اصولی پنبه توسط کارگران را  از دلایل  افت قیمت محصول ذکر می‌کنند .

به گفته یک کارخانه‌دار پنبه پاک‌کنی در پارس‌آباد مغان، زارعان در برداشت محصول رعایت کیفیت را نکرده و درحالی که هنوز محصول دارای رطوبت بالاست اقدام به برداشت آن می‌کنند، ضمن اینکه نظارتی خوبی بر برداشت محصول توسط کارگران نداشته و اغلب پنبه همراه با ضایعات جمع آوری می‌شود.

وی افزود: ۲۵ تا ۲۷ درصد محصول خریداری شده در انبارها همراه با ضایعات گیاهی است و این امر بر نرخ خرید تاثیرگذار است.

اقدامات دولت در حمایت از تولید پنبه در مغان 

بروز مشکلات در روند تولید و فروش محصول پنبه در منطقه مغان و در معرض خطر قرار گرفتن آن موجب شده تا مسوولان دولتی اقدام به اتخاذ تصمیمات نظارتی و حمایتی کنند تا وضعیت تولید این محصول استراتژیک سرنوشتی مشابه سال‌های گذشته نداشته باشد. 

فرماندار پارس‌آباد مغان با اشاره به شکایت‌های مردم در خصوص افت زنی بالا و نرخ پایین خرید محصول پنبه  گفت: کارشناسان اداره کشاورزی در کارخانه‌های پنبه پاک‌کنی مستقر می‌شوند تا بر کیفیت و خرید محصول نظارت کنند.

ابراهیم امامی افزود: کارشناسان کشاورزی در محل خرید محصول بعنوان داور بر قیمت‌گذاری بین دو طرف عمل کرده و سعی خواهند کرد تا حقی از طرفین ضایع نشود.

وی اظهار کرد: چندین سال بود کارخانه‌های پنبه‌زنی منطقه تعطیل بودند و شنیدن صدای فعالیت این کارخانه‌ها آرزوی همه بود و امروز که به همت کشاورزان دوباره ۱۱ هزار هکتار از اراضی منطقه زیرکشت پنبه رفته باید همه حمایت کنیم و اجازه ندهیم کشاورزان ناراضی شده و به زراعت‌های دیگر روی آورند و کارخانه‌ها باز هم تعطیل شود.

احمد شهریار معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل نیز از کشت پنبه در ۱۳ هزار و ۲۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی منطقه مغان در شمال استان اردبیل خبر داد و گفت: امسال سطح زیر کشت پنبه در استان بیش از ۸۰ درصد افزایش یافته است.

وی همچنین روند کشت پنبه مطابق با آب و هوای منطقه و نیز استفاده از ارقام بذری پربازده در منطقه مغان را رو به رشد عنوان کرد و گفت: قیمت خرید محصول پنبه مطلوب بوده و کارخانه‌های پنبه پاک‌کنی و شرکت‌های ریسندگی به طور مستقیم محصول کشاورزان را خریداری می‌کنند.

شهریار اضافه کرد: محصول نهایی وش پنبه تحویل شده به کارخانه‌های پنبه پاک‌کنی منطقه مغان پس فرایند صنعتی، به دو شکل پنبه محلوج و دانه پنبه به کارخانه‌های نساجی و روغن‌کشی تحویل داده می‌شود.

وی با اشاره به اهمیت کشت محصول پنبه در صنعت، اشتغال بویژه تناوب کشت با غلات افزود: توسعه کشت پنبه در اولویت برنامه‌های سازمان جهاد کشاورزی این استان قرار دارد و برای این منظور، علاوه بر ارائه خدمات جانبی از قبیل تامین بذر مرغوب و گواهی شده و نظارت کارشناسان فنی کشاورزی به منظور افزایش برداشت محصول ادامه دارد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل اظهارداشت: پنبه تولید شده در منطقه مغان رتبه نخست کیفیت محصول را در کل کشور دارد و کارخانه‌های داخلی رغبت زیادی برای خرید پنبه محلوج منطقه مغان دارند.

وی تعداد زارعان پنبه‌کار استان اردبیل را ۷۵۰ نفر و میانگین تولید پنبه در هر هکتار از اراضی مغان را حدود چهار تن اعلام کرد.

ضرورت اقدامات حمایتی برای توسعه کشت پنبه در مغان 

توسعه کشت پایدار پنبه در منطقه مغان با توجه به رغبت کشاورزان به تولید آن در کنار توجه به موضوع نرخ خرید محصول، نیازمند برخی اقدامات از سوی کشاورزان و نیز مسوولان دولتی می‌باشد.

یک کارشناس کشاورزی می‌گوید: توجه کشاورزان به اصول کشت و زرع پنبه از جمله خودداری از برداشت محصول با رطوبت بالا، خودداری از برداشت محصول در هوای بارانی و مرطوب ، بیمه مزارع  پنبه، کشت و برداشت مکانیزه محصول و استفاده از کارگران ماهر در برداشت پنبه امری ضروری است.

شهریار معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل نیز بر ضرورت فعالیت مستمر کارشناسان پنبه مراکز جهاد کشاورزی و کلینیک گیاهپزشکی برای ارائه خدمات فنی و مشاوره‌ای به پنبه کاران تاکید می‌کند.

حسن نظیفی  مدیر جهاد کشاورزی پارس آباد مغان نیز گفت: توزیع به موقع بذر، کود و سموم مورد نیاز و همچنین توصیه‌های فنی کارشناسان ضروری است و امسال نیز این موارد مورد توجه جدی قرار داشته است.

توجه به صنایع تبدیلی از جمله افزایش کارخانه‌های پنبه پاک‌کنی، ایجاد کارخانه‌های روغن کشی، ایجاد کارگاه‌های تولید نخ و پوشاک در منطقه و توجه به صدور محصولات فرآوری شده به خارج از کشور می‌تواند به توسعه پایدار تولید محصول پنبه و در نتیجه رشد اقتصاد کشاورزی منطقه کمک شایانی کند.

پنبه از مهمترین محصولات کشاورزی است که علاوه بر تامین مواد اولیه صنایع نساجی و روغن کشی، در اشتغال زایی نیز نقش مهمی ایفا می‌کند و کمتر محصول کشاورزی از نظر قابلیت ایجاد ارزش افزوده و تنوع فرآورده هم‌ردیف پنبه است.

اراضی زراعی دشت مغان در شهرستان پارس‌آباد، اصلاندوز و بیله‌سوار مغان مهمترین مناطق کشت پنبه در استان اردبیل به شمار می‌رود و به علت شرایط آب و هوایی مناسب، کشت پنبه از سال‌های دور در این منطقه رواج دارد و در حفظ مرغوبیت خاک زراعی و کاهش جمعیت حشرات، کنترل آفات و بیماری‌ها نیز نقش بسیار مهمی دارد.

 ۱۲ کارخانه پنبه‌کنی در منطقه وجود دارد که علاوه بر خرید توافقی، محصول خریداری شده را پس از فرآوری و تصفیه اولیه و تبدیل کردن به محلوج و دانه پنبه، به بازارهای هدف و کارخانه‌های نساجی و روغن‌کشی ارسال می‌کنند.