محمود خوشنام؛ کسی که به افق درخشانِ پیش روی موسیقی ایران امیدوار بود

محمود خوشنام؛ کسی که به افق درخشانِ پیش روی موسیقی ایران امیدوار بود

• مریم زهدی
• بی‌بی‌سی فارسی

-"موسیقی ایران فقط موسیقی سنتی نیست، مجموعه‌ایست از گونه‌های مختلف...موسیقی سنتی مقدس نیست...نینوا نقطه عطفی بود در موسیقی ایران به ویژه بعد از یک دهه ویرانی و انهدام..."

-"به محض اینکه در موسیقی ایران، صحبت مدرنیسم و کار نو می‌شود همه جامی‌زنند و آن را اصیل نمی‌دانند؛ من هنوز نمی‌دانم چرا اینطور است... "

-"در کنار موسیقی سنتی، موسیقی نو هم به وجود بیاید چه اشکالی دارد؟ اینقدر به دامن سنت چسبیدن و رها نکردن؟! باید از اصول و مبانی موسیقی سنتی آموخت و استفاده کرد اما همه که کارشان موسیقی سنتی نیست..."

-"فرهنگ ایران زاینده است هر چیزی را از کف بدهد جایش را پر می‌کند."

این‌ها را بارها از محمود خوشنام، انسان آرام و متواضع و اندیشمندی که سال‌ها در گوشه دنج خودش مشغول خواندن و نوشتن و پژوهش بود، شنیده بودم؛ کسی که آنقدر روی همه ژانرهای موسیقی معاصر ایران کار کرده بود که برای همه سوالات این حوزه پاسخی در آستین داشت. آنقدر جامع و حواس‌جمع به گوشه‌گوشه این حوزه سرک می‌کشید که کمتر تلاشی در این حوزه از محدوده توجهش بیرون می‌ماند؛ هم حواسش به موسیقی لس‌آنجلسی بود هم به موسیقی فیلم هم به موسیقی سنتی و شعر، هم ترانه‌ها را می‌شناخت هم ترانه‌سراها را.

او متولد ۱۳۱۴ در تهران بود و ۲۴ اسفند ۹۹ در ۸۵ سالگی در آلمان درگذشت.

محمود خوشنام فعالیت های متنوع و زیادی در حوزه فرهنگ و موسیقی انجام داد؛ از تدریس و روزنامه‌نگاری و نقد تا نوشتن مقالات تحقیقی و کتاب.

او دستی توانا هم در ادبیات زبان فارسی و ترجمه داشت و در ایام جوانی مدتی هم با نام مستعار "بی‌مخ" (حروف اول محمود و خوشنام) در مجله توفیق طنز می‌نوشت.

او سردبیر سه نشریه تخصصی موسیقی قبل از انقلاب بود که یکی از آنها یعنی "ماهنامه رودکی" را خودش پایه‌گذاری کرد.

توضیح تصویر،

محمود خوشنام

وزارت فرهنگ وقت "ماهنامه رودکی" را در سالهای ۵۰ تا ۵۵ منتشر می‌کرد و کسانی چون داریوش آشوری، مهشید امیرشاهی، جمشید ارجمند و مرتضی ممیز با آن همکاری می‌کردند. بسیاری از علاقمندان به فرهنگ و هنر هنوز از این ماهنامه به عنوان مجله‌ای خواندنی و پربار و اتفاقی ارزشمند یاد می‌کنند.

قبل از رودکی، آقای خوشنام در سالهای ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۰ سردبیر مجله "موزیک ایران" به مدیریت بهمن هیربد بود. محور اصلی این مجله همانطور که از نامش پیداست، موسیقی ایران بود.

"از جمله آثار دیگر او نگارش اپرای کودکان "پردیس و پریسا" بود با آهنگسازی لوریس چکناواریان"بعد از این مجله، آقای خوشنام سردبیری دوره سوم مجله "موسیقی" را برعهده گرفت که برخلاف دوره قبلی به موسیقی بین‌المللی می‌پرداخت.

محمود خوشنام از سال ۱۳۴۶ که تالار رودکی افتتاح شد با این تالار همراه بود و این همراهی را از روابط عمومی این تالار آغاز کرد و تا معاونت هنری آن ادامه داد.

یکی از فعالیت‌هایی که او بر آن تاکید داشت ایجاد ارتباط عامه مردم ایران با اپرا بود. او معتقد بود که بسیار از مردم چون زبان اپراهای معروف را نمی‌دانند، مخاطبش نیستند، به همین دلیل اپراهای مطرح وقت یعنی "عروسی فیگاروی" موتسارت و "دختر عاقل" کارل ارف را ترجمه کرد و روی صحنه برد. از جمله آثار دیگر او نگارش اپرای کودکان "پردیس و پریسا" بود با آهنگسازی لوریس چکناواریان. آقای خوشنام همچنین نوبسنده متن موسیقی اپرای "سپیده" به آهنگسازی امانوئل ملیک اصلانیان با اجرای حسین سرشار و پری ثمر (پری آریانپور) بود.

محمود خوشنام سالها قبل، بعد از تحصیل در رشته علوم سیاسی در دانشگاه تهران، تحصیلاتش را در آلمان و اتریش تکمیل کرده و دوباره به ایران بازگشته بود، بعد از انقلاب ایران را ترک کرد و به آلمان رفت.

آقای خوشنام به قول خودش "در انزوا" همچنان به تحقیق، مطالعه و تولید و پژوهش ادامه داد.

بیشتر بخوانید:

• فراموش کاران موسیقی معاصر؛ نگاهی به کتاب 'موسیقی ایران'
• محمود خوشنام؛ از نجوای سنت تا غوغای پاپ
• محمود خوشنام در برنامه به عبارت دیگر
• مستند تولد یک تالار؛ قصه پیدایش تالار رودکی تهران و زیر مجموعه‌هایش

محمود خوشنام برای رادیو و وب‌سایت بی‌بی‌سی فارسی حدود ۱۳ برنامه بلند نقد و تحلیل در حوزه موسیقی ساخت و نوشت.

هر کدام از این برنامه‌ها که سرفصل‌هایی چون، زن در موسیقی، ترانه‌های ایرانی و ...داشتند، خود شامل ۱۳، ۱۴ زیر مجموعه بودند. آقای خوشنام با رسانه‌های دیگری چون دویچه‌وله و کیهان لندن هم همکاری‌هایی داشت.

محمود خوشنام با همسرش، "الهه خوشنام" که گزارشگر فرهنگی است محفل‌های ادبی و موسیقی هم برپا می‌کردند.

کتاب "در قلمرو موسیقی" نوشته محمود خوشنام در سوئد منتشر شد و "از نجوای سنت تا غوغای پاپ" او را انتشارات "فرهنگ جاوید" در تهران منتشر کرد. او تلاش کرد مجموعه‌ای از نوشته‌ها و شش دهه تحقیقاتش درباره همه ژانرهای موسیقی را در "از نجوای سنت تا غوغای پاپ، کند و کاوی در موسیقی معاصر ایران" گردآوری کند.

آقای خوشنام دو سال پیش در مراسمی که برای بزرگداشت او و معرفی همین کتاب در لندن برگزار شد، حاضر شد اما به علت کسالت در حالی که روی صندلی مخصوصش نشسته بود از انگیزه‌اش برای شصت سال فعالیت فرهنگی صحبت کرد.

او در مراسم بزرگداشتش گفت: "تمام وقت را به موسیقی سنتی دادن و از موسیقی‌های دیگر صرف نظر کردن شرط انصاف نیست. منظورم از موسیقی پیشرو، موسیقی است که با تکنیک غربی ساخته می‌شود، که متاسفانه امروز در جایگاه خودش نیست. سنتی‌ها علاقه دارند موسیقی عامیانه را مبتذل بنامند.

"هر کدام از این برنامه‌ها که سرفصل‌هایی چون، زن در موسیقی، ترانه‌های ایرانی و ...داشتند، خود شامل ۱۳، ۱۴ زیر مجموعه بودند"۸۰ درصد مردم با این موسیقی ارتباط ایجاد کرده‌اند و آن را زمزمه می‌کنند. چرا مبتذل است؟ چرا بد است؟ نباید اعتبار و احترام موسیقی عامیانه از دست برود."

توضیح تصویر،

کتاب از نجوای سنت تا غوغای پاپ

محمود خوشنام در "از نجوای سنت تا غوغای پاپ" نوشت:

"اختناق هزار و چهارصد ساله و نگاه سنتی جامعه، موسیقی ما را بیش از هر هنر دیگری آسیب‌پذیر کرده است...با این همه، در یکصد سال اخیر، موسیقی‌دانانی در ایران سر برآورده‌اند که نهایت کوشش خود را در بازگرداندن اعتبار فرهنگی و اجتماعی موسیقی به خرج داده‌اند و قدم‌های مؤثری برای نوسازی آن برداشته‌اند. از این‌رو، موسیقی نوآورانه‌ سنتی امروز ایران پس از دگردیسی‌های چشمگیری که در فرم و محتوا داشته، افق درخشانی پیش روی ما گشوده است."

محمود خوشنام که اوج و فرود موسیقی معاصر را به چشم دید و عمرش را به بررسی و تحقیق و نقد موسیقی اختصاص داد به آینده موسیقی ایران امیدوار بود؛ اگرچه ممکن است برخی دلزده و ناامید باشند.