نیاز به یک نهاد حد واسط برای بهبود زیست‌بوم ترویج علم در کشور

رییس انجمن ترویج  علم ایران در نشست هم‌اندیشی مدل زیست‌بوم ترویج علم، گفت: در مدل زیست‌بوم ترویج علم نیاز به یک واحد هماهنگ‌کننده وجود دارد که می‌تواند شورای ترویج علم، به عنوان نهاد واحد این نقش را به عهده گیرد.

به گزارش ایسنا، دکتر اکرم قدیمی امروز در نشست «زیست‌بوم ترویج علم در ایران» با بیان این‌که پروژه‌ای با همکاری سازمان برنامه و بودجه در مورد ترسیم الگوی ترویج علم انجام شده است، گفت: هدف این نشست بیشتر طرح مسئله است تا ببینیم برای بهبود زیست‌بوم ترویج علم باید چه کاری انجام داد.

وی با بیان این‌که ترویج علم طیف وسیعی از فعالیت‌ها، برای کاستن فاصله میان افراد و نهادهای تولیدکننده علم و عموم مردم است، گفت: به طور کل، عموم مردم به عنوان کسانی هستند که هم بودجه تحقیقات علمی و فناورانه را تامین می‌کنند و هم مصرف‌کنندگان علم و فناوری هستند. ولی در کشور ما به دلیل این‌که بودجه تحقیقات معمولاً توسط دولت و پول نفت تامین می‌شود، به این صورت نیست.

رییس انجمن ترویج علم ایران به موازات شکل‌گیری و توسعه علم در دوره انقلاب‌های علمی در اروپا، بسیاری از دانشمندان و نهادهای علمی به این فکر افتادند که رابطه بین عموم مردم و علم را مستحکم‌تر کنند و در قرن‌های ۱۸ و ۱۹ گرایش برای عمومی‌سازی علمی شدت گرفت و در قرن ۲۰ ترویج علم تبدیل به یکی از مؤلفه‌ها و عناصر جدانشدنی نهاد علم شد.

وی با بیان این‌که ترویج علم در عین جوان بودن، مفهومی پویا است، گفت: در اوایل سال‌های دهه ۱۹۸۰، دولت‌های غربی به صورت جدی توجه خود را به ترویج علم معطوف کردند و سعی کردند که زمینه‌های مناسب را برای رشد آن فراهم کنند.

قدیمی با اشاره به شیوه‌های متفاوت ترویج علم، گفت: ترویج علم در قرن ۱۸ و ۱۹ تنها به صورت چاپ آخرین دستاوردهای علمی مطرح می‌شود، ولی در حال حاضر اشکال جدیدی مانند فروشگاه‌های علمی، رستوران‌ها و کافه‌های علمی، پارک‌ها و موزه‌های علمی و کنفرانس‌های عمومی علمی به خود گرفته است و همین نشان‌دهنده تکامل و تغییرات ترویج علم است.

رییس انجمن ترویج علم ایران، ضمن بیان این‌که به دلیل شیوه‌های متفاوت ترویج علم، نمی‌توان تعریف واحدی از این مفهوم ارائه داد، توضیح داد: برای رسیدن به وفاق در امر ترویج علم، ایجاد زبان مشترک یا عبارتی که مورد قبول همگان باشد، ضروری است. دو معنای گسترده در مورد ترویج علمی وجود دارد. اولین معنای ترویج علم؛ فرآیند اشاعه و انتشار علوم خاص به حیطه گسترده‌ای از مردم است و دیگری، تغییر دیدگاه عامه و تغییر فرهنگ مردم نسبت به استفاده از علم و منافع آن است.

وی ضمن بیان اینکه ترویج علم در مسیر تکامل خود سه مرحله مختلف پذیرش علم از سوی عامه، درک عامه از علم و مشارکت عامه در علم دارد، به تشریح این مراحل پرداخت.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور درباره تاریخچه ترویج علم در ایران، گفت: رگه‌های آغازین فرآیند ترویج علم در ایران به آغاز کار رادیو در ایران باز می‌گردد و این فرآیند در ایران نیز مانند دیگر کشورها، فراز و نشیب‌های بسیاری را پشت سر گذاشته است.

"به نوعی در راستای ترویج علم بوده است.رییس انجمن ترویج علم ایران در مورد چالش‌هایی که در ایران در موضوع ترویج علم وجود دارد، گفت: یکی از این چالش‌ها، ابهام در تعریف ترویج علم است"ولی اولین جرقه‌های شکل‌گیری اندیشه جدی در مورد این موضوع را شاید بتوان به سال ۱۳۷۸ در هم‌اندیشی «بررسی راهکارهای گسترش علوم در ایران» دانست.

وی ادامه داد: تاسیس انجمن به طور نمادین اولین گام رسمی در ترویج علم در ایران محسوب می‌شود، ولی پیش از آن نیز انتشار مجله‌هایی مانند دانشمند، پخش برنامه‌های علمی از رادیو و تلویزیون، مسابقه‌های علمی و ... به نوعی در راستای ترویج علم بوده است.

رییس انجمن ترویج علم ایران در مورد چالش‌هایی که در ایران در موضوع ترویج علم وجود دارد، گفت: یکی از این چالش‌ها، ابهام در تعریف ترویج علم است. این ابهام سبب برداشت‌های گوناگونی شده است. به همین دلیل اجماع و وفاق بر سر موضوع ترویج علم ضروری است. ترویج علم؛ فرآیند افزایش آگاهی عمومی جامعه نسبت به علم و کاربرد آن در زندگی روزمره و گسترش تفکر علمی در جامعه است.

وی چالش دوم را جایگاه ترویج علم در اسناد بالادستی دانست و ادامه داد: در حال حاضر ترویج علم در اسناد بالادستی، جایگاه خوبی ندارد و فقط در نقشه جامع علمی کشور به صورت غیر مستقیم و در برنامه ششم توسعه در حد یک بند به آن پرداخته است.

قدیمی ادامه داد: یکی دیگر از چالش‌ها این است که ابزارهای ترویج علم در حال حاضر بسیار محدودند و اثربخشی اندکی دارند.

همچنین روش‌های ترویج علم در سطح جهانی، بسیار متنوعند، اما محدود بودن روش‌های مورد استفاده در ایران تا حدی می‌تواند استفاده فراگیر از این روش‌ها را دچار مشکل کند. به علاوه وضعیت ترویج علم، از منظر صنعت فرهنگی نیز بسیار ضعیف است و هنوز مواردی مانند ساخت فیلم مستند، انیمیشن، و ... در حوزه ترویج علم مرسوم و رایج نشده است.

رییس انجمن ترویج  علم ایران چالش‌های فعالیت‌های ترویجی در ایران را در سطوح خرد، میانی و کلان طبقه‌بندی کرد و گفت: در سطح خرد چالش‌هایی مانند کمبود بودجه، کمبود نیروی انسانی کارآمد، نبود ساختار اداری مناسب و نداشتن فضای مناسب است. چالش‌های سطح میانی، مواردی از جمله باور نداشتن به فعالیت‌های ترویجی در میان مدیران میانی، اولویت نداشتن فعالیت‌های ترویجی در میان پژوهشگران، نبود همراهی و همکاری مؤثر میان سازمان‌ها و نهادهای دخیل در ترویج علم است. در سطح کلان نیز نبود سند راهبردی و سیاستی مرتبط با ترویج علم، نداشتن ردیف بودجه مشخص، بی‌توجهی به پژوهش در نظام ترویج علم و نبود استاندارد و شاخص‌های مشخص ارزیابی از جمله چالش‌های فعالیت‌های ترویجی در ایران است.

قدیمی با بیان این‌که برای ترویج علم در ایران به الگوی خاصی نیازمندیم، تاکید کرد: این الگو و نقشه‌راه باید قابلیت و توانمندی پیاده‌شدن در جامعه را داشته باشد و با شاخص‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی وسیاستی ایران تطابق و سازگاری داشته باشد.

به گفته رییس انجمن ترویج علم ایران، زیست‌بوم ترویج علم مجموعه‌ای از افراد، گروه‌ها و تمامی نقش‌آفرینان حوزه ترویج علم هستند و این نقش‌آفرینان، مرز مشخص، منافع و اهداف مشترکی دارند.

قدیمی اظهار کرد: در پروژه انجام شده، الگویی برای زیست‌بوم ترویج علم در ایران طراحی شد و در این الگو سه بخش دولتی، قانون‌گذاری و خصوصی ترسیم شده است.

"همچنین روش‌های ترویج علم در سطح جهانی، بسیار متنوعند، اما محدود بودن روش‌های مورد استفاده در ایران تا حدی می‌تواند استفاده فراگیر از این روش‌ها را دچار مشکل کند"تعاملات میان این سه بخش نشان‌دهنده پیچیدگی نقش‌ها است.

وی تاکید کرد: ایجاد زیرساخت‌های ترویج علم، به عنوان منطقه مشترک دو بخش دولتی و خصوصی نشان‌دهنده کارکرد ویژه این دو بخش در تاسیس زیرساخت‌های اعتباری، مالی و همچنین برنامه‌های ترویج علم است و تحقق هر یک از برنامه‌های ترویج علم، بدون ایجاد چنین زیرساخت‌هایی ممکن نخواهد بود.

به گفته قدیمی، در مدل زیست‌بوم ترویج علم نیاز به یک واحد هماهنگ‌کننده وجود دارد که می‌تواند شورای ترویج علم، به عنوان نهاد واحد این نقش را به عهده بگیرد. در این زیست‌بوم، نهادها و سازمان‌ها از طریق نهاد متولی واحد متخصص می‌توانند با هم در ارتباط منظم باشند. بازخورد این روابط زنجیره‌وار به این چرخه باز می‌گردد و موجب تعادل بین نهادها می‌شود.

وی در این نشست پیشنهاداتی مانند دخالت مؤثر دولت در بخش ترویج علم، ورود بخش خصوصی در امر ترویج علم با همکاری دولت، تشکیل و تاسیس نهادی برای بالا بردن درک عامه از علم، تدوین سیاست‌های نوین در بخش آموزش، افزایش تعاملات و فراهم کردن شرایط همکاری‌های گروهی در جامعه، توجه به ترویج علم در اسناد کلان ملی و ... ارائه داد.

رییس انجمن ترویج علم، چنین نشست‌هایی را شروع گفتگو در این زمینه دانست و از نقش‌آفرینان این حوزه دعوت کرد در نشست‌های آینده حضور پیدا کنند.

انتهای پیام