حضرت معصومه (س) الگوی مصداق یافته اندیشه اسلامی درباره زنان است

خبرگزاری مهر -گروه دین و آئین-فاطمه ضیافتی فرامرزی: امروز اول ماه ذی

القعده طبق برخی اسناد تاریخی ولادت حضرت فاطمه معصومه (س) دختر حضرت امام موسی بن جعفر (ع) و نجمه خاتون و خواهر بزرگوار حضرت امام رضا (ع) است که در شهر مدینه منوّره چشم به جهان گشود. سالروز ولادت حضرت معصومه (س) در تقویم ملی ایران به نام روز دختر نام گذاری شده است. به مناسبت سالروز میلاد بانوی کرامت با دو کارشناس و پژوهشگر سیره اهل بیت (ع) به گفتگو نشستیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:

حجت‌الاسلام سید مرتضی حسینی کمال‌آبادی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه در تاریخ دینی که خداوند برای انسان خواسته است از حضرت آدم ابوالبشر تا حضرت خاتم صلوات الله علیهم، مقام زن از طرف دین و انبیا و اوصیای آنان پاس داشته شده است، اظهار کرد: با وجود تاکید

دین بر جایگاه و مقام زن، ضد فرهنگ‌های نهادینه شده توسط برخی از انسان‌ها سبب شد تا زن از جایگاهی که شایسته اوست، برخوردار نباشد.

رئیس پژوهشکده ادیب فقه جواهری افزود: انبیا و اوصیاء، در این مورد چراغ عقل انسان‌ها را روشن کردند تا راه را از بیراهه بشناسند و به ابعاد وجودی انسانی و به ویژه به جنس زن احترام بگذارند؛ مسأله‌ای که بشر هنوز در مقام نظر و عمل نتوانسته است آن را حل کند و نیازمند تأمل بیشتر در مقام نظر و همت بیشتر در مقام عمل است؛ در این میان الگوهای تربیت شده و عینیت یافته، بهترین اثر را در بیداری عقل‌ها و وجدان‌ها داشته‌اند.

وی گفت: حضرت فاطمه معصومه (س) فرزند امام موسی بن جعفر (ع) یکی از الگوهای مصداق یافته اندیشه اسلامی در رابطه با زن است که در زمان حیات و حتی پس از وفات حجتی به یادگار برای انسان‌ها و انسانیت است.

استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم افزود: امام موسی کاظم (ع) روزی به مسافرت رفته بودند و جمعی از شیعیان حضرت برای پرسش چند سوال به خانه ایشان در مدینه آمدند ولی آن حضرت را نیافتند. سوالات را در کاغذی نوشتند و به اهل خانه دادند، فردا برای خداحافظی آمدند و مشاهده کردند حضرت معصومه (س) جواب همه آن سوالات را نوشته است. شیعیان در مسیر برگشت بودند که به امام کاظم (ع) برخورد کردند و جواب‌ها را به آن حضرت نشان دادند، وقتی که امام (ع) جواب‌ها را مشاهده کرد سه بار فرمود: فداها ابوها.

"سوالات را در کاغذی نوشتند و به اهل خانه دادند، فردا برای خداحافظی آمدند و مشاهده کردند حضرت معصومه (س) جواب همه آن سوالات را نوشته است"همان تعبیری که رسول اکرم در فضیلت دختر گرامی خود حضرت زهرا (س) فرمود.

حضرت فاطمه معصومه (س) فرزند امام موسی بن جعفر (ع) یکی از الگوهای مصداق یافته اندیشه اسلامی در رابطه با زن است که در زمان حیات و حتی پس از وفات حجتی به یادگار برای انسان‌ها و انسانیت است

وی بیان داشت: این مساله حکایت از بُعد آموزشی و تحصیلی برای زن در دین مبین اسلام دارد، مسأله‌ای که حتی در محیط برخی مسلمانان حل نشده است. انسان چه زن و چه مرد باید به تحصیل بپردازد و در دانشی که تحصیل کرده به انسان‌ها خدمت کند. نباید به بهانه دیگر ابعاد وجودی زن، مانند مدیریت منزل و فرزندآوری، او را از تحصیل بازدارد، چنانکه به بهانه تحصیل نباید دیگر ابعاد وجودی و اجتماعی تحت الشعاع قرار بگیرد؛ این سیره تربیتی را در شخص حضرت صدیقه طاهره فاطمه بنت رسول الله (ص) نیز می‌بینیم که به تبلیغ و تدریس می‌پرداخت.

حجت‌الاسلام حسینی کمال آبادی افزود: اما در قدم بعدی و تأثیرهای اجتماعی می‌بینیم که یک زن می‌تواند رهبری یک حرکت اجتماعی را نیز بر عهده داشته باشد. چنانکه سفر حضرت معصومه (س) از مدینه به قصد خراسان، جنبه اجتماعی و جنبشی دادن به تعالیم وحی را داشت، چرا که در این سفر که به نیت دیدار امام رضا (ع) صورت پذیرفت، نشان داد که آن حجتی که گوهر نجات انسان را در دست دارد کیست؟ وانگهی از مسیرهایی عبور می‌کردند که حکومت وقت، امام رضا (ع) را از آن منع کرده بودند، انتخاب نقشه خاص برای رساندن گوهر اسلام به دست انسان‌ها، مجاهدت فاطمه معصومه (س) بود. فعالیت اجتماعی آن حضرت نیز مانند حضرت فاطمه زهرا (س) است که به تبلیغ‌های جزئی بسنده نکرده و به صحنه اجتماع وارد شده و تحلیل و تعیین مناسبات کوشیده‌اند.

وی در بخش دیگری از مباحث خود با بیان اینکه پاسداشت شیعیان پس از وفات حضرت معصومه (س) پاسداشت از مصداق عینیت یافته الگوی اسلامی زن است، اظهار کرد: تشکیل بارگاه برای آن حضرت و بزرگداشت ایشان، تمرکز شدید بر نقطه‌ای است که بشریت در مقام نظر و عمل نتوانسته آن را حل کند.

بارگاه کریمه اهل بیت شاهد صدقی است که انسان به کمال رسیده و شایسته بزرگداشت زن و مرد ندارد و در پنهان بودن مزار صدیقه طاهره حضرت زهرا (س)، این مزار و تاکید بر آن روشن کننده چراغ عقل انسان‌ها است و تلاش بر آن دارد تا گنج نهفته در عقل در پیوند با زن سعادتمند شکوفا کند همانگونه که امیرالمؤمنین امام علی (ع) فرمود: «لیثیروا لهم دفائن العقول».

لزوم شناخت ابعاد مختلف سیره حضرت معصومه (س)

همچنین حجت‌الاسلام علی‌محمدباقی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به لزوم شناخت ابعاد مختلف سیره و شخصیت حضرت فاطمه معصومه (س) اظهار کرد: این شناخت در زیارت‌نامه آن حضرت نهفته است، زیارت‌نامه‌ای که به برادر بزرگوار ایشان یعنی حضرت علی بن موسی الرضا (ع) منسوب است که در وصف خواهر گرامی شأن بیان فرمودند.

این استاد حوزه علمیه ادامه داد: نکته جالبی که در این بحث باید به آن توجه داشت آن است که نسبت به یک امام‌زاده (حضرت معصومه) از سوی امام معصوم زیارت‌نامه ای بیان شده است که حکایت از جایگاه کریمه اهل بیت (ع) دارد.

وی گفت: شیخ صدوق به سند حسن [سندی در حد صحیح] از سعدبن‌سعد روایت کرده است: که از حضرت رضا (علیه‌السلام) درباره فاطمه دختر موسی بن جعفر سوال کرد، حضرت فرمود: هر که او را زیارت کند، برای او بهشت است و به سند معتبر دیگر، از فرزند آن حضرت، امام جواد (علیه‌السلام) روایت شده: که هر که عمه مرا در قم زیارت کند، بهشت برای اوست.

این پژوهشگر دینی افزود: همچنین علامه مجلسی از بعضی کتاب‌های زیارات، نقل کرده است که علی بن ابراهیم از پدرش، از سعد اشعری قمی، از حضرت رضا (علیه‌السلام) روایت کرده است که آن حضرت فرمود: ای سعد، از ما نزد شما قبری هست؛ گفتم: فدایت شوم قبر فاطمه، دختر امام موسی (علیه‌السلام) را می‌فرمایی؟ فرمود: «مَنْ زارَها عارِفاً بِحَقِّها فَلَهُ الْجَنَّةُ» (هرکه او را زیارت کند، درحالی‌که عارف به حقش باشد، بهشت برای اوست).

استاد مرکز تخصصی نماز در بخش دیگری از مباحث خود با اشاره به کرامات و لطف حضرت فاطمه معصومه (س) اظهار کرد: در فرازی از زیارت نامه کریمه اهل بیت (س) آمده است: «یَا فاطِمَةُ اشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّةِ فَإِنَّ لَکِ عِنْدَ اللّٰهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ» (ای فاطمه درباره بهشت برایم شفاعت کن، به درستی که برای تو نزد خدا مقامی از مقامات بلند است). بزرگ‌ترین کرمی که حضرت نسبت به ما دارند همین مساله شفاعت است.

وی افزود: نکته بعدی که در مورد آن بانوی بزرگوار وجود دارد وصفی است که در مورد ایشان در زیارت نامه آمده به این شرح که: «السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللّٰهِ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ فاطِمَةَ وَخَدِیجَةَ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ وَلِیِّ اللّٰهِ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا أُخْتَ وَلِیِّ اللّٰهِ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا عَمَّةَ وَلِیِّ اللّٰهِ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ وَرَحْمَةُ اللّٰهِ وَبَرَکاتُهُ» (سلام بر تو ای دختر رسول خدا، سلام بر تو ای دختر فاطمه و خدیجه، سلام بر تو ای دختر امیرمؤمنان، سلام بر تو ای دختر حسن و حسین، سلام بر تو ای دختر ولی خدا، سلام بر تو ای خواهر ولی خدا، سلام بر تو ای عمّه ولی خدا، سلام و رحمت و برکات خدا بر تو ای دختر موسی بن جعفر) این وصف ادامه می‌یابد اما نکته آنجاست که چرا اسامی تک به تک اهل بیت (ع) اشاره شده است. آیا کافی نبود که فقط گفته شود سلام بر تو دختر پیامبر (ص)؟ مساله آن است که در این فراز از حضرت معصومه (س) صحبت می‌کنیم آن هم نه فقط با اکتفا به این وصف که دختر پیامبر است که اگر چنین بود کافی بود بیان شود که السلام علیک یا بنت رسول الله؛ در اینجا مرتباً تکرار می‌شود که ای دختر پیامبر، ای دختر فاطمه، ای دختر خدیجه، ای دختر موسی بن جعفر و… این تعابیر معنا دارد، بنت در اینجا فقط به معنای دختر نیست، این تکرر بدان معناست که حضرت از تمامی بزرگوارانی که نام برده شده است ارث برده است، او وارث جدش پیامبر، حضرت امیر و سایرین بوده و ابعاد معنوی و سیره آنان را به ارث برده است و این نکته‌ای است که در باب مقام رفیع کریمه اهل بیت (ع) باید بدان توجه داشت و دعا کرد که از افرادی باشیم که مورد شفاعت آن حضرت قرار می‌گیریم.

حجت‌الاسلام باقی گفت: از سوی دیگر در زیارت نامه از واژه (ولی) برای وصف ایشان استفاده شده است؛ چنانچه می‌فرماید: «السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ وَلِیِّ اللّٰهِ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا أُخْتَ وَلِیِّ اللّٰهِ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا عَمَّةَ وَلِیِّ اللّٰهِ» (سلام بر تو ای دختر ولی خدا، سلام بر تو ای خواهر ولی خدا، سلام بر تو ای عمّه ولی خدا)؛ این واژه نیز از مقام ولایت ویژه کریمه اهل بیت (ع) حکایت می‌کند و همین مقام ولایت است که به ایشان مقام شفاعت را عنایت می‌کند، به عبارت بهتر شفیع باید ولایت داشته باشد وگرنه بدون ولایت نمی‌تواند شفاعت کند.

وی در پایان با اشاره به روایتی از امام صادق (ع) افزود: آن حضرت فرمود: «الا ان للجنة ثمانیة ابواب ثلاث منها الی قم فیها امراة هی من ولدی اسم‌ها فاطمة بنت موسی، تدخل بشفاعتها شیعتی الجنة باجمعهم» (آگاه باشید بهشت هشت در دارد که سه در آن به سوی قم است. بانویی از فرزندان من در آنجا وفات می‌کند که نامش فاطمه دختر موسی است. همه شیعیان ما به شفاعت او وارد بهشت می‌شوند)؛ این روایت نیز دوچندان بر جایگاه و مقام آن حضرت تکیه دارد.