قره‌باغ؛ جنگ بی‌پایان

این سخن از آن‌روست که مانند شورش و جنگ‌های‌گذشته بر سر «ناقورنو قره‌باغ» این دو کشور سرانجام تن به آتش بس داده و بحران را در وضع منجمد باقی گذاشتند.
آذری‌ها، ایجاد جمهوری مستقل «آرتساخ» با پایتختی «استپاناکرت» را در داخل سرزمین خود که به زعم آنان از سوی اکثریت ساکنان ارمنی منطقه کوهستانی ناقورنه قره‌باغ تأسیس شده، اشغالگری جمهوری ارمنستان با حمایت روسیه می‌دانند. از این‌رو بازپس‌گیری منطقه اشغالی به علاوه آنچه ارتش ارمنستان در جنگ سال ۱۹۹۲ از خاک آذربایجان ضمیمه خود کرد، یک هدف و آرمان‌ملی در جمهوری آذربایجان خوانده می‌شود. در این‌حال جمهوری ارمنستان حمایت از نزدیک به ۹۵‌درصد از ساکنان ارمنی منطقه مورد مناقشه را دفاع و رسالت نژادی و دینی خود دانسته و بر حفظ موقعیت جاری و به‌ویژه نتایج جنگ ۱۹۹۲ با آذری‌ها تأکید دارد. این وضع قابل تغییر است؟ آیا آذری‌ها خواهند توانست متفاوت از توان نظامی خود در گذشته، این‌بار ارتش ارمنی‌ها را از کوهستان‌های قره‌باغ عقب برانند؟ پاسخ به پرسش‌های بالا آسان نیست؛ خاصه آنکه درگیری جاری بیشتر به وزن‌کشی توان نیروهای درگیر شبیه است تا اینکه بتوان برای آن پیش‌بینی روشن داشت.
 ارتش و نیروهای بسیج شده آذربایجان از انگیزه لازم برای جنگ با ارمنی‌ها برخوردارند و حمایت تمام قد دولت «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه نیز آنان را در این‌کار پشتیبانی می‌کند، اما میان آنچه خواسته می‌شود و توان لازم برای تحقق آن رابطه هندسی وجود دارد. جمهوری آذربایجان به کمک درآمدهای نفتی و نیز روابط خارجی توانسته است در ۳۰‌سال گذشته تغییراتی را در سطح کمی و کیفی ارتش خود ایجاد کند.

"این سخن از آن‌روست که مانند شورش و جنگ‌های‌گذشته بر سر «ناقورنو قره‌باغ» این دو کشور سرانجام تن به آتش بس داده و بحران را در وضع منجمد باقی گذاشتند"با این‌حال هنوز نمی‌توان به روشنی تشخیص داد که کفه ترازو برای آذری‌ها سنگین شده است. ارمنی‌ها نیز در همه ده‌های پس از آتش‌بس با آذری‌ها بیکار نبوده و خود را برای روزهایی چنین تدارک کرده‌اند. علاوه براین، اکثریت ارمنی ساکن در منطقه کوهستانی قره‌باغ از انگیزه لازم برای حفظ جمهوری خودخوانده آرتساخ برخوردارند.
انگیزه آذری‌ها و ارمنی‌ها را در رودرویی با یکدیگر می‌توان در یک سطح موازی قرار داد ولی سطح توان این دو را هنوز باید در استمرار درگیری‌هایی سنجید که هزینه‌اش را قربانیان دو سوی جبهه‌های جنگ خواهند پرداخت. صراحت «رجب طیب اردوغان» در حمایت از آذری‌ها الزاما تعیین کننده سرنوشت جنگ جاری نخواهد بود. گروه مینسک به رهبری آلمان، فرانسه، آمریکا و اسپانیا هشدارهای خود را درباره پیامدهای جنگ کنونی اعلام کرده و خواستار بازگشت دولت‌های متخاصم به توافق آتش بس ابتکاری این گروه در سال ۱۹۹۲ شده‌اند.

مهم‌تر اینکه نگرانی رهبران گروه مینسک بیشتر متوجه ماجراجویی‌هایی است که رئیس‌جمهوری ترکیه طی سال‌های اخیر در محیط «خارج نزدیک» این کشور انجام داده و می‌تواند کیان ثبات در آسیای‌میانه، قفقاز و حوزه مدیترانه را دچار بحران کند. بنابراین آذری‌ها نمی‌توانند به وعده‌های دست‌و دل‌بازانه اردوغان امید کامل داشته باشند. وضع ارمنی‌ها نیز در این زمینه چندان متفاوت از دشمنان آذری خود نیست. روسیه به عنوان اصلی‌ترین حامی جمهوری ارمنستان ناآرامی دوباره در قفقاز را مخالف امنیت منطقه‌ای‌خوددانسته وبه‌رغم‌حمایت‌محتاطانه از ارامنه،‌ خواستار پایان‌بخشی فوری درگیری‌هاست.
اما آیا جنگ کنونی مانند آنچه در سال ۱۹۹۲و ۲۰۱۶ تجربه شد به تن دادن دو طرف برای بازگشت به وضع بحران منجمد می‌انجامد؟ در این‌صورت «حیدر علی‌اف» رئیس جمهوری آذربایجان چه متاعی را برای فروش نزد افکاری عمومی کشورش خواهد داشت؟ او در سخنرانی تهییج آمیز خود، قره‌باغ را همه آذربایجان خوانده است. مقام‌های ارمنستان نیز مقاومت در حفظ همه مواضع خود را آرمانی خوانده‌اند.

"از این‌رو بازپس‌گیری منطقه اشغالی به علاوه آنچه ارتش ارمنستان در جنگ سال ۱۹۹۲ از خاک آذربایجان ضمیمه خود کرد، یک هدف و آرمان‌ملی در جمهوری آذربایجان خوانده می‌شود"به‌این ترتیب بازگشت به وضع گذشته به نظر سخت خواهد بود اگر رهبران دو کشور متاعی برای فروش نزد مردم خود نداشته باشند.
اشغال ۲۰‌درصد از خاک جمهوری آذربایجان در جنگ ۱۹۹۲ از سوی ارتش ارمنستان و قبول طرف‌های منازعه برای گفت‌وگو در این‌باره شاید یکی از امکاناتی باشد که پایان فوری جنگ در قره‌باغ را ممکن کند. در این‌صورت طرف ارمنی چه در جمهوری خود خوانده آرتساخ و چه جمهوری ارمنستان تا آینده طولانی‌تر از نگرانی بروز جنگ دوباره خلاص می‌شود. رهبران جمهوری آذربایجان نیز می‌توانند حاصل جنگ کنونی را آزادی بخشی از سرزمین اشغال شده خود به رخ کشند.
همه طرف‌هایی که به شکل مستقیم یا غیر مستقیم متاثر از جنگ خونین کنونی هستند باید به سرعت راه‌های برون رفت از وضع حاضر را شناسایی کرده و در این باره وارد عمل شوند. در غیر این صورت جنگ کنونی در کوه‌های قره‌باغ نه بازنده خواهد داشت و نه برنده. استمرار آن تنها بی‌ثباتی را در منطقه قفقاز رقم خواهد زد.

شمار قربانیان جنگ قره‌باغ بیشتر از ظرفیت آن است.

* منتشر شده در روزنامه ابتکار . ۹ مهر ۱۳۹۹