اهمیت و فضیلت همسایه داری نیکو در احادیث ائمه

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، فطرت ما انسان‌ها براساس زندگی جمعی و اجتماعی است و هر چقدر هم که تلاش کنیم ارتباط مان را با دنیای اطراف قطع کنیم، چون این عمل خلاف فطرت مان است امکان پذیر نیست. در زندگی اجتماعی همسایه یکی از عناصر مهم به شمار می‌آید چرا که نزدیک‌ترین فرد به ما پس از خانواده همسایه است، اما در زندگی‌های امروزی همسایه جایگاه خود را از دست داده و صفا و صمیمیتی که در گذشته بین همسایه‌ها بوده از بین رفته و لج و لجبازی جایگزینش شده. در دین اسلام به قدری به همسایه داری و رفتار نیکو با همسایگان سفارش شده است که حضرت محمد صلی الله علیه و آله آن را یکی از شاخصه‌های دین داری دانسته‌اند. ائمه علیه السلام نیز در رابطه با این موضوع و فضلیت و اهمیت همسایه داری احادیث زیادی دارند که در ادامه خواهیم خواند.

حسن همسایه داری و سنجش ایمان

شاید پس از خواندن این احادیث باید تجدید نظری در رابطه با رفتار با همسایه‌های مان داشته باشیم چرا که ائمه یکی از شاخصه‌های سنجش ایمان را رفتار با همسایه دانسته اند. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «أحسِنْ مُجاوَرَة مَن جاوَرَکَ، تَکُنْ مؤمنا» با همسایه ات نیکو همسایه داری کن، تا مؤمن باشی.
الأمالی للصدوق: ص ۲۰۱

همچنین رسول اکرم صلی الله علیه و آله درحدیث دیگری اینطور می‌گویند: «مَن کانَ یُؤمنُ باللّه ِ و الیَومِ الآخِرِ فلا یُؤْذی جارَهُ.» هر که به خدا و روز واپسین ایمان داشته باشد نباید همسایه خود را آزار دهد.
الکافی: ج ۲، ص ۶۶۷، ح ۶

در روایات آمده که مردی از انصار خدمت پیامبر خدا آمد و عرض کرد: من از فلان طایفه خانه ای خریده ام و نزدیکترین همسایه ام کسی است که امیدی به خیر او ندارم و از شرّش در امان نیستم.

"در دین اسلام به قدری به همسایه داری و رفتار نیکو با همسایگان سفارش شده است که حضرت محمد صلی الله علیه و آله آن را یکی از شاخصه‌های دین داری دانسته‌اند"پس، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به علی و سلمان و ابوذر ـ و یکی دیگر که فراموش کرده ام و فکر می کنم مقداد باشد دستور داد با صدایی بلند در مسجد اعلام کنند: هر آن که همسایه اش از شرّ او ایمن نباشد، ایمان ندارد و آنان سه بار این پیام را اعلام کردند.
(وسائل الشیعة: ۸/۴۸۷/۱)

پیامبراکرم (ص) به حضرت فاطمه (س) بسته‌ای داده که در آن چنین فرموده بودند:‌ای دخترم، آن‌چه را در این نوشته است بیاموز، هر کس به خدا و روز معاد ایمان دارد به همسایه خود ضرر نمی‌رساند، هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد میهمان را احترام می‌کند، هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد باید سخن خیر بگوید یا سکوت کند.

امام علی (ع) نیز در وصیت خود به فرزندانش امام حسن (ع) و امام حسین (ع) فرموده: بر شما باد که درباره همسایگان فراموش نکنید، زیرا رسول خدا (ص) همواره درباره آنان سفارش می‌فرمود، آن‌چنان که ما گمان می‌بردیم که همسایه از همسایه ارث می‌برد.

همسایه نیکو بِه از خانه‌ی خوب!

ائمه علی‌ها السلام در احادیث متعددی سفارش کردند که در خرید یک خانه همسایه‌ها و رفتار آن‌ها بسیار مهم‌تر از موقعیت مکانی و سایر ویژگی‌های خانه است همانطور که حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: پیش از خریدن خانه ببین همسایه‌ها کیستند.

امیرالمومنین علیه السلام در حدیث دیگی اینطور روایت می‌کنند: «جاءَ رجُلٌ إلی رسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله فقالَ: یا رسولَ اللّه ِ، إنّی أرَدْتُ شِراءَ دارٍ، أینَ تأمُرُنی أشْتَری فی جُهَیْنَةَ أمْ فی مُزَیْنَةَ أمْ فی ثَقیفٍ أمْ فی قُرَیشٍ؟ فقالَ لَهُ رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: الجوارُ ثُمَّ الدّارُ، و الرَّفیقُ ثُمَّ السَّفَرُ.»

مردی خدمت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد: می خواهم خانه ای بخرم، دستور می‌فرمایید کجا بخرم؟ در میان جهینه یا مزینه یا ثقیف و یا قریش؟ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: اوّل همسایه، سپس خانه، اوّل همسفر، سپس سفر.
(الجعفریّات: ۱۶۴)

همسایه داری نیکو و افزایش عمر

همسایه داری نیکو مانند صله رحم یکی از کار‌هایی است که باعث افزایش عمر می‌شود. امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «حُسنُ الجِوارِ یُعمِّرُ الدِّیارَ، و یَزیدُ فی الأعْمارِ.» حُسن همسایگی، خانه‌ها را آباد و عمر‌ها را زیاد می کند. الکافی: ج ۲، ص ۶۶۷، ح ۸.

و، اما حق همسایه...

رسول اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «فی حُقوقِ الجارِ ـ: إِنِ استَغاثَکَ أَغَثتَهُ وَإِنِ استَقرَضَکَ أَقرَضتَهُ وَإِنِ افتَقَرَ عُدتَ عَلَیهِ وَإِن أَصابَتهُ مُصیبَةٌ عَزَّیتَهُ وَإِن أَصابَهُ خَیرٌ هَنَّتَهُ وَإِن مَرِضَ عُدتَهُ وَإِن ماتَ اتَّبَعتَ جِنازَتَهُ وَلا تَستَطِل عَلَیهِ بِالبِناءِ فَتَحجُبَ عَنهُ الرّیحَ إِلاّ بِإِذنِهِ...»
حق همسایه بر تو این است که اگر از تو کمک خواست کمکش کنی، اگر از تو قرض خواست به او قرض دهی، اگر نیازمند شد نیازش را برطرف سازی، اگر مصیبتی دید او را دلداری دهی، اگر خیری به او رسید به وی تبریک گویی، اگر بیمار شد به عیادتش روی، وقتی مرد در تشییع جنازه اش شرکت کنی، خانه ات را بلندتر از خانه او نسازی تا جلوی جریان هوا را بر او بگیری مگر آن که خودش اجازه دهد....
«مسکّن الفؤاد، ص ۱۰۵»

غافل از حال همسایه مباش!

امام صادق علیه السلام ـ به نقل از پدرانش ـ فرمود: امام علی علیه السلام از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله شنید که به اصحابش گفت: «ما آمَن باللّه ِ و الیَومِ الآخِرِ مَن باتَ شَبْعانَ و جارُهُ جائعٌ، فقُلْنا: هَلَکْنا یا رسولَ اللّه ِ فقالَ: مِن فَضْلِ طَعامِکُم و مِن فَضْلِ تَمْرِکُم و وَرِقِکُم و خَلَقِکُم و خِرَقِکُم، تُطْفؤونَ بها غَضبَ الرَّبِّ.»

به خدا و روز قیامت ایمان نیاورده است کسی که شب سیر بخوابد و همسایه اش گرسنه باشد. عرض کردیم: ای رسول خدا! ما [که با این سخن]نابود شدیم. پیامبر فرمود: شما با خوراک اضافی و با مازاد خرما و پولتان و لباسهای کهنه و فرسوده تان، خشم خدا را فرو نشانید.
(بحار الأنوار: ۷۷/۱۹۱/۱۱)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در حدیث دیگری می‌فرمایند: «مَن منَعَ الماعُونَ جارَهُ مَنَعهُ اللّه ُ خَیْرَهُ یَومَ القِیامَةِ، و وَکَلَهُ إلی نَفْسِهِ، و مَن وَکَلَهُ إلی نَفْسِهِ فما أسْوَأَ حالَهُ.»

هر کس کالایی از همسایه خود دریغ دارد، خداوند، در روز رستاخیز، خیر خود را از او دریغ دارد و او را به خودش وا گذارد و چه بد وضعی دارد کسی که خداوند او را به حال خودش وا گذارد.
(الأمالی للصدوق: ۵۱۵/۷۰۷)

آداب همسایه داری در کلام امام سجاد

اکنون که متوجه فضیلت و اهمیت همسایه داری شدیم شاید این سوال پیش بیاید شاخصه‌های همسایه داری نیکو چیست و چطور می‌توانیم از ثواب این عمل سفارش شده برخورد دار شویم و یا به طور ناخواسته مرتکب رفتاری نشویم که قهر و غضب خدا را در پی داشته باشد.

امام سجاد علیه السلام در حدیثی این موضوع را شرح دادند و می‌فرمایند: «أَمّا حَقُّ جارِکَ فَحِفظُهُ غائِبا وَ إِکرامُهُ شاهِدا وَنُصرَتُهُ إِذا کانَ مَظلوما وَلا تَتَّبِع لَهُ عَورَةً فَإِن عَلِمتَ عَلَیهِ سوءً سَتَرتَهُ عَلَیهِ وَإِن عَلِمتَ أَنَّهُ یَقبَلُ نَصیحَتَکَ نَصَحتَهُ فیما بَینَکَ وَبَینَهُ وَلا تُسَلِّمهُ عِندَ شَدیدَةٍ وَتُقیلُ عَثرَتَهُ وَتَغفِرُ ذَنبَهُ وَتُعاشِرُهُ مُعاشَرَةً کَریمَةً».
اما حق همسایه ات این است که درغیاب او آبرویش راحفظ کنی و درحضورش او را احترام نهی.

اگر به او ظلمی شد یاریش رسانی، دنبال عیب هایش نباشی، اگر بدی از او دیدی بپوشانی، اگر بدانی نصیحت تو را می پذیرد او را در خفا نصیحت کنی، در سختی‌ها رهایش نکنی، از لغزشش درگذری، گناهش را ببخشی و با او به خوبی و بزرگواری معاشرت کنی. «خصال، ص ۵۶۹»

امام کاظم علیه السلام به این موضوع از جهت دیگری نگاه می‌کنند و می‌فرمایند: «لَیسَ حُسنُ الجِوارِ کَفُّ الذیوَلکِن حُسنُ الجِوارِالصَّبرُعَلَی الذی»
خوش همسایگی تنها این نیست که آزار نرسانی، بلکه خوش همسایگی این است که در برابر آزار و اذیت همسایه صبر داشته باشی.

فضیلت‌های حسن همسایه داری

رسول اکرم صلی الله علیه و آله در این باره می‌فرمایند: «إِن أَحبَبتُم أَن یُحِبَّکُمُ اللّه وَرَسولُهُ فَأَدّوا إِذَا ائتُمِنتُم وَاصدُقوا إِذا حَدَّثتُم وَأَحسِنوا جِوارَ مَن جاوَرَکُم»
اگر می خواهید که خدا و پیغمبر شما را دوست بدارند وقتی امانتی به شما سپردند رد کنید و، چون سخن گویید راست گویید و با همسایگان خود به نیکی رفتار نمایید. نهج الفصاحه، ح ۵۵۴

امام صادق علیه السلام نیز همسایه داری نیکو را موجب افزایش رزق دانسته است: «حُسنُ الجِوارِ یَزیدُ فی الرِّزقِ.» حُسن همسایگی، روزی را زیاد می کند. (الکافی: ۲/۶۶۷/۸)

امام صادق «ع» در حدیث دیگری اینطور می‌فرمایند: «حُسنُ الجِوارِ یُعمِّرُ الدِّیارَ، و یَزیدُ فی الأعْمارِ.»
حُسن همسایگی، خانه‌ها را آباد و عمر‌ها را زیاد می کند. (تحف العقول: ۸۵)

امام علی علیه السلام در رابطه با اهمیت و فضیلت همسایه داری اینطور می‌گویند: «ما تَأکَّدَتِ الحُرمَةُ بمِثلِ المُصاحَبَةِ و المُجاوَرَةِ.» بر هیچ حرمتی همچون حرمت همنشینی و همسایگی تأکید نشده است.
(الأمالی للصدوق: ۴۴۱/۵۸۶)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نیز می‌فرماید: «حُرمَةُ الجارِ علی الإنسانِ کحُرمَةِ اُمّهِ.» احترام همسایه بر انسان، همانند احترام مادرش است.

(مکارم الأخلاق: ۱/۲۷۴/۸۳۴)