آیت‌الله خامنه‌ای و دیپلماسی جنگ؛ حضور در اجلاس جنبش عدم تعهد

سال ۱۳۶۵ هنگامی‌که حامیان صدام با تبلیغات گسترده، ایران را جنگ‌طلب معرفی می‌کردند، آیت‌الله خامنه‌ای با حضور در اجلاس سران عدم تعهدها ضمن شکست ترفندهای صدام، با بیان مواضعی مستقل، انقلاب اسلامی را به‌عنوان غیرمتعهد حقیقی معرفی کرد. حضور رئیس‌جمهور ایران در هشتمین اجلاس سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد یک فرصت ارزشمند دیپلماتیک، برای دفاع از حقانیت جمهوری اسلامی ایران در دوره جنگ تحمیلی بود. این اجلاس در تاریخ یازدهم مردادماه سال ۱۳۶۵ و در هراره، زمانی برگزار شد که فضای تبلیغاتی تندی علیه ایران ایجاد شده بود. در آن مقطع رسانه‌های غربی و حامیان صدام سعی داشتند ایران را مخالف صلح و به‌عنوان مسئول ادامه جنگ معرفی کنند. استفاده از تریبون این اجلاس فرصت مهمی برای خنثی کردن ترفندهای تبلیغاتی صدام حسین در افکار عمومی بود.

به دلیل اهمیت این اجلاس، پیش نویس سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای ، خدمت حضرت امام خمینی (ره) فرستاده شد.

"حضور رئیس‌جمهور ایران در هشتمین اجلاس سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد یک فرصت ارزشمند دیپلماتیک، برای دفاع از حقانیت جمهوری اسلامی ایران در دوره جنگ تحمیلی بود"آقای دکتر جواد لاریجانی معاون وقت وزارت امور خارجه در مورد این موضوع در مصاحبه با جوان آنلاین -۱۰ شهریور ۱۳۹۱ - می گوید:
« بنده و تعدادی از دوستان به دلیل اعتمادی که رهبر معظم انقلاب داشتند مامور شدیم سخنان ایشان در اجلاس جنبش عدم تعهد در حراره زیمبابوه را با توجه به خطوط و سیاست های کلی مدنظر ایشان تدوین کنیم و بعد از تایید و ارائه نظرات اصلاحی خود ایشان برای حضرت امام خمینی (ره) جهت اصلاح و اعمال نظر نهایی ارسال کنیم. اما هنگامی که مشغول ویرایش این سخنرانی بودیم حاج احمد خمینی به ما پیغام داد که امام می خواهند هر چه سریعتر متن پیام را ببینند. هنگامی که حضرت امام (ره) بعد از تورق سخنرانی آیت الله خامنه ای رئیس جمهور وقت متن ویرایش شده را برای ما ارسال کردند مشاهده کردیم که ایشان متن را جز به جز خوانده اند و حتی برخی جمله ها را کم یا زیاد کردند و نشان می داد ایشان توجه بسیار ویژه ای به نحوه سخنرانی رئیس جمهور وقت داشتند.»

آیت‌الله خامنه‌ای در این اجلاس، مواضع ایران در ارتباط با جنگ تحمیلی را به‌طور مستدل، صریح و مستند برای اعضای جنبش تشریح کرده و در دیدارهای دوجانبه و همچنین گفتگوهای رسانه‌ای نیز واقعیت‌های انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی را با طرف‌های مقابل در میان گذاردند.
رهبر انقلاب اسلامی در بیاناتی در دیدار با جوانان استان اصفهان-‌12/۸/1380‌-، با اشاره‌ به سخنرانی خود در هشتمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد گفتند:
 «من در زمان ریاست جمهوری، در کنفرانس غیرمتعهدها در زیمبابوه شرکت کردم. کنفرانس غیرمتعهدها عمدتاً در اختیار چپ‌ها بود، البته دولت‌های متمایل به غرب و آمریکا هم در آنجا بودند؛ اما کارگردان عمده، یکی رابرت موگابه و دیگری فیدل کاسترو بود ــ که این‌ها چپ بودند ــ بقیه رؤسای جمهورِ چپ دنیا هم که طرفدار شوروی بودند، حضور داشتند و عمده کارگردانی در دست این‌ها بود. من رفتم در آنجا سخنرانی کردم.

سخنرانی من صد درصد ضدآمریکایی و ضد استکباری بود. حقایق انقلاب، حقایق کشور، جرائم آمریکا، جرائم علیه ملت ایران، مسائل مربوط به جنگ تحمیلی و امثال این‌ها را گفتم. بعد با همان صراحت و شدت، به تجاوز شوروی به افغانستان حمله کردم. این‌ها مبهوت مانده بودند! یکی از همان رؤسای جمهور چپ به من گفت، تنها غیرمتعهد در این کنفرانس، ایران است. ببینید؛ نظام اسلامی در ابعاد جهانی، این‌طور اهمیت و جلوه پیدا می‌کند و حتی دشمنانش مجبور می‌شوند به آن احترام کنند.»

رئیس جمهوری اسلامی ایران در سخنرانی خود با اشاره به اعلامیه‌های جنبش عدم تعهد در شهرهای باندونگ و بلگراد که صریحاً شروع جنگ را، جنایتی علیه بشریت اعلام می‌دارند، خواهان لغو عضویت عراق در جنبش عدم تعهد شدند.
آیت‌الله خامنه‌ای در پاسخ به سئوال یکی از سران کشورهای عرب، مواضع یازده‌گانه ای را به شرح زیر بیان کردند که مورد توجه سران جنبش قرار گرفت.
«با توجّه به توصیه‌ی آقای موگابه رئیس اجلاس برای محدود کردن سخنرانی‌ها قسمت‌هایی از نطقم را از رو نمی‌خوانم و آن‌ها را به اجلاس تقدیم می‌کنم تا به‌عنوان اسناد جنبش منظور گردد.

"این اجلاس در تاریخ یازدهم مردادماه سال ۱۳۶۵ و در هراره، زمانی برگزار شد که فضای تبلیغاتی تندی علیه ایران ایجاد شده بود"حالا با توجّه به فرصتی که به من داده‌شده است، در پایان مایلم کوتاه پاسخی به صحبتی که دیروز درباره‌ی جنگ از طرف یکی از حضّار ایراد شد، اشاره‌کنم. وی (آن مقام عرب) با اشاره به جنگ تحمیلی درخواست پذیرش میانجیگری از جمهوری اسلامی ایران نمود. لازم است چند نکته را به ایشان یادآور نمایم:

۱- به‌عنوان اصل مسلّم وغیر قابل‌انکار مسؤولیت ادامه‌ی هر جنگی تماماً و به‌طور مستقیم متوجّه شروع‌کننده‌ی آن است.
۲- هر موضعی که با اصل اول منشور ملل متعهّد و اصول عدم تعهّد مبنی بر ریشه‌کن کردن عامل تجاوز نباشد، منجر به استقرار و استمرار تجاوز خواهد بود و از اینرو چنان موضعی کمکی به متجاوز است.
۳- رفع تجاوز بنا به اصول بین‌المللی یک مسؤولیت مشترک بین‌المللی است و بر هر اقدام دیگری اولویت دارد.
۴- بدون مجازات متجاوز و احقاق حقوق قربانی تجاوز، تأمین عدالت متصور نیست.
۵- حمله به کشور ما حمله به یک انقلاب بود و دفاع ما دفاع از یک انقلاب بود.
۶- حمایت اعضای غیر متعهّد از قربانی تجاوز بر اساس اصول عدم تعهّد، یک مسؤولیت و وظیفه است و تخطی از آن تخطی از اصول مهم جنبش است.
۷- اگر امروز جنبش عدم تعهّد به کسانی، از سوی ملّت مورد تجاوز فلسطین، فرصت و اجازه‌ی شرکت در جمع سران غیر متعهّد می‌دهد، دقیقاً و صرفاً مبتنی بر همین اصل است و تردید در اجرای این اصل، حضور خود آنان را نیز زیر سؤال خواهد برد.
۸- انتظار می‌رفت که ایشان در سخنرانی دیروز صبح، از توفیقاتی که ملّت فلسطین در مبارزه با تجاوزگری‌های رژیم صهیونیستی به دست آورده صحبت می‌کردند تا اینکه دیگران را به حمایت از تجاوز ترغیب کنند.
۹- متأسفانه همین بینش باعث شده است که فلسطین پس از چهار دهه‌ی طولانی هنوز قربانی تجاوز است.
۱۰- اگر ایشان این روش شکست‌خورده و سیاست تسلیم و سازش با متجاوز را برای فلسطین تجویز می‌کند، بهتر است از توصیه‌ی آن به دیگران به‌طورجدی احتراز کند.
۱۱- ازنظر جمهوری اسلامی ایران هر موضعی از جانب هر کس که اصول فوق‌الذکر را تأمین نکند مردود، بی‌اثر و غیر بی‌طرفانه است.

اجازه بدهید در پایان به ذکر یک نقل‌قول در ۲۸ سپتامبر ۱۹۸۰ یعنی زمانی که بخش وسیعی از میهن اسلامی ما در اشغال متجاوز بود، بسنده کنم. شخصی که ایشان او را خوب می‌شناسند(صدام)، در مصاحبه‌ای گفته بود:
«مایلم در برابر شما و در برابر ملّت عرب اعلام کنم که تلاش برخی مقامات عرب را برای میانجیگری رد کرده‌ایم. هیچ‌یک از اعراب نباید یک موضع میانجیگری داشته باشند.

اگر آماده‌ی حمایت از برادر عرب خود در جنگ نیستند، حداقل می‌باید سکوت کنند. این حداقل انتظار ماست.»
انجام دو عملیات پیروز کربلای ۲ و ۳ در مناطق حاج عمران و اسکله‌های نفتی البکر و الامیه در آستانه اجلاس هراره، آثار مثبت اقدام دیپلماتیک ایران را افزایش داد و به تأثیر سخنان رئیس‌جمهور کمک کرد. در اجلاس هشتم، سیزده کشور ازجمله عربستان سعودی، کویت، مصر، اردن، مراکش، بحرین، امارات و یمن شمالی که حامی صدام بودند و طه یاسین رمضان، معاون رئیس‌جمهور و رئیس هیئت نمایندگی عراق، علیه ایران موضع گرفتند؛ اما بازتاب رسانه‌ای سخنان آیت‌الله خامنه‌ای موجب شد جو تبلیغاتی علیه ایران کاهش یابد و حتی برخی از کشورهای متمایل به صدام، سکوت کنند.

حضور رئیس‌جمهور در این اجلاس نشان داد که هماهنگی فعالیت‌های نظامی و سیاسی می‌تواند تأمین منافع ملی ایران را تسریع بخشد. ایشان طی مصاحبه با صدا و سیما، - ۱۳/۹/1366 - در این رابطه می‌گویند:
«کار سیاسی هیچ منافاتی با کار نظامی ندارد و ما از اول جنگ هم کار سیاسی داشته­ایم. ما هنگامی‌که کار نظامی موفقی را انجام می­دهیم، کار سیاسی را خیلی راحت­تر و بهتر انجام
می د­هیم، لکن بدون کار سیاسی هم کار نظامی تأثیر و کارآیی خودش را ندارد.

"در آن مقطع رسانه‌های غربی و حامیان صدام سعی داشتند ایران را مخالف صلح و به‌عنوان مسئول ادامه جنگ معرفی کنند"از اول جنگ هم کار نظامی و کار سیاسی در کنار هم بودند. مردم کشور ما شاهد بودند که از آغاز جنگ کسانی به‌عنوان میانجی و به‌عنوان گشاینده­ ی راه­ حل جنگ، یا به‌عنوان مذاکره در مسائل جنگ به کشور ما می­آمدند و ما هم به میزانی که لازم می­دانستیم برای توجیه افکار عمومی جهان و سیاستمداران و به‌خصوص دوستانمان و برای جلوگیری از اعمال غرض دشمنان سیاسی خود، افرادی را به سراسر دنیا می­فرستادیم. همچنین ما در رابطه با سازمان جنگ با بقیه­ی مجامع بین­ المللی و چه در رابطه با کشورها و دوستانمان کار سیاسی بسیار وسیع و تلاش مؤثری در این زمینه انجام داده­ ایم.»