مستندهایی که در آغاز دهه۹۰ درخشیدند/ این سوژه‌ها هنوز تازه است

خبرگزاری مهر - گروه هنر- نیوشا روزبان: جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» چهاردهمین دوره برگزاری خود را از ۲۵ آذرماه تا ۲ دی ماه تجربه خواهد کرد؛ جشنواره‌ای که امسال سبک برگزاری آن دست خوش تحولات ناشی از تهدیدات ویروس کرونا قرار گرفته و تغییر کرده است.

جشنواره «سینماحقیقت» از رویدادهای مهم در تقویم سینمای ایران محسوب می‌شود که بسیاری از سینمادوستان به خصوص مخاطبان فیلم‌های مستند همواره پیگیر آن بوده‌اند و توانسته است بعد از گذشت ۱۳ دوره، مخاطبان ثابتی را هم برای خود دست و پا کند، اما امسال روند برگزاری این جشنواره با تغییر کلی همراه خواهد بود؛ چهاردهمین دوره «سینماحقیقت» قرار است به‌صورت برخط برگزار شود و دیگر هیچ سالن نمایشی میزبان خیل علاقمندان به سینمای مستند نخواهد بود. این شیوه برگزاری خود اولین تجربه‌ای است که باید دید چه نتیجه‌ای به همراه دارد.

برگزاری جشنواره چهاردهم آن هم در سال پایانی دهه ۹۰ اما بهانه‌ای شد تا نگاهی به راه طی‌شده این رویداد تا به امروز داشته باشیم. به این بهانه دفترچه خاطرات این رویداد را ورق زدیم و از فیلم‌های به نمایش درآمده در هر یک از دوره‌های این رویداد از ابتدای دهه ۹۰ تا به امروز، پنج فیلم را به‌صورت انتخابی، گزینش و خاطره رونمایی و تماشای آن‌ها در ویترین «سینماحقیقت» را به مرور خواهیم نشست.

طبیعتاً گزینش تنها ۵ اثر از حجم قابل توجه آثار به نمایش درآمده در هر دوره کار ساده‌ای نبود اما تلاش کردیم علاوه‌بر تنوع آثار انتخابی، اهم آثار خبرساز و پرتوفیق هر دوره از جشنواره را در فهرست خود بگنجانیم و قابل کتمان نیست که این آثار می‌توانست فهرست متفاوت‌تری هم داشته باشد و برخی مستندهای دیگر هم در قالب آن مورد بازخوانی قرار بگیرد؛ این گزارش‌ها تنها حکم یک خاطره‌بازی برای علاقمندان سینمای مستند را دارد و شاید بهانه‌ای باشد برای مراجعه مجدد به فهرست کامل مستندهای هر دوره از جشنواره که آرشیو کامل آن در سایت رسمی جشنواره سینماحقیقت در دسترس قرار دارد.

سلسله گزارش خبرگزاری مهر با عنوان «یک دهه با خاطرات سینماحقیقت» را می‌توانید از امروز در سرویس هنر دنبال کنید.

۱۳۹۰)

جشنواره پنجم «سینماحقیقت»

پنجمین دوره برگزاری جشنواره «سینماحقیقت» در سال ۱۳۹۰ و در بخش‌های مختلفی برگزار شد که شامل مستند آزاد، مستند اجتماعی، مستند پرتره، مستند تاریخی، مستند جنگ، مستند دینی و آئینی، مستند زیست محیطی، مستند سیاسی، مستند قوم شناسی، بخش ویژه (جهاد اقتصادی)، مسابقه بین‌الملل، جنبی بین‌الملل، مسابقه بین‌الملل می‌شد. جشنواره سینماحقیقت در آن مقطع و در حالی که تنها ۴ سال از تولدش می‌گذشت، هنوز پذیرای آثار در بخش‌های مختلف موضوعی بود و همین ویژگی تنوع ویژه‌ای هم به ویترین این رویداد بخشید.

«مشتی اسماعیل» به کارگردانی مهدی زمانپور کیاسری، «مهارنشده» به کارگردانی مصطفی رضوانی، «خلیج فارس» به کارگردانی ارد عطارپور، «وقتی ابرها پایین می‌آیند» به کارگردانی معین کریم‌الدینی و «نویسنده بودن» به کارگردانی مصطفی آل احمد، پنج مستندی هستند که در این دوره از جشنواره رونمایی شدند. در ادامه به بازخوانی و مرور این آثار می‌پردازیم.

مشتی اسماعیل / ‏‬ مهدی زمان‌پور کیاسری

«مشتی اسماعیل» به کارگردانی مهدی زمانپور کیاسری از جمله مستندهایی بود که در این دوره از جشنواره به‌واسطه سوژه متفاوتش مورد توجه قرار گرفت.

"مشتی اسماعیل با استفاده از دیگر حواس خود به زندگی و کار کشاورزی خود ادامه می‌دهد و معاش خانواده خود را تأمین می‌کند"کارگردان این مستند آثار متفاوتی را جلوی دوربین برده است که از آن جمله می‌توان به «ترا من چشم در راهم» (نیما یوشیج)، «عاشورا کیاسر» و «تولدت مبارک» (شهید احمدی روشن) اشاره کرد.

«مشتی اسماعیل» مستندی است که این کارگردان برای روایت آن سراغ سوژه‌ای ناشناس رفته است، سوژه‌ای که به دلیل شرایط جسمانی متفاوت خود توانسته به موفقیت‌هایی در زندگی کاری و شخصی خود دست یابد.

مشتی اسماعیل نام پیرمردی کشاورز و نابینا است که این نقص جسمانی او را از زندگی روزانه خود باز نداشته است. مشتی اسماعیل با استفاده از دیگر حواس خود به زندگی و کار کشاورزی خود ادامه می‌دهد و معاش خانواده خود را تأمین می‌کند. در این مستند شاهد تلاش‌های این پیرمرد هستیم و گاهی نیز شاهد آن هستیم که مشتی اسماعیل کارهایی می‌کند که از پس انسان‌ها عادی هم برنمی آید. او به خوبی دیگر حواس خود را تقویت کرده است و از این راه به زندگی عادی خود ادامه می‌دهد، در این مستند فیلمساز سعی کرده است از غنای مشتی اسماعیل و زندگی‌اش بگوید نه فقری که با آن دست و پنجه نرم می‌کند.

مستند «مشتی اسماعیل» در پنجمین دوره جشنواره «سینماحقیقت» توانست تندیس فیروزه‌ای و دیپلم افتخار جشنواره در بخش مستند آزاد و تندیس بهترین مستند میان مدت جشنواره، را بدست آورد، تاکید می‌کنیم که انتخاب سوژه متفاوت این مستند به صورت ویژه در این جشنواره مورد توجه قرار گرفت.

مهار نشده / ‏‬ مصطفی رضوانی

مستند بعدی که در این دوره از جشنواره «سینماحقیقت» خبرساز شد، مستند «مهار نشده» به کارگردانی مصطفی رضوانی بود.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در جمهوری اسلامی ایران تلاش شد تا در حوزه انرژی هسته‌ای خودکفا شده و در این زمینه به موفقیت‌هایی نیز دست پیدا کنیم. همین امر سبب شد تا بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی نسبت به این موفقیت‌ها که با تلاش دانشمندان هسته‌ای پله پله بدست آمده بود، حساس شوند و تلاش خود را برای متوقف کردن برنامه‌های هسته‌ای ایران کنند، از جمله این تلاش‌ها تحریم و تحت فشار قراردادن ایران برای متوقف کردن این فعالیت‌ها شد، البته در این میان تعداد بسیاری از دانشمندان ما توسط نیروهای تروریستی به شهادت رسیدند، در همین راستا مستندسازان سینمای ایران تلاش خود را کردند تا با به تصویر کشیدن این اتفاقات مظلومیت ایران را به تصویر کشیده و از طریق سینما که زبان مشترک جهان به شمار می‌رود، به گوش همگان برسانند.

در همین راستا مصطفی رضوانی مستندی با نام «مهار نشده» را جلوی دوربین برد که درباره انرژی هسته‌ای ایران و ترور دانشمندان این حوزه بود، این مستند محصول سفیر فیلم محسوب می‌شد که در پنجمین دوره جشنواره «سینماحقیقت» به نمایش درآمد.

این مستند توانست در اکران‌های دانشگاهی متعدد، تبدیل به یکی از مستندهای خبرساز در آن سال شود. مستندی که توانست توجه اقشار مختلف را به خود جلب کند.

خلیج فارس / ‏‬ ارد عطارپور

کارگردان مستند «خلیج فارس» ارد عطارپور یکی از مستندسازان شناخته شده سینمای ایران است. این مستندساز آثار متفاوتی را از جمله «مریم»، «بر گیسوان بلقیس» و «از شمس تا شمس» را در کارنامه کاری خود دارد.

این کارگردان سینمای مستند با فیلم مستند «خلیج فارس» در پنجمین دوره جشنواره «سینماحقیقت» حضور داشت. «خلیج فارس» یا «اسناد نام خلیج فارس» همانطور که از نامش پیدا است درباره خلیج فارس است، این مستند یک اثر تحقیقی پژوهشی درباره نام خلیج فارس است که اطلاعات و اسناد کتبی و تصویری را به مخاطب ارائه می‌کند که نام خلیج فارس، از دیرباز خلیج فارس نامیده می‌شده است و این مساله که برخی از کشورهای عربی چند سالی است که نام این خلیج را خلیج عربی گذاشته‌اند را زیر سوال می‌برد.

از جمله این اسناد می‌توان به سخنرانی تاریخی سرهنگ جمال عبدالناصر در ۲۶ ژوئیه ۱۹۵۶ اشاره کرد وی در بخشی از صحبت‌های خود می‌گوید: استعمار، اسرائیل را ایجاد کرد تا بر ما تسلط یابد. ما خطر را احساس می‌کنیم و از قومیت عربی مان دفاع می‌کنیم و تلاش می‌کنیم تا هویت مان را از اقیانوس اطلس تا خلیج فارس حفظ کنیم.

این مستند توانست جایزه بهترین مستند بلند جشنواره پنجم «سینماحقیقت» را از آن خود کند.

وقتی ابرها پایین می‌آیند / ‏‬ معین کریم‌الدینی

مستند «وقتی ابرها پایین می‌آیند» به کارگردانی معین کریم‌الدینی از دیگر مستندهای انتخاب شده در این بخش است، مراسم عزاداری سرور و سالار شهیدان امام حسین (ع) یکی از مهمترین مراسم مذهبی شیعیان در سراسر جهان به شمار می‌رود، مراسمی که در آن یکپارچگی همه شیعیان را به تصویر می‌کشد، این مراسم نه تنها در ایران با عظمت خاصی برگزار می‌شود، در بسیاری از کشورهایی که شیعیان در آن زندگی می‌کنند نیز دنبال می‌شود، کشورهایی که برگزاری این مراسم با سختی و ممانعت‌های بسیاری همراه است، در مستند چگونگی برگزاری مراسم عزاداری محرم در یکی از شهرهای هندوستان برگزار می‌شود، مراسمی که در یک قلعه قدیمی در شهر محمودآباد اجرا می‌شود.

"در این مستند شاهد تلاش‌های این پیرمرد هستیم و گاهی نیز شاهد آن هستیم که مشتی اسماعیل کارهایی می‌کند که از پس انسان‌ها عادی هم برنمی آید"مستندی که از نگاه یک توریست که برای اولین بار با عاشورا آن هم در یک کشور بیگانه آشنا می‌شود.

این مستند توانست تندیس بخش بهترین مستند دینی و آئینی این دوره از جشنواره «سینماحقیقت» را بدست آورد.

نویسنده بودن / ‏‬ مصطفی آل‌احمد

«نویسنده بودن» به کارگردانی مصطفی آل احمد روایتگر زندگی یکی از نویسندگان مطرح و شناخته شده کشور جلال آل احمد است، در این مستند زندگی ادبی، سیاسی جلال آل‌احمد همراه با بررسی آثار و نوشته‌هایش و فعالیت‌های زنده‌یاد آل‌احمد در حوزه فرهنگ که از زبان نویسندگان، دوستان و همراهان او بازگو می‌شود.

این کارگردان درباره «نویسنده بودن» گفته است: در این فیلم سعی کردم شخصیت واقعی جلال را با همه نقطه ضعف‌هایش به تصویر بکشم؛ همه ما شاهد نوشته شدن نقدهای بسیار تند و تیز در مورد جلال هستیم و همین طور تمجیدهای چاپلوسانه‌ای را شنیده‌ایم. من سعی کردم این‌ها را کنار بزنم و چهره واقعی نویسنده را به تصویر بکشم.

این مستند توانست تندیس بهترین مستند پرتره را از پنجمین جشنواره «سینماحقیقت» را دریافت کند.

۱۳۹۱)

جشنواره ششم «سینماحقیقت»

ششمین جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» نیز در سال ۱۳۹۱ و با حضور تعداد بسیاری از فیلم‌ها در بخش‌های مختلف برگزار شد. در این دوره هم آثار در بخش‌های مختلف موضوعی پذیرفته شده بودند.

۵ مستند «راننده و روباه» به کارگردانی آرش لاهوتی، «بهترین مجسمه دنیا» به کارگردانی حبیب احمدزاده، «صندلی شماره ۲۵۷» به کارگردانی محسن خانجهانی، «در جستجوی پلنگ ایرانی» به کارگردانی فتح الله امیری و «رودخانه لیان» به کارگردانی فتح الله امیری پنج مستندی هستند که در مرور خاطرات جشنواره سینماحقیقت در دهه ۹۰ به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.

راننده و روباه / ‏‬ آرش لاهوری

مستند «راننده و روباه» به کارگردانی آرش لاهوتی ماجرای کامیون داری بود که از حیوانات بازی می‌گرفت. در واقع «راننده و روباه» داستان محمود کیانی فلاورجانی راننده کامیونی است که فیلم نیز می‌سازد. فیلم‌های او از هر جهت منحصر بفرد است زیرا معمولاً فیلم‌هایش با بازی گرفتن از حیوانات گوناگون پدید می‌آید.

او بعد از چند سال دوری از فیلمسازی تصمیم می‌گیرد با کمک پزشک روانشناس خود فیلمنامه‌ای بنویسد و ساخت آن را آغاز کند برای این منظور نیازمند پیدا کردن حیواناتی است تا با آموزش و بازی گرفتن از آنها کار ساخت فیلم را شروع کند.

این فیلم توانست تندیس جشنواره، دیپلم افتخار بخش مسابقه ملی را در ششمین دوره جشنواره «سینماحقیقت» دریافت کند.

«راننده و روباه» تاکنون در جشنواره‌های مهمی چون مستند هات داکس درکانادا، مستند ویزیون دوریل درسوییس، جشنواره فیلم شیکاگو درآمریکا، مستند داک پوینت در فنلاند، مستند مونترال در کانادا، جشنواره فیلم کراکو درلهستان بعنوان نماینده سینمای ایران حضور داشته است.

بهترین مجسمه دنیا / ‏‬ حبیب احمدزاده

مستند «بهترین مجسمه دنیا» به کارگردانی حبیب احمدزاده از دیگر مستندهایی است که در این بخش آن را معرفی می‌کنیم.

این فیلم محصول مرکز سیما فیلم است و روایت شهید درِیا قلی سورانی است، دریا قلی سورانی در ماه‌های آغاز جنگ که آبادان در محاصره نیروهای دشمن بود و هنگامی که دشمن، غافلگیرانه از رودخانه بهمنشیر گذشت و وارد آبادان شد، متوجه حضور و نیت شوم دشمن شد و با شجاعت و عزمی شگفت، مسافتی ۹ کیلومتری را با وجود حضور دیدبانان دشمن با دوچرخه کهنه خودش پشت سر گذاشت تا این خبر را به مدافعان شهر برساند و پس از آن بود که با حضور رزمندگان و مردم شهر، دشمن به آن سوی بهمنشیر رانده و حماسه‌ای بزرگ آفریده شد.

مساله جالب این است که حبیب احمدزاده برای روایت این مستند از قالبی طنز استفاده کرده است، البته این را هم باید بگوییم که تحقیق و پژوهش برای ساخت این مستند نزدیک به ۸ سال طول کشید. یکی دیگر از نکات جالب در این مستند صداپیشگی زنده یاد مرتضی احمدی و حمید فرخ نژاد بود.

این فیلم در بخش مسابقه فیلم‌های مستند سی امین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر هم حضور داشت و سیمرغ بلورین بهترین اثر مستند این بخش را از آن خود کرد.

همچنین «بهترین مجسمه دنیا» از ششمین دوره جشنواره «سینماحقیقت» لوح تقدیر بخش مستند جنگ را دریافت کرد.

صندلی شماره ۲۵۷ / ‏‬ محسن خانجهانی

«صندلی شماره ۲۵۷» به کارگردانی محسن خانجهانی سومین فیلم از این لیست است، یکی از مهمترین انتخاباتی که در کشور بعد از انتخابات ریاست جمهوری برگزار می‌شود، انتخابات مجلس شورای اسلامی است، انتخاباتی که کم از انتخابات ریاست جمهوری نداشته و می‌تواند تأثیرهای بسیار مهمی را در کشور داشته باشد، در این مستند به چگونگی رقابت بین چهار نامزد برای تصاحب یک کرسی در ساختمان و صحن علنی مجلس شورای اسلامی اشاره می‌شود. البته این را نیز خاطر نشان می‌شویم که کارگردان این مستند معتقد است که این اثر برخلاف ظاهر آن یک مستند سیاسی نیست.

کارگردان این مستند معتقد است، این فیلم موضوعی اجتماعی دارد و برشی از اتفاقات اجتماعی یک منطقه جغرافیایی و مسائلی که مردم و نامزدهای انتخابات مجلس با آنها روبه‌رو می‌شوند، تصویر می‌کند. اینکه این نامزدها در مسیرهای طولانی روستا چگونه تبلیغ کرده و خود را معرفی می‌کنند و واکنش‌های مردم روستا در برابر این افراد برایم جذاب بود به همین دلیل در فیلم آنها را تصویر کرده‌ام.

این مستند تنها توانست دیپلم افتخار بخش مستند سیاسی این دوره از جشنواره «سینماحقیقت» را دریافت کند. البته این مستند در سی و یکمین جشنواره «فیلم فجر» نیز به نمایش درآمده است.

در جستجوی پلنگ ایرانی / ‏‬ فتح‌الله امیری

مستند «پلنگ ایرانی» به کارگردانی فتح الله امیری در بخش مستند زیست محیطی ششمین جشنواره «سینماحقیقت» به نمایش درآمد، این مستند درباره یکی از مهمترین حیوانات حیات وحش ایرانی است که در خطر انقراض قرار گرفته است، طی سال‌ها اخیر به «پلنگ ایرانی» توجه بسیاری شده است و برنامه‌های بسیاری برای حفاظت از آن اجرا شده است.

"این مستند توانست در اکران‌های دانشگاهی متعدد، تبدیل به یکی از مستندهای خبرساز در آن سال شود"حتی روی لباس ملی تیم ملی فوتبال ایران نیز تصویری از «پلنگ ایرانی» به تصویر کشیده شده است.

در همین راستا، فتح الله امیری تمام تلاش خود را کرده است تا با ساخت مستند درباره «پلنگ ایرانی» به نوبه خود اهمیت و افزایش حمایت و محافظت از این حیوان را یادآور شده است. در خلاصه داستان این مستند آمده است پلنگ بزرگترین گربه‌سان ایران است که در خطر انقراض و در لیست قرمز سازمان جهانی محیط زیست قرار دارد. این فیلم روایتگر جستجوگران پلنگ ایرانی است.

این فیلم توانست دیپلم افتخار بهترین فیلم بلند جشنواره «سینماحقیقت»، لوح تقدیر بخش مستند محیط زیست را از آن خود کند.

رودخانه لیان / ‏‬ رامتین بالف

اما آخرین فیلم از این لیست به «رودخانه لیان» به کارگردانی رامتین بالف است، داستان مستند «رودخانه لیان» درباره ۲ رودخانه مهم «حله» و «مند» است که وارد استان بوشهر می‌شوند و در نهایت به خلیج فارس می‌ریزند. در این مسیر زندگی حیات وحش، پوشش گیاهی، میراث طبیعی و تاریخی حاشیه این دو رود با روایتی متفاوت به تصویر کشیده شده است.

در این مستند سفری نیز به درون آب خواهیم داشت و با موجودات آبزی این دو رود آشنا می‌شویم. علاوه بر موجودات ساکن این رود و حاشیه آن پرندگان مهاجر نیز در این مستند به تصویر کشیده شده‌اند.

این مستند توانست تندیس جشنواره، دیپلم افتخار ششمین جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» را به‌دست آورد.