امام صدر، با ایده نفی تبعیض حرکتش را آغاز می‌کند

به گزارش خبرگزاری مهر، شصت و چهارمین درس‌گفتار ماهانه اندیشه و عمل ۹ تیر ماه با موضوع «عدالت به‌مثابه نفی تبعیض در اندیشه امام موسی صدر» از طریق پخش زنده در صفحه اینستاگرام مؤسسه برگزار شد.

محمد مهدی مجاهدی در ابتدای بحث عنوان کرد: امام موسی صدر، نظریه‌پرداز سیاسی نبود. واقعیت این است که او رهبر مؤسس است و اندیشه و عمل او به تأسیس مناسبات اجتماعی و مناسبات سیاسی جدیدی در جامعه لبنان انجامید. بنابراین ایشان هم مثل همه رهبران مؤسس، خود، زندگی و رفتارش را تئوریزه نمی‌کند، بلکه این دیگران هستند که می‌آیند و صورت‌بندی‌های نظری مختلف را عرضه می‌کنند.

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات در ادامه از تعریف عدالت به ۲ قسم نام برد و توضیح داد: عدالت را به دو قسم تقسیم می‌کنند. گاهی جنبه توزیعی دارد و گاهی جنبه تصحیحی. وقتی به توزیع فرصت‌ها، امکانات و منابع اشاره می‌کنیم، یعنی می‌خواهیم از نقطه صفر آغاز کنیم.

"واقعیت این است که او رهبر مؤسس است و اندیشه و عمل او به تأسیس مناسبات اجتماعی و مناسبات سیاسی جدیدی در جامعه لبنان انجامید"اما واقعیت زندگی اجتماعی به این شکل نیست و در جریان است. بنابراین، این زندگی که جاری بوده انواع نابرابری‌ها را ایجاد کرده است. بین فرودستان و فرادستان، بین مهاجران و ساکنان هر منطقه و … حال ما می‌خواهیم وارد شویم و نظم دهیم. این نظم عادلانه ۲جور می‌تواند باشد.

وی اضافه کرد: عدالت تصحیحی به معنای تصحیح روال گذشته. یعنی تمام نابرابری‌های تاکنون را مفروض گرفته و از این به بعد عادلانه رفتار می‌کنیم.

عدالت تصحیحی با نظر به بی‌عدالتی‌های گذشته. درواقع سعی می‌کنیم با عدالت تصحیحی، زمین بازی را برای همه هموار و مسطح کنیم. و دیگری عدالت توزیعی که با نگاه به آینده عمل می‌کند.

مجاهدی در ادامه به فعالیت عدالت محور امام صدر در لبنان اشاره کرد و گفت: وقتی امام موسی صدر در لبنان شروع به فعالیت می‌کند، وضعیت این کشور مشخص است و دموکراسی اجماعی در آن وجود دارد، اما اقلیت و اکثریت نادرست میان طوایف، توزیع نابرابر سهم‌ها و حقوق را در پی داشته و جامعه شیعه دچار فرودستی است و محرومان روز به روز محروم‌تر می‌شوند و مشکلات سیاسی و اجتماعی و درگیری‌های داخلی سربرمی‌آورند.

این پژوهشگر تصریح کرد: در چنین زمینه‌ای، امام صدر با ایده نفی تبعیض حرکتش را آغاز می‌کند. این جنبش به نام محرومان نام‌گذاری می‌شود و این نقطه آغاز مرتبط و مناسبی است که ببینیم محور اصلی منظومه فکری و سیاسی امام صدر چه بود. چرا که تعبیر ویژه‌ای از محرومیت به دست می‌دهد.

"وقتی به توزیع فرصت‌ها، امکانات و منابع اشاره می‌کنیم، یعنی می‌خواهیم از نقطه صفر آغاز کنیم"ایشان طی سخنرانی‌هایی که در جلد ۱۲ مجموعه گام به گام با امام منتشر شده، مبانی و سیر شکل‌گیری جنبش محرومان را توضیح می‌دهد. امام صدر تاکید می‌کند این جنبش طایفه‌ای و قبیله‌ای نیست. حساسیت ما به نابرابری صرفاً متوجه نابرابری‌های جامعه شیعه نیست و ما به محرومیت حاصل از نابرابری حساس هستیم، یعنی همه محرومان لبنان.

مجاهدی راه حل امام صدر را برای توزیع عادلانه امکانات و حقوق، حکومت فرادینی دانست و در توضیح آن گفت: «ایشان در دهه ۱۹۷۰ میلادی، ایده حکومت فرادینی را مطرح می‌کند که از زمان طرح خود ایده جلوتر است. ایشان شیوه حکومتی مشخصی را عنوان نمی‌کند، اما صریحاً می‌گوید حکومتی قابل قبول است که وقتی می‌خواهد امکانات و فرصت‌ها را توزیع کند نسبت به شیعه و سنی بودن ما بی‌تفاوت باشد. او نحوه حکومت امام علی (ع) را همین می‌داند که به دشمنانش همان‌قدر سهم می‌دهد که به پیروان خودش.

این نکته برجسته‌ای است که در آرای ایشان به چشم می‌خورد و ظرفیت بالایی دارد که محور فهم ما برای نظریه سیاسی امام صدر باشد.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: اگر از این دریچه نفی تبعیض زندگی سیاسی اجتماعی امام صدر را تئوری پردازی کنیم، جامع‌ترین و وفادارترین شکل و صورت را از زندگی پرکوشش او به دست آورده‌ایم که هنوز از این منظر کاویده نشده و برای روزگار بی‌عدالتی و تبعیض‌های امروز، مخاطب چنین تجربه‌ای افراد بیشتری خواهند بود. روزگاری که در کشورهای متعدد و کشور خود ما افرادی از این بی‌عدالتی رنج می‌برند که بخشی از آن نمود اعتراض خیابانی هم پیدا می‌کند.

وی یادآور شد: حال یک تجربه تأسیسی در اندیشه فرهنگی خودمان داریم که هنوز استخراج نشده و بکر است و می‌گوید نه تنها دیگری را باید به رسمیت شناخت، بلکه حقوق و برابری حقوق دیگری را هم باید به رسمیت شناخت و به آنها نمایندگی سیاسی داد. او در لبنان همین را دنبال کرد تا شیعیان هم همچون دیگر طوایف، مناصب حقوقی و سیاسی دریافت کنند.»

مجاهدی در پایان با اشاره به رویکرد جالب امام صدر درباره سکولاریسم گفت: «وقتی این چرخه عدالت کامل می‌شود که به رسمیت شناختن دیگری توأم با توزیع و بازتوزیع بدون تبعیض امکانات باشد و جالب است که ایشان می‌گوید اگر اسم این را سکولاریسم می‌گذارید من هم هستم. این هوشمندی درخشانی هست برای پل زدن روی تفاوت‌ها. یعنی درست است که به عنوان رهبر شیعیان حرف می‌زند، اما با گفتار آنها که مستقل از دیانت هست و اسم آن را سکولاریسم می‌گذارند، همراهی می‌کند اما فراتر از این نه.

وی تصریح کرد: سکولاریسم مهاجم به معنای ضدیت با دین نه بی‌طرفی در برابر دین، اگر کسی تعلقی به گروه دینی پیدا کرد او را از پاره‌ای از حقوق محروم می‌کند و عادلانه نیست.

"بین فرودستان و فرادستان، بین مهاجران و ساکنان هر منطقه و … حال ما می‌خواهیم وارد شویم و نظم دهیم"اگر این را کنار بگذاریم و اگر سکولاریسم برابری در برابر قانون و توزیع بدون تبعیض حقوق است، سکولاریسم هم عادلانه رفتار کرده و قابل قبول است. درواقع این گفتار جالب امام صدر ظرفیت‌های زبان‌های بیگانه را هم باز می‌کند اما با یک رویکرد شیعی.»