الوسخ و ام الحلس ۲ رسم مردم خوزستان در ماه رمضان

از دیرباز مردم مراسم سنتی مختلف و غذا‌ها و پوشش‌های خاص آیین‌ها و مراسم ماه رمضان را اجرا می‌کردند.

مردم جنوب خوزستان سوای از تبریکات فرا رسیدن ماه رمضان و آیین گرگیعان در شب پانزدهم این ماه، با رسیدن روز‌های پایانی نیز از آدابی زیبا و سنتی بهره‌مند هستند.

خوزستانی‌ها عید فطر را در یک بازه زمانی چند روزه گرامی می‌دارند که ۲ روز پایانی ماه رمضان در میان اقوام عرب خوزستان نام‌های خاص «ام الوسخ» و «ام الحلس» را دارند که باعث زیبایی ۲ چندان این ماه می‌گردند.

شب‌های قدر که در استان خوزستان روز‌های پایانی خود را سپری می‌کند مردم آرام آرام پس از یک ماه مهمانی خدا خود را برای روز عید فطر آماده می‌کنند؛ منازل و خیابان‌ها پر جنب و جوش می‌شود و بازار‌ها در آخرین روز‌های مانده به روز عید جان و حال تازه‌ای به خود می‌گیرند.

مردمان با شتاب و عجله‌ای خاص تا نیمه‌های شب و حتی نزدیک سحر در حال رفت آمد در شهر و خرید هستند و می‌توان گفت کرکره مغازه‌ها یک سره بالا است.

آیین روز‌های پایانی رمضان؛ پخت انواع شیرینی و نظافت خانه

قاسم منصور آل کثیر روزنامه نگار و فعال فرهنگی می گوید: «ام الحلس» نامی محلی و قدیمی از ایام رمضان؛ به معنای روز نظافت و رسیدگی به پاکیزگی شخصی است.

او افزود: در شب «أم الحلس» دل‌ها و خانه‌ها از هر نوع غم و اندوه زدوده می‌شود و واژه «حلس» دیگر کمتر به کار می‌رود و می‌توان گفت ام‌الحلس متضاد و نقطه مقابل ام‌الوسخ است.

 آل کثیر ادامه داد: روز‌های پایانی رمضان اکثریت مردم در تدارک رخت و لباس نو می‌روند و بانوان و دختران خانواده با تهیه انواع شیرینی جات که از مهمترین آن‌ها «لگیمات» یا «ماقوطه»، «شعث»، «رنگینک»، «حلوای مسقطی شعریه»، و «معسل» به‌علاوه فرنی، حلیم و آش اشاره کرد، در کنار خانه تکانی به همراه آب‌داغ با نبات و چای روز‌های پایانی روزه داری خود را باز می‌کنند.

این فعال فرهنگی گفت: همچنین زنان و مردان در همه مناطق استان خوزستان اقدام به پاکسازی و شستن خیابان‌های محلات خود می‌کنند و همگی کیسه به دست زباله‌های سطح شهر را جمع آوری می‌کنند.

قاسم منصور آل کثیر افزود: همچنین خانواده‌های داغدار و سوگوار از سوی بزرگ خاندان «فک حزن» می‌شوند که یعنی بیرون آوردن پوشاک مشکی و پوشیدن لباس با رنگ باز و بیرون آمدن خانواده‌های سوگوار از هر گونه مظاهر سوگواری، تا بدین ترتیب همه خانواده‌ها در این عید با شادمانی هر چه تمام‌تر شرکت نمایند.

شهروندان همانند ایام عید نوروز پیشاپیش به خانه‌تکانی منازل خود پرداخته و خود را برای استقبال هرچه مناسب‌تر از عید بزرگ فطر آماده می‌نمایند.

هر کدام از بازار‌های شهرستان‌های مختلف خوزستان حرفی برای گفتن دارند و حال و روز خوب این روز‌های مردم را می‌توان از بساطی‌های شلوغ شبانه در سوسنگرد، بازار دانیال در شوش، بازار کویتی‌ها در سوسنگرد، بازار امیدیه، شادگان و حمیدیه تا بازار‌های خرمشهر و کوره و آبادان و بساطی‌های شوشتر، ماهشهر، بندر امام، باوی، شادگان، امیدیه، دشت آزادگان، حمیدیه و رامشیر که تا شب عید فطر ادامه دارد مشاهده کرد.

با توجه به این که اکثر خرید‌های عید فطر در شهر اهواز انجام می‌گردد و بسیاری از مردم از شهرستانی‌های خوزستان به اهواز می‌آیند و خرید خود را انجام می‌دهند، این رفت و آمد‌ها نوعی رسم کهن است که از دیرباز در خوزستان وجود داشته.

در تاریخ طبری از آن تحت عنوان «سوق الاهواز» یاد شده که به معنای بازار اهواز است و از قدیم الایام تاکنون به عنوان بازار بزرگ در بین شهرستانی‌ها و روستا‌ها جای دارد.

بازار عبدالحمید اهواز هم حکایتی دیدنی و شنیدنی برای خود دارد که از چند ساعت قبل از افطار تا پاسی از شب و حتی نزدیک سحر پر از جمعیت از هر سن و سال است.

زیبایی و تنوع سنتی این بازار آنقدر بوده که حتی از زبان قلم احمد محمود نویسنده معاصر ایرانی به خوبی این مساله را می‌توان حس کرد.

او در این خصوص گفته که در این بازار از آجیل و خشکبار گرفته تا ماهی و لباس‌های محلی عربی، عود، بخور و دله قهوه (قهوه جوش عربی) را می‌توان پیدا کرد.

دیگر بازار پرتردد اهواز «بازار کیان» نیز به همین شکل است، اگرچه با پیشرفت شهرنشینی تا حدودی مرکزیت این بازار‌ها از بین رفته و بازار‌های مناطق مختلف دیگر همانند زیتون و کیانپارس و بازار کوروش نیز به جمع بازار‌های پرشور روز‌های پایانی ماه رمضان اضافه شده اند.

چرخی در بازار‌های اهواز

به منظور نشان دادن این حس و حال راهی بازار شدم و سری به بازار عبدالحمید اهواز زدم که این روز‌ها حکایت‌های شنیدنی برای گفتن دارد و با رفتن به این بازار زیبایی و تنوع سنتی چشم نوازش را که به رخ می‌کشد می‌توان دید.

انرژی فراوان و جنب و جوش مردم حال خوبی را نشان می‌داد و بسیاری از مراکز و میادین آذین‌بندی و چراغانی شده بودند.

در حالیکه چرخی در بازار می‌زدم با «ام میلاد» بانویی ۵۴ ساله ساکن اهواز که مادر ۳ فرزند است هم کلام شدم.

او در خصوص رسومات و اهمیت برگزاری این روز گفت: این روز بیشتر از آنکه برای پاک و تمیز کردن خانه‌هایمان باشد باید در آن دل‌هایمان را پاک کنیم تا عید بهتری را جشن بگیریم.

ام سجاد در حالی که دست نوه اش در دستش بود و در حال انتخاب پوشاک مناسب بود، گفت: این نوه ام مادرش شاغل است و به همراه خود به بازار آورده ام و عیدی اش را پیشاپیش به او می‌دهم.

با کمی توجه به اطراف و بازار کودکان نظرم را به خودشان جلب کردند و در این میان با دختر بچه ۷ ساله‌ای به نام زهرا که شادی را از برق چشمانش می‌شد دید هم صحبت شدم که قصد خرید کفش و لباس جدید داشته و می‌گوید: به همراه مادرش آمده تا خودش را برای عید آماده کند.

چشمان کنجکاو کودکی دیگر توجه ام را در آن شلوغی بازار به خودش جلب کرد که با دقت خاصی به مغازه‌ها نگاه می‌کرد تا چیزی که مورد نیازش بود را انتخاب نماید.

از یک فروشنده لوازم خانه اوضاع و احوال فروشش را جویا شدم که با دستانی رو به آسمان گفت که خداروشکر فروش بد نیست و از این که عید بزرگ فطر رسیده خوشحال است و آرزو می‌کند تک تک لحظات مردم سرشار از برکت و و حال خوب باشد.

در این لحظه یک شهروند اهوازی که هم در گفت و گوی ما شرکت کرد و گفت: باید بیشتر هوای یکدیگر را داشته باشیم تا این روز‌های سراسر شادی و آرامش و معنویت برای همه رنگ و بوی شادی و رونق داشته باشد.

در ادامه بازارگردی همچنین سری هم به بازار کیان زدم که چهره‌های بشاش و پرذوق و سرزنده خریداران و فروشندگان در هر گوشه و کنار بازار مشاهده می‌شد که با شلوغی شهر و عجله خریداران برای خرید مایحتاج خود همچنان می‌توان شاهد بود.

بازار‌های دیگر اهواز همچون بازار شب در کوی ملت، بازار خشایار، فرحانی و ... نیز حال و هوای خاصی برای خود دارند و اغلب از جا‌های مختلف خوزستان برای تهیه آن چه مورد نیازشان است به این بازار‌ها می‌آیند، اگر پا به هرکدام از بازار‌های سنتی اهواز بگذاریم با تعداد زیادی مرد و زن در لباس‌های محلی در سایز و اندازه‌های مختلف، بوی عود و بخور، دله قهوه در بازار پر جنب و جو ش مواجه خواهیم شد.

موسیقی رمضان در روز‌های پایانی رمضان

در این ایام به یکی از موسیقی هایی که توجه ویژه‌ای می‌گردد و موسیقی عربی است که از گوشه و کنار بازار به نشانه استقبال از عید و ماه نو گوش هر رهگذری را نوازش می‌دهد.

موسیقی رمضان پر از شادی و انرژی و شور زندگی است تا مردمان را به معنویت نزدیک‌تر کند و در این میان موسیقی عربی است که از گوشه و کنار بازار‌ها به نشانه استقبال از عید و پایان یک ماه بندگی معبود گوش هر رهگذری را نوازش می‌کند.

طنین موسیقی عربی محلی را از گوشه و کنار بازار و دست فروش‌ها به گوش می‌رسد و جنب و جوش و زیبایی این شب‌ها را دو چندان می‌کند.

در ایامی که منتهی به پایان ماه رمضان باقی مانده، علاوه بر پاکیزگی خانه ها، دل هایشان را هم از کینه و نفرت می‌تکانند و صفحه‌ای جدید از زندگی خود را برای روز‌های پیش رو باز می‌کنند.

عرب‌های مهمان نواز هم برای هرچه بهتر برگزار کردن جشن عید رمضان همه جوره سنگ تمام می‌گذارند و جدای از سختی‌ها و مشکلات تمام تلاششان را برای به جا آوردن رسم مهمان نوازی در روز عید را به کار می‌گیرند.

خلاصه اینکه سفره خوزستانی‌های مهمان نواز این روز‌ها در حال پهن شدن است و اهالی مهربانش در حالی که پیشاپیش بر فطر و عید سعیدش سلام می‌فرستند مشتاقانه منتظر دیدار مهمان ها، دوستان و بستگان روزه دارهستند تا با فرارسیدن روز عید و اتمام کار‌ها، خرید و بازار، دَر خانه‌های خود را باز نگه دارند و با گفتن یا الله و عیدکم مبارک یا اهل البیت به خانه‌های یکدیگر وارد می‌شوند و با عیدکم مبارک و ایامکم سعیده و الله ایعوده علیکم بخیر و عافیة دیدار تازه می‌کنند.

انتقال مراسم سنتی این ماه به نسل‌های آینده و زنده نگه داشتن این آیین‌ها باید برای یکایک ما اهمیت ویژه‌ای داشته باشد تا به واسطه این رسومات با خانه تکانی دل از فرصت ماه رمضان برای کسب یک مهارت معنوی بهره‌مند شویم.

گزارش از مهتاب محمدحسینی