طرح‌های انتقال آب رافع اندوه خشکسالی و کم‌آبی در اصفهان

به گزارش ایرنا، وضعیت خشکسالی در مناطق متعدد در مرکز کشور و به ویژه استان اصفهان دهه هاست که مشکلات عدیده‌ای را به وجود آورده و در بخش‌های مختلف محیط زیست، کشاورزی و آب آشامیدنی شرایط را بیش از گذشته سخت تر و مشکلات را افزون تر کرده است.

کم نبوده روزها و ماه هایی که خبر از جیره بندی آب در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های منطقه  منتشر شده و دغدغه ها را برای فصول گرم بیش از پیش افزایش داده است.

از سوی دیگر گزارش مطرح شده سازمان هواشناسی مبنی بر اینکه ۸۰.۶ درصد از مساحت استان اصفهان درگیر خشکسالی است بر اساس این گزارش از مجموع مقدار مساحت درگیر خشکسالی، ۱۴.۵ درصد خفیف، ۲۰.۳ درصد متوسط، ۲۱.۴ درصد شدید و ۲۴.۴ درصد بسیار شدید مواجه است.

میزان بارش‌ها از ابتدای سال آبی (اول مهر ۹۹) تاکنون بالغ بر ۱۲۴ میلیمتر است این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت( ۱۹۲ میلی متر) ۳۵ درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته ( ۲۴۸ میلی متر) ۵۰ درصد کاهش نشان می‌دهد، حجم بارش از زمان یاد شده تاکنون ۲۰۴.۳۵۵ میلیارد مترمکعب بوده است.

کاهش ۵۶ درصدی بارش ها در فلات مرکزی ایران

مقدار بارش در فلات مرکزی ایران که حوضه آبریز زاینده رود بخشی از آن به شمار می‌رود در مقایسه با سال گذشته ۵۶ و نسبت به متوسط دراز مدت(۵۲ ساله) ۴۰ درصد کاهش یافته است.

بر اساس اعلام مسوولان سازمان هواشناسی طبق پیش‌بینی‌ها در فصل بهار که آخرین فرصت بارش برای کل کشور است، با بارش‌های قابل ملاحظه‌ای روبه رو نخواهیم شد و این خود به دامنه چالش های امسال می افزاید.

امسال هم کمبود آب در سد زاینده رود بنا به گفته مسوولان امر ماه های گرم سختی را برای ساکنان این استان رقم خواهد زد، این روزها در این سدی که یک میلیاد و ۴۰۰ میلیون متر مکعب ظرفیت دارد تنها بیش از ۳۱۰ میلیون آب متر مکعب ذخیره شده است.

در این ارتباط مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب اصفهان گفت:  با توجه به کم آب بودن کشور و تکرار خشکسالی، برای سازگاری و کاهش اثرات مخاطرات پیش رو، باید برنامه ریزی داشت و مدیریت منابع آب از اقدامات عملی برای دستیابی به این مهم محسوب می‌شود.

مشکل تامین آب داریم، مدیریت مصرف الزامی است

هاشم امینی در گفت و گو با ایرنا افزود: شاخص‌های بارندگی سال آبی جاری نشان می‌دهد که  منابع آبی کشور وضعیت مطلوبی ندارد و بنابراین برای برون رفت از آثار ناشی از پدیده خشکسالی باید مصرف آب در تمام زمینه‌ها به خوبی مدیریت شود در غیر این صورت مشکلاتی برای تامین آب آشامیدنی در ماه‌های پیش رو خواهیم داشت.

وی ادامه داد: این منطقه از استان‌های کشور اسیر خشکسالی است که به علت کاهش نزولات جوی و در نتیجه کاهش میزان آب‌های سطحی و زیرزمینی با مشکلات بسیار زیادی دست و پنجه نرم می‌کند.

کاهش بارش‌ها بر اساس آمار موجود  که البته در سطح ملی هم مشهود است در این خطه مرکزی ایران بیش از گذشته نمایان شده و از هم اکنون بر نگرانی‌های اهالی نیز افزوده است. 

از طرفی دیگر و در جنبه‌های اقتصادی ضربه های جبران ناپذیر به پیکره کشاورزی اصفهان در سالهایی که زاینده‌رود خشک بود به طور گسترده بیشتر شد و نارضایتی های اجتماعی را در مناطق مختلف اصفهان بیش از گذشته به وجود آورد.

در آخرین کُنش اجتماعی از سوی قشر پرتلاش کشاورز، جمعه گذشته شماری از کشاورزان شرق و غرب اصفهان در کف رودخانه زاینده رود حوالی پل تاریخی خواجو گردهم آمدند و با پخت آش نذری بار دیگر مطالبه خود را که اصلی‌ترین آن جاری شدن آب این رودخانه است مطالبه کردند.

به گفته دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی اصفهان در صورتی که آب در اردیبهشت سال جاری در رودخانه جاری نشود صنف کشاورزی برای جلوگیری از برداشت‌های غیرقانونی از این رودخانه دست به کار خواهند شد.

اسفندیار امینی ادامه داد: بیش از هشت ماه است که رودخانه زاینده رود خشک شده و نتوانستیم کشت و کار کنیم و این موضوع به ضرر کشاورزان منطقه تمام شده است.

فرونشست زمین چالشی خطرناک در نصف جهان

مشاهده آمار و ارقام مربوط به فرونشست زمین دیگر زنگ خطری است که اگرچه مدت هاست به صدا درآمده اما باید تا دیر نشده جلوی افزایش آن را گرفت، نرخ فرونشست زمین در دشت‌های مختلف این استان از ۱۵ تا ۱۸ سانتی‌متر تخمین زده می‌شود، دشت‌های دامنه واقع در غرب برخوار واقع در شمال و مهیار واقع در جنوب استان بدترین وضعیت را از حیث این پدیده مخرب و خطرناک دارند.

کاهش و افت شدید منابع آب زیرسطحی عامل اصلی وقوع فرونشست زمین است و این موضوع بیش از گذشته باید جدی گرفته شود و در صورت ادامه این روند مشکلات ناشی از فرونشست زمین در این استان روز به روز افزایش می‌یابد.

افت شدید منابع آبی زیرسطحی در استان

بر اساس سنجش ۳۳ ایستگاه، افت آب‌های زیرزمینی این استان سالانه بطور متوسط یک تا ۱.۵ متر برآورد می‌شود.

خشکاندن دوره‌ای رودخانه زاینده رود یکی از دلایل کاهش آب های زیرسطحی اصفهان است بر همین اساس توقف برداشت‌های بی رویه در بالادست در گام نخست و اجرای طرح‌های انتقال آب به این حوضه آبریز ضرورت دارد.

از سال پیش تاکنون بالغ بر هشت ماه است که آب در بستر رودخانه جاری نیست و این موضوع سال‌های قبل نیز با مدت زمان کم یا بیشتر تکرار می‌شد.

تالاب گاوخونی و تخصیص ندادن حقابه 

از حیث زیست‌محیطی که بسیار هم پردامنه و زیاد است برای مثال می‌توان به خشاندن قسمت اعظم تالاب بین‌المللی گاوخونی اشاره کرد این که تنها چهار درصد از این پهنه زیست محیطی رطوبت دارد خبر ناخوشایندی است که در صورت بی‌توجهی به آن باز هم افزایش پیدا می‌کند.

تخصیص نیافتن حقابه زیست محیطی به‌صورت منظم در سال‌های گذشته و البته تا حدودی کاهش بارش‌ها چنین شرایط نامناسبی را برای این عرصه زیست محیطی گرانبها بوجود آورده است.

تعداد پرندگان مهاجر این تالاب به کمتر از ۲ هزار قطعه کاهش یافته و ادامه این شرایط وضعیت آن را روز به روز بدتر می‌کند و جانوان بیشتری را تهدید خواهد کرد.

خشک شدن تالاب خطرات متعددی مانند انتشار ریزگردها را در پی دارد و بر مبنای مطالعات صورت گرفته این ریزگردها تا شعاع هزاران کیلومتری و افزون بر هفت استان را تحت تاثیر قرار خواهد داد و جاری سازی دائمی رودخانه زاینده رود، جلوگیری از برداشت‌های بی رویه و غیرقانونی از منابع آبی بالادست منطقه و کمک در راستای اجرای طرح های انتقال آب به حوضه آبریز زاینده رود چاره ساز این معضل است.

متولیان امر باید برای تخصیص حقابه زیست محیطی و زنده نگه داشتن این تالاب که عرصه های زیست محیطی و بسیار ارزشمند است بیش از گذشته بکوشند.

تالاب بین‌المللی گاوخونی واقع در شرق اصفهان یکی از بزرگترین و مهمترین تالاب‌های ایران محسوب می‌شود و در طول تاریخ علاوه بر ایجاد فضای فرح بخش در شرق اصفهان، مامنی برای پرندگان مهاجر و جانوران آبی و منبع درآمد و آسایش ساکنان این منطقه بوده است.

این تالاب که منطقه‌ای به وسعت ۴۷۶ کیلومتر مربع در ۱۶۷ کیلومتری جنوب شرق اصفهان در کنار شهر ورزنه و در مجاورت تپه‌های شنی قرار دارد و در یک دهه گذشته در مدت کوتاهی آب در آن جریان داشت.
برداشت‌های بی رویه و غیرقانونی در بالادست، کاهش آب ورودی، تغییر اقلیم و خشکسالی و تامین نشدن حقابه‌های طبیعی از جمله چالش‌هایی عنوان می‌شود که حیات این تالاب را به خطر انداخته و به گفته مسوولان و کارشناسان محیط زیست، ادامه این روند می‌تواند تالاب گاوخونی را به کانون تولید گرد و غبار تبدیل کند و تا شعاع زیادی را تحت تاثیر قرار دهد بنابراین تامین حقابه آن ضروری است.

زاینده‌رود به طول افزون بر ۴۰۰ کیلومتر بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی بویژه زردکوه سرچشمه می‌گیرد و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق پیش می‌رود و در نهایت به تالاب گاوخونی در شرق اصفهان می‌ریزد.

این رودخانه که نقشی اصلی و مؤثر در پایداری محیط زیست، تامین آب آشامیدنی، حیات محیط زیست، رونق کشاورزی، اقتصاد و گردشگری منطقه مرکزی و هستی تالاب گاوخونی دارد، در دهه‌های اخیر به ‌علت برداشت‌های غیرقانونی در بالادست، انتقال آب به حوضه دیگر، تراکم جمعیت و تا حدودی کاهش نسبی بارندگی‌ها، به یک رودخانه با جریان دوره‌ای تبدیل و در پایین دست اغلب در فصول گرم  و حتی روزهای سرد سال مانند چنین روزهایی که در حال سپری کردن هستیم با خشکی مواجه شده است.

به اعتقاد مسئولان و کارشناسان امر، طرح انتقال آب کوهرنگ سه شامل سد و تونل، مهم‌ترین پروژه انتقال آب به حوضه آبریز زاینده‌رود به شمار می‌رود که اگرچه سال‌ها از زمان بهره برداری وعده داده شده آن می‌گذرد اما در چند سال اخیر با جدیت بیشتری در حال اجراست از طرفی طرح بهشت آباد و سامانه دوم آبرسانی به اصفهان باید بیش از قبل با جدیت دنبال شود.

در این پیوند مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان اظهارداشت: تلاش هر چه بیشتر برای اجرای طرح‌های انتقال آب به حوضه آبریز زاینده رود سال به سال اهمیت بیشتری پیدا می کند و امسال با توجه به کاهش بارش ها چالش‌های استان دو چندان خواهد شد.

منصور شیشه فروش در گفت و گو با ایرنا افزود: به غیر از اجرای طرح‌های انتقال آب به حوضه آبریز زاینده رود جلوگیری از برداشت های غیرقانونی در بالادست رودخانه که آب در آن جریان دارد باید با جدیت بیشتری پیگیری شود.

طرح کوهرنگ ۳ رافع بخشی از کمبود آب اصفهان

 کوهرنگ ۳ و بهشت آباد طرح‌های انتقال آب به حوضه آبریز زاینده رود است، عملیات اجرایی طرح انتقال آب کوهرنگ سه شامل سد و تونل در سال ۱۳۷۷ با هدف تأمین آب به میزان حدود ۲۵۰ میلیون مترمکعب در سال برای تأمین بخشی از کمبود آب منطقه مرکزی ایران آغاز و قرارداد ساخت سد تونل سوم کوهرنگ در سال ۱۳۸۹ بسته شد و قرار بود سال ۹۳ به بهره برداری برسد که این امر در آن زمان محقق نشد.

سد کوهرنگ سه که تاکنون حدود ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته بر اساس پیش‌بینی انجام شده امسال آبگیری می‎‌شود و عملیات ساخت این سد ۲ قوسی به ارتفاع ۱۲۰ متر تا سال آینده به اتمام خواهد رسید.

اجرای طرح بهشت آباد با اهمیتی روز افزون

دیگر طرح انتقال آب به مرکز کشور، طرح انتقال آب از بهشت‌آباد به فلات مرکزی ایران شامل سه بخش، احداث سد ۱.۵ میلیارد متر مکعبی به ارتفاع ۱۷۸ متر، سامانه انتقال آب تا منطقه 'شلمزار' (در ۳۵ کیلومتری جنوب شهرکرد واقع در استان چهارمحال و بختیاری) که سامانه‌ای مشترک و بخش احداث خطوط انتقال از سامانه انتقال آب از شلمزار به اصفهان است.‌
شرکت آب منطقه‌ای اصفهان حدود ۱۳ سال پیش مطالعات این طرح مشتمل بر یک سد بتنی و تونل ۶۰ کیلومتری را آغاز کرد که وزارت نیرو در دولت یازدهم با بازنگری آن و با حذف تونل، با انجام آن از طریق خط لوله و ایستگاه پمپاژ و همچنین احداث یک سد موافقت کرد.

کمبود آب آشامیدنی در اصفهان شوخی نیست

اجرای طرح سامانه دوم آبرسانی اصفهان دیگر طرح مهم مرتبط با آب در این خطه را حتی از نان شب واجب تر نامیده اند، در توضیح اهمیت این پروژه حیاتی که دیگر طرح مهم تامین‌کننده آب به شمار می‌رود باید بدانیم که اکنون آب آشامیدنی اصفهان از سامانه تصفیه خانه باباشیخعلی در غرب استان و از طریق تونل ۱۸ کیلومتری تامین می‌شود که ظرفیت انتقال آن بالغ بر ۱۰.۵ مترمکعب آب بر ثانیه است.

نکته مهم این که مطابق گزارش‌های شرکت آب و فاضلاب استان، نیاز کنونی استان ۱۵ مترمکعب بر ثانیه است، بنابراین کمبود قابل توجه آب آشامیدنی در این دیار در بسیاری از روزها وضعیت را به حالت هشدار در می‌آورد.

سامانه اول این تصفیه‌خانه (بابا شیخعلی) آب ۵۶ شهر و ۳۰۰ روستا در استان اصفهان تامین می‌کند، اما رشد جمعیت و افزایش استفاده شهروندان، احتمال نقص در این تصفیه‌خانه و وقوع هرگونه اتفاق ناگوار و توقف فعالیت آن، سبب خواهد شد که تامین آب آشامیدنی مردم این خطه با مشکل و حتی بحران رو به رو شود.

این تصفیه‌خانه یکی از بزرگترین تصفیه خانه‌های آب ایران به شمار می‌رود که در کیلومتر ۴۵ جاده اصفهان- شهرکرد و در جوار شهر زاینده‌رود واقع شده است، آب این تصفیه خانه در ابتدایی‌ترین نقطه، از سد زاینده‌رود و پس از آن از سد چم آسمان در فاصله هشت کیلومتر بالاتر از این مجموعه بوسیله کانال سرپوشیده تامین می‌شود.
بررسی اجمالی حوادث پیش آمده درسال‌های گذشته که شبکه آبرسانی اصفهان را با اختلال و مشکل مواجه کرد، ضرورت احداث و بهره برداری از سامانه دوم آبرسانی این خطه را دو چندان می‌کند.

ظرفیت انتقال این طرح ۹.۵۷ مترمکعب بر ثانیه است، سامانه نامبرده از ۲۷ کیلومتر تونل تشکیل شده و یک تصفیه خانه و خطوط انتقال دارد که آب را به مخازن نگهداری آب پیلاف در مجاورت دانشگاه صنعتی اصفهان و مخزن گَوَرت در شرق اصفهان منتقل می‌کند.

در زمان حاضر تونل آماده بهره برداری شده و دیگر موارد پروژه نیز پیگیری می‌شود، اعتبار این طرح از طریق سرمایه گذاری از منابع داخلی شرکت آب منطقه‌ای، کمک‌های شرکت آب و فاضلاب از محل تبصره سه با مجوز شورای شهر در حال انجام است.

خود طرح زمان بندی بیش از سه سال دارد و مرحله اول تصفیه خانه حدود ۴۰ درصد پیشرفت داشته و حدود ۱۵ کیلومتر از خط اضطراری سامانه اجرا شده است و از محل فروش زمین‌های مازاد آب و فاضلاب و شرکت آب منطقه‌ای، هزینه‌ها در قالب تبصره ۱۲ قانون بودجه تأمین اعتبار خواهد شد.

 استاندار اصفهان از آخرین وضعیت طرح نیمه تمام سامانه دوم آبرسانی این استان بازدید کرد و خواهان سرعت بخشیدن به عملیات اجرایی آن شد.

طرح سامانه دوم آبرسانی اصفهان شامل تونل انتقال آب و تصفیه خانه موسوم به 'گلاب ۲' است و در صورت بهره برداری به‌عنوان طرح توسعه آبرسانی به ۱۴ شهرستان استان اصفهان به طول ۲۷ کیلومتر، آب دریاچه سد زاینده‌رود را به تصفیه‌خانه انتقال می‌دهد؛ این سامانه باید در اواسط دهه گذشته به بهره‌برداری می‌رسید اما هنوز این امر صورت نگرفته است.

عباس رضایی در حاشیه بازدید روز گذشته از این طرح به خبرنگار ایرنا گفت که این سامانه دارای خط انتقال آب و تصفیه خانه است که می‌تواند بخشی از مشکلات آب آشامیدنی اصفهان را برطرف کند.
وی ادامه داد: مجموعه مدیریت استان تلاش دارد با بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌ها رفع مشکلات خشکسالی و کمبود آب استان را در بخش‌های صنعتی، کشاورزی و آشامیدنی و همچنین محیط زیست حل کند.
استاندار اصفهان اظهار کرد: در این بازدید بر سرعت بخشیدن به روند آبرسانی تاکید و از پیمانکاران و متولیان این طرح خواسته شد تا ۲ ماه آینده این طرح به اتمام برسد.
رضایی تصریح کرد: در عین حال مردم نسبت به صرفه‌جویی در مصرف آب اهتمام لازم داشته باشند چرا که با وجود کاهش بارندگی در سال آبی جاری  احتمال بروز مشکلات وجود دارد.

استان اصفهان افزون بر پنج میلیون نفر جمعیت و ۲۴ شهرستان دارد.