ریاض و برلین؛ گفت‌وگوهای فرهنگی یا گسترش بنیادگرایی سلفی؟

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ: رایزنی فرهنگی ایران در آلمان

سال‌ها است که روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی میان کشورهای اسلامی و جوامع غربی با چالش‌های متفاوتی روبه‌روست. این میان، مسئولان دولت آلمان ادعا می‌کنند که یکی از مهم‌ترین اهداف آن‌ها در بخش بین‌الملل، تقویت گفت‌وگوهای بینافرهنگی با کشورهای اسلامی است. آن‌طور که در سایت بخش فرهنگی وزارت خارجه آلمان آمده است؛ هدف از این گفت‌وگوها، شکستن کلیشه‌ها، از بین بردن پیش‌داوری‌ها و توسعه روابط آموزشی و فرهنگی میان آلمان و کشورهای اسلامی است. عربستان از جمله کشورهای اسلامی که در دهه‌های اخیر مورد توجه دولت آلمان قرار گرفته است. کشوری که بارها از سوی آلمان و سایر کشورهای اروپایی متهم شده که اسلام‌گرایی را در اروپا گسترش می‌دهد.

"خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ: رایزنی فرهنگی ایران در آلمانسال‌ها است که روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی میان کشورهای اسلامی و جوامع غربی با چالش‌های متفاوتی روبه‌روست"در این گزارش تلاش کرده‌ایم تا روابط فرهنگی میان آلمان و عربستان را مورد بررسی قرار دهیم:

آلمان از نخستین کشورهای غربی بود که سال ۲۰۰۲ برای گفت‌وگو با کشورهای اسلامی برنامه‌ریزی کرد. ایجاد دفتری با عنوان «کمیسیون گفت‌وگوی بین فرهنگ‌ها» محصول آن دوران است. آن زمان، بخش فرهنگی وزارت خارجه آلمان، اعلام کرد که آمادگی دارد تا در تمام سطوح با کشورهای اسلامی تعامل داشته باشد. بدین ترتیب، گفت‌وگو با جهان اسلام به یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های وزارت خارجه آلمان تبدیل شد و به تدریج شعبه‌هایی از مؤسسه گوته، مؤسسه تبادلات آکادمیک آلمان و مدارس خارجی آلمان در کشورهای اسلامی افتتاح شد.

عربستان از جمله کشورهای اسلامی است که در سال‌های اخیر مورد توجه مسئولان دولت آلمان قرار گرفته است. آلمانی‌ها معتقدند مقامات عربستان با بودجه‌های زیاد و تبلیغات فراوان تلاش می‌کنند تا اندیشه‌های فرقه وهابیت را در آلمان توسعه دهند.

در نتیجه دولت آلمان سال‌ها است که برای مقابله با این روند، برنامه‌های فرهنگی و آموزشی متعددی برای شهروندان عربستان برنامه‌ریزی می‌کند تا آنها را با فرهنگ و باورهای غربی آشنا کند. البته سال‌ها پیش از آنکه فعالیت‌های رسمی دولت آلمان در عربستان آغاز شود، شهروندان آلمانی ساکن عربستان، دست به کار شدند و در سال ۱۹۷۵، مدارس آلمانی را در دو شهر جده و ریاض تأسیس کردند. این مدارس که هنوز هم از معروف‌ترین مدارس آلمان در خارج از این کشور محسوب می‌شوند، در ابتدا با استقبال خانواده‌های مصری و آلمانی ساکن جده و ریاض مواجه شدند. اما بعدها توانستند نظر گروهی از خانواده‌های عربستان را نیز جلب کنند.

بسیاری در آلمان و سایر کشورهای اروپایی معتقدند که مهم‌ترین فعالیت فرهنگی عربستان در خارج از مرزهای این کشور، توسعه اندیشه‌های افراطی است. سه سال پیش، یک مؤسسه تحقیقاتی انگلستان مدعی شد که عربستان از حامیان اصلی افراط‌گرایی در جهان است در این مدارس، کلاس‌های درس تا مقطع دبیرستان دایر است.

"این میان، مسئولان دولت آلمان ادعا می‌کنند که یکی از مهم‌ترین اهداف آن‌ها در بخش بین‌الملل، تقویت گفت‌وگوهای بینافرهنگی با کشورهای اسلامی است"مدرسه آلمانی جده همچنین کلاس‌های دیپلم زبان آلمانی را نیز برگزار می‌کند. از دیگر اقدامات فرهنگی و آموزشی آلمان در عربستان، تأسیس مؤسسه تبادلات آکادمیک در ریاض است. این مؤسسه، هر سال، کمک‌هزینه‌های زیادی به دانشجویان عربستانی که مایل به ادامه تحصیل در آلمان هستند، اهدا می‌کند. در سایت مؤسسه تبادلات آکادمیک در ریاض، اطلاعات زیادی درباره زندگی در آلمان، دانشگاه‌ها، مؤسسات تحقیقاتی و بورس‌های تحصیلی وجود دارد. همچنین در بخش دیگری از سایت، اطلاعات مفیدی درباره تبادل دانشجو با عربستان و فرصت‌های تحصیلی و تحقیقاتی در این کشور نیز دیده می‌شود.

همچنین از سال ۲۰۱۴، مؤسسه گوته نیز در ریاض تأسیس شده است. این مؤسسه، دوره‌های آموزشی مختلفی را برای زبان‌آموزان و معلمان زبان آلمانی در ریاض برگزار می‌کند.

در کنار این‌ها، مؤسسات باستان‌شناسی آلمان و بسیاری از دانشگاه‌های این کشور مانند ماربورگ نیز در شهر تیماء عربستان پروژه‌های زیادی انجام می‌دهند و با کمیسیون گردشگری و میراث ملی عربستان روابط تنگاتنگی دارند. همچنین بسیاری از مؤسسات پژوهشی مانند ماکس پلانک نیز در کشور عربستان فعالیت می‌کنند. علاوه بر این‌ها، سفارت آلمان در ریاض و همچنین کنسولگری این کشور در جده با برگزاری نمایشگاه، کنسرت و پخش فیلم سعی می‌کنند تا جوانان و شهروندان عربستانی را با فرهنگ آلمان آشنا کنند.

فعالیت‌های فرهنگی عربستان

بسیاری در آلمان و سایر کشورهای اروپایی معتقدند که مهم‌ترین فعالیت فرهنگی عربستان در خارج از مرزهای این کشور، توسعه اندیشه‌های افراطی است. سه سال پیش، یک مؤسسه تحقیقاتی انگلستان مدعی شد که عربستان از حامیان اصلی افراط‌گرایی در جهان است.

"آن‌طور که در سایت بخش فرهنگی وزارت خارجه آلمان آمده است؛ هدف از این گفت‌وگوها، شکستن کلیشه‌ها، از بین بردن پیش‌داوری‌ها و توسعه روابط آموزشی و فرهنگی میان آلمان و کشورهای اسلامی است"در واقع، نتایج مؤسسه تحقیقاتی «هنری جکسون سوسایتی» نشان می‌داد که عربستان ظرف ۵۰ سال گذشته (تا سال ۲۰۱۷)، دست‌کم ۷۶ میلیارد یورو صرف صدور جنبش مذهبی وهابیت در سراسر جهان کرده است. هم‌زمان با انتشار نتایج این پژوهش، سوزانه شرودر، مدیر مرکز تحقیقات جهانی اسلام در هامبورگ نیز در گفت‌وگو با دویچه‌وله، نتایج مؤسسه تحقیقاتی انگلستان را تأیید کرد. او همچنین درباره حمایت عربستان از گروه‌های افراطی در آلمان گفت: «عربستان سعودی تنها به صدور پول بسنده نمی‌کند و منابع تبلیغاتی نیز در اختیار پیروانش قرار می‌دهد. حکومت عربستان، افرادی تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و به آن‌ها بودجه می‌دهد تا مساجد، مراکز فرهنگی و آموزشی در اروپا بسازند. وظیفه اصلی این مراکز، تبلیغات ایدئولوژیک جنبش وهابیت است.»

عربستان در سال‌های اخیر تلاش می‌کند تا چهره‌ای متفاوت از خود نشان دهد.

در سال جاری، دبیرکل اتحادیه جهانی اسلامی در سفری که به آلمان داشت، به بازدید آشویتس رفت یکسال پس از این تحقیقات، اداره حفاظت از قانون اساسی فدرال نیز اعلام کرد که چندین سازمان اسلامی از عربستان از گروه‌های سلفی در آلمان حمایت می‌کنند. بر اساس گزارش این اداره، این سازمان‌ها با حمایت مالی از پناهندگان، ساخت مساجد در آلمان و فرستادن واعظان افراطی به این کشور، تلاش می‌کنند تا اندیشه‌های سلفی را توسعه دهند. با همه این‌ها، دولت عربستان و سازمان‌های وابسته به آن در اروپا همواره این اتهامات را رد کرده‌اند. سفیر عربستان در آلمان در سال ۲۰۱۵ به رسانه‌ها گفته بود که دولت عربستان نیز مانند دولت فدرال مخالف ترویج افراط‌گرایی دینی است. به اعتقاد او، رسانه‌های آلمانی باعث گسترش شایعات درباره فعالیت‌های عربستان در آلمان می‌شوند.

از سوی دیگر، عربستان در سال‌های اخیر تلاش می‌کند تا چهره‌ای متفاوت از خود نشان دهد.

"عربستان از جمله کشورهای اسلامی که در دهه‌های اخیر مورد توجه دولت آلمان قرار گرفته است"در سال جاری، دبیرکل اتحادیه جهانی اسلامی در سفری که به آلمان داشت، به بازدید آشویتس رفت. این برای اولین‌بار بود که یک مقام عالی‌رتبه از یک سازمان بین‌المللی اسلامی از اردوگاه‌های کار اجباری آلمان نازی بازدید می‌کرد. همه می‌دانند که بودجه اتحادیه جهانی اسلامی از سوی دولتمردان عربستان سعودی تأمین می‌شود و دیدار از آشویتس نیز بدون هماهنگی با آن‌ها انجام نشده است. البته فعالیت‌های عربستان تنها به این‌ها ختم نمی‌شود. چند سالی است که در دانشگاه ملک سعود، دوره‌ای برای ترجمه آلمانی-عربی راه اندازی شده است.

این دانشگاه، بزرگترین دانشگاه عربستان سعودی است و بسیاری از جوانان عربستان برای ادامه تحصیل به این دانشگاه می‌روند. علاوه بر این، کشور عربستان از حضور دانشجویان خود در دوره‌های آموزشی و تحقیقاتی آلمان حمایت می‌کند. در این راستا، حکومت عربستان برای کمک به دانشجویانی که می‌خواهند برای ادامه تحصیل و یا تحقیقات خود به آلمان سفر کنند، کمک‌هزینه‌هایی را در نظر گرفته است.