نخل و همسایه‌ها

«نخل و همسایه‌ها - النخلة و الجیران» عنوانِ این رویداد بزرگ فرهنگی است که برگرفته از نام رمانِ غائب طعمه فرمان نویسنده عراقی است و به منظور تجلیل از او نامگذاری شده است؛ اثری که یکی از صد رمان برتر عربی به شمار می‌رود و به آثار زیانبار جنگ جهانی دوم بر مردم عراق می‌پردازد. این نمایشگاه باحضور جمعی از مسئولان، ادبا، نویسندگان، فرهنگیان، ناشران و علاقه‌مندان به این حوزه درنمایشگاه بین‌المللی بغداد افتتاح شد و تا امروز ادامه داشته است.

این نمایشگاه که با حضور ۳۰۰ ناشر از ۲۱ کشور ازجمله سوریه، مصر، اردن، لبنان، ایران و ... برگزار شده، حدود یک میلیون عنوان کتاب در زمینه‌های مختلف علمی، هنری، شعر، داستان و... در اختیار علاقه‌مندان قرار داده و به همراه صدها نویسنده، پژوهشگر، شاعر و هنرمند و با انبوهی از فعالیت‌های جانبی و میزبان ده‌ها فعالیت هنری، فرهنگی و رسانه‌ای ازجمله شب‌های شعر، میزهای گفت‌وگو و سمینارهایی با موضوعات مختلف برگزار می‌شود.

به نظر می‌رسد بغداد درصدد احیای مقوله دیرینه و جاافتاده منطقه عربی است که: «مصری‌ها می‌نویسند، لبنانی‌ها چاپ و منتشر می‌کنند و عراقی‌ها می‌خوانند».
خواندن عراقی‌ها را در «جمعه بازار کتابِ» هفتگی که در خیابان متنبی بغداد در طول سال برپاست، می‌شود مشاهده کرد.

صدها بساط فروش کتاب‌های گوناگون جدید و قدیم که کف و پیاده‌روهای سراسر خیابان شهیر المتنبی بغداد را از صبح جمعه تا غروب آن می‌پوشاند و از ابتدای این خیابان چند کیلومتری آغاز و تا پای مجسمه متنبی، شاعر بزرگ و نامدار تاریخ عراق واقع بر کرانه رود دجله ادامه می‌یابد و ناخودآگاه مشتریان و گردشگران را به «هاید پارک» عراقِ بعد از سقوط دیکتاتور هدایت می‌کند؛ جایی که همه جریان‌های سیاسی و مذهبی به عرضه اندیشه‌ها و گرایش‌ها و مواضع منطقی و بی‌منطق خود می‌پردازند.

صحنه‌های تماشایی و شگفت‌انگیزی است و حقیقتاً نشان‌دهنده این سنت تاریخی است که دیکتاتورها هرگز دوام نمی‌آورند.
در سفری که سه سال پیش در معیت جناب دکتر عباس صالحی، وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی به عراق داشتم و با برنامه‌ریزی دوست ارجمندم جناب اباذری از این خیابان بازدید کردم، چنین صحنه اعجاب‌آوری را یک رویداد هیستریک فرهنگی در حوزه کتاب خواندم!

آن موقع بود که باورم آمد، عراقی‌ها در اوج محاصره اقتصادی ظالمانه کشورشان توسط آمریکا در دهه نود میلادی قرن گذشته و در چارچوب سیاست تحمیلی «نفت برابر غذا»، بعد از به حراج و فروش گذاشتن اهم وسایل زندگی خود و حتی پنجره‌های آلومینیومی خانه‌هایشان، کتاب، آخرین و عزیزترین کالایی بود که از روی ناچاری دست به فروش آن می‌زدند.
مبارزه با کتاب و کتابخوانی توسط صدام و رژیم جاهل و ستمگرش، داستان غم‌انگیز دیگری است که پرده‌هایی از آن را در یک گپ خودمانی با دو سه کتابفروش بازمانده بازارچه الحویش نجف در کنار بارگاه علی علیه السلام و در مرکزیت حوزه علمیه نجف در حاشیه یک سفر اربعینی و از روی حس کنجکاوی شنیدم.

بازارچه قدیمی ویژه نشر و کتاب که توسط رژیم بعث به بازارچه بقالی و خوا وبار فروشی و کله‌پزی تبدیل شده بود!!!
نکته بسیار مهم مورد نظر اینجانب در این نوشتار، تأکید بر ضرورت حضورمان به عنوان «همسایه» شرقی «نخلِ» عراق است.

حضور پُر رنگ‌ و قوی نویسندگان و ادیبان و شاعران و ناشران ایران‌زمین در نخلستان‌های فرهنگ و ادب عراق و در این رویداد مهم، باید بیش از پیش مورد نظر نهادهای رسمی و بویژه بخش های خصوصی حوزه نشر و نهادهای علمی، پژوهشی و معرفتی جمهوری اسلامی باشد.و به هیچوجه نباید به حضور نمادین رسمی اکتفا کرد .
زیبنده کشورمان است که امروزه در  جشنواره‌های هنری و ادبی، همچون جشنواره زنده‌یاد محمدمهدی جواهری، شاعر بزرگ و نامدار تاریخ معاصر عراق که توسط رژیم صدام سلب تابعیت شد و روزی جمهوری اسلامی میزبانش بوده است، باشیم و در بزرگداشت آن شخصیت شهیر، مشارکت فعالانه‌تری رقم بزنیم.
قطعا خالی کردن عرصه فرهنگ در کشوری که روابط راهبردی همه جانبه‌ای با آن داریم و رها کردن میدان گفت‌وگو به نفع بدخواهان و رقیبان و دشمنان روابط دو ملت ایران و عراق، اقدام خردمندانه‌ای نیست.

* دکتر عباس خامه‌یار* رایزن فرهنگی ایران در لبنان