چگونه دود جنگ نیابتی ایران و آمریکا به چشم مردم عراق می‌رود؟

عراق سال‌هاست که روز خوش ندیده؛ از دوران صدام حسین که بگذریم، پس از حملهٔ آمریکا به این کشور و پایان حکومت بعثی، بیش از ۲۰ سال است که جنگ، ناآرامی و بی‌ثباتی در این سرزمین سایه افکنده است.

از زمان آغاز جنگ در غزه نگرانی‌ها از سرریز این مناقشه به عراق هم بر دیگر مصیبت‌های مردم این کشور افزوده شده است. برخی البته معتقدند عراق همین حالا هم تبعات این جنگ را در خاک خود احساس می‌کند و دود آتش درگیری‌های میان آمریکا و گروه‌های نیابتی وابسته به جمهوری اسلامی به چشم مردم این کشور می‌رود.

در تازه‌ترین مورد، یکی از فرماندهان گروه «کتائب حزب‌الله» که از شبه‌نظامیان نزدیک به جمهوری اسلامی است، با حملهٔ پهپادی به خودرو حامل او کشته شد. سنتکام در بیانیه‌ای اعلام کرد که این فرمانده در حمله به نیروهای آمریکایی در پایگاه اردن (برج ۲۲) مسئولیت مستقیم داشته و در فرآیند طراحی و مشارکت در آن عملیات نقش‌آفرین بوده است.

"عراق سال‌هاست که روز خوش ندیده؛ از دوران صدام حسین که بگذریم، پس از حملهٔ آمریکا به این کشور و پایان حکومت بعثی، بیش از ۲۰ سال است که جنگ، ناآرامی و بی‌ثباتی در این سرزمین سایه افکنده است"

گروه «کتائب حزب‌الله عراق» چهارشنبه ۱۸ بهمن در بیانیه‌ای اعلام کرد که دو تن از فرماندهانش به نام‌های وسام محمد صابر الساعدی مشهور به ابوباقر و همچنین ارکان العلیاوی در حملهٔ پهپادی به خودروهای آن‌ها در شرق بغداد کشته شدند.

این در حالی‌ است که در روزهای پیش از آن، حملات هوایی نیروهای ایالات متحده به پایگاه‌های گروه‌های شبه‌نظامی شیعه در عراق و سوریه و همچنین نیروی قدس سپاه باعث شد تا بار دیگر نقاطی از خاک این کشور مورد هدف قرار گیرد؛ اقدامی که اعتراض مجدد دولت مرکزی بغداد را در پی داشت.

بیشتر در این باره:

یک فرمانده کتائب حزب‌الله در حمله پهپادی آمریکا کشته شد؛ حرکت النُجبا «قول مقابله به مثل داد»

نخست‌وزیر عراق روز پنجشنبه در واکنش به حملات آمریکا گفت که هرگونه اقداماتی مشابه این بغداد را «به سوی پایان دادن» به مأموریت آمریکایی‌ها در خاک این کشور سوق خواهد داد.

اما حتی محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، هم می‌داند که اوضاع برای کشورش پیچیده‌تر از این حرف‌هاست و تضاد منافع میان بازیگران منطقه‌ای و همچنین ایالات متحده سبب شده تا شرایط تا این اندازه در این کشور تنش‌برانگیز باشد.

جنگ نیابتی ایران و آمریکا در عراق

بنا به اعلام پنتاگون، از زمان آغاز جنگ در غزه بیش از ۱۶۵ حمله توسط شبه‌نظامیان وابسته به ایران در عراق و سوریه متوجه نیروها و پایگاه‌های آمریکا شده است؛ حملاتی که تمام آن‌ها به بهانهٔ مخالفت با اقدامات نظامی اسرائیل در نوار غزه صورت می‌گیرد.

به عبارت ساده‌تر، جنگی که در نوار غزه جریان دارد و اقداماتی که ارتش اسرائیل انجام می‌دهد، باعث شده شبه‌نظامیان وابسته به جمهوری اسلامی در عراق از روی انتقام به نیروهای آمریکایی حمله کنند؛ اتفاقی که بیش از همه چشم‌انداز ثبات و امنیت در کشور عراق را به خطر می‌اندازد.

جنین هنیس پلاسخارت، نمایندهٔ ویژهٔ سازمان ملل در عراق، روز ۱۴ بهمن در جلسه‌ای در شورای امنیت سازمان ملل هشدار داد که هرچند بغداد تمام تلاش‌هایش را بر جلوگیری از سرریز جنگ اسرائیل در نوار غزه به جغرافیای خود متمرکز کرده اما حملات مداوم به این کشور ثباتِ به‌سختی به‌دست‌آمده در عراق را تهدید می‌کند.

این سیاستمدار هلندی در صحبت‌هایش به حملات آمریکا در واکنش به عملیات در پایگاه ایالات متحده در اردن اشاره و در عین حال تأکید کرد که بسیاری از عراقی‌ها از حملهٔ موشکی ایران در اواسط ماه ژانویه به اربیل که به کشته شدن غیرنظامیان انجامید، شوکه شدند.

جنین هنیس پلاسخارت در یک کنفرانس مطبوعاتی، ۲۰۲۳

هنیس پلاسخارت تأکید کرد که همهٔ طرف‌ها به جای نمایش قدرت باید تلاش‌های خود را بر حفظ ثبات در عراق و جلوگیری از تسری یک درگیری گسترده‌تر به این کشور متمرکز کنند.

خانم پلاسخارت هم احتمالاً خوب می‌داند که عراق تا چه اندازه به صحنهٔ رقابت و تقابل میان ایران و ایالات متحده تبدیل شده است.

سقوط صدام و فروپاشی موازنهٔ قدرت در نظم منطقه‌ای

بعد از فروپاشی حکومت صدام حسین در سال ۲۰۰۳ موازنهٔ قدرت‌ها در نظم منطقه‌ای به سود جمهوری اسلامی تغییر کرد. درحالی‌که تا آن زمان مثلث تهران، بغداد و ریاض به‌نوعی موازنهٔ قدرت‌ها را شکل داده بودند، ناگهان یکی از اضلاع فرو ریخت و جمهوری اسلامی از خلأ قدرت ایجادشده به سود خود بهره برد.

با توجه به حضور اکثریت شیعه در عراق، تهران با حمایت از گروه‌های شیعی در سال‌های ابتدایی و در ادامه پی‌ریزی و تشکیل و گسترش گروه‌های شبه‌نظامی توانست نفوذ سیاسی، نظامی و امنیتی خود را عراق استقرار ببخشد.

در سال‌های ابتدایی پس از سقوط صدام حسین، عربستان سعودی تلاش‌هایی را برای اثرگذاری بر سپهر سیاسی این کشور انجام داد که نمونه‌های آن‌ را می‌توان در میان ائتلاف‌های انتخاباتی در این کشور که نزدیک به ریاض بودند به شکل بارزی مشاهده کرد؛ اما به مرور زمان عربستان از این فضای رقابت با جمهوری اسلامی در عراق فاصله گرفت و تهران نفوذ خود را در این کشور بیش از پیش افزایش داد.

ادامهٔ این سیاست از سوی تهران باعث شده تا امروز مجموعه‌ای از بازوهای درهم‌تنیده و پیچیده از شبه‌نظامیان عراقی وفادار به جمهوری اسلامی در این کشور شکل بگیرند که همچون یک نیروی نیابتی برای تهران و به جای ایران در منطقه می‌جنگند، به دشمنان جمهوری اسلامی حمله می‌کنند، از ایران حمایت مالی و تسلیحاتی دریافت می‌کنند و در مقابل مجری بخشی از سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی در خاورمیانه و به‌ویژه در عراق هستند.

عراق، صحنهٔ حملات موشکی و پهپادی

جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر چندین بار با حملات موشکی خود مناطقی از دولت اقلیم کردستان عراق را هدف قرار داده که این مسئله خشم عمومی در میان کردهای عراق و همچنین افکار عمومی این کشور را به همراه داشته است.

"از زمان آغاز جنگ در غزه نگرانی‌ها از سرریز این مناقشه به عراق هم بر دیگر مصیبت‌های مردم این کشور افزوده شده است"این در حالی است که گروه‌های شبه‌نظامی وابسته به ایران هم بارها اهدافی مرتبط با ایالات متحده را چه در عراق و چه در دیگر نقاط منطقه هدف قرار داده‌اند.

در مقابل نیروهای آمریکایی هم در مواردی در واکنش به این حملات پاسخ داده‌اند که باعث شده عراق به صحنه‌ای از جنگ نیابتی میان دو طرف تبدیل شود و دیگر شنیدن وقوع یک حمله موشکی و پهپادی در نقطه‌ای از عراق کمتر کسی را شگفت‌زده می‌کند.

بیشتر در این باره:

گروه‌های نیابتی ایران و تنگنای بقا و فنا در ستیز با آمریکا و اسرائیل

نخست‌وزیران مختلف عراق در سال‌های اخیر بارها اعتراض خود را نسبت به درگیری‌هایی که میان گروه‌های نیابتی ایران و نیروهای آمریکایی صورت گرفته ابراز کرده‌اند و از هر دو طرف خواسته‌اند که این کشور را به صحنهٔ رقابت‌های خود تبدیل نکنند.

در این مدت رهبران این کشور تقریباً به شکل بدون تبعیضی هم حملات ایران و هم عملیات‌های آمریکا را در خاک خود محکوم کرده‌اند؛ حال چه کشتن قاسم سلیمانی توسط آمریکا باشد و چه حملهٔ موشکی جمهوری اسلامی به کردستان عراق برای نابودی مقام‌هایی از دولت اقلیم.

اما هیچ‌کدام از این درخواست‌ها و حتی تهدیدها راه به جایی نبرده و همچنان این کشور صحنهٔ درگیری‌های میان بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است.

جنگ نیابتی ایران و آمریکا در زمین عراق البته اتفاق تازه‌ای نیست و مردم این کشور چند سالی است که سایهٔ سنگین این تنش‌ها را در زندگی روزمرهٔ خود احساس می‌کنند، اما این بار تهدید بزرگ‌تری مانند سرریز بحران در نوار غزه هم بر سر این کشور سنگینی می‌کند. از ۷ اکتبر (۱۵ مهر) به بعد عراق بیش از پیش به کانون اصلی جنگ نیابتی ایران و ایالات متحده تبدیل شده و نگرانی‌ها را از شدت‌گیری آتش این منازعه گسترش داده است.

در صورت گسترده شدن جنگ در سرزمین‌های فلسطینی، آتش آن احتمالاً ابتدا در جغرافیای عراق مشاهده خواهد شد. کشوری که چند سالی هم در پی سر بر آوردن گروه تروریستی موسوم به «دولت اسلامی» رنگ صلح و ثبات به خود ندید، این بار بیش از همیشه در حدود ۲۰ سال اخیر، تنش‌ و ناآرامی‌و منازعه و درگیری را به خود نزدیک می‌بیند.

بیشتر در این باره:

انتخاب دشوار حکومت ایران برای پاسخ دادن به حملات آمریکا