روسیه می‌خواهد نفوذ ایران در سوریه را ریشه‌کن کند

دیپلماسی ایرانی: مارک کاتز استاد علوم سیاسی در دانشکده سیاست و حکومت دانشگاه جورج میسن است. او دانش آموخته دانشگاه های بر تر جهان در حوزه علوم سیاسی نظیر دانشگاه جان هاپکینز و ام. آی. تی است. پیش از این نیز عضو اندیشکده بروکینگز، تحلیلگر و مشاور مسائل شوروری سابق در وزارت خارجه و عضو اندیشکده هایی نظیر بنیاد راکفلر و ویلسون بوده است. تخصص و تمرکز حوزه مطالعاتی این استاد دانشگاه بر سیاست خارجی روسیه، «دیپلماسی ایرانی» را بر آن داشته تا گفت وگویی با وی در مورد سیاست های روسیه در سوریه انجام دهد.

جنگ داخلی در سوریه این فرصت را برای ایران و روسیه فراهم کرد که پیوندهای خود را تقویت کرده و رو به همکاری نظامی بیاورند. نظر شما در مورد این همکاری چیست؟ آیا آن را همکاری استراتژیک می خوانید یا صرفا تعاملی تاکتیکی است؟

مارک کاتز: این سوال در میان تحلیلگران غربی نیز بسیار مورد بحث قرار گرفته است. برخی معتقدند که از زمان آغاز مداخله نظامی روسیه در سوریه در سپتامبر ۲۰۱۵ همکاری نظامی ایران و روسیه از بعد تاکتیکی به بعد استراتژیک تغییر کرده است. برخی دیگر معتقدند که روسیه و ایران در سوریه تنها اهداف مشترک کوتاه مدتی- حفظ بشار اسد در قدرت – دارند، اما منافع دراز مدت آن ها با هم متفاوت است. (ایران به اسرائیل و عربستان سعودی به مثابه دشمنان خود می نگرد، اما روسیه با اسرائیل همکاری می کند و تمایل دارد با عربستان هم وارد همکاری شود.) نه تنها غربی ها، بلکه خود ایرانیان و روس ها هم نمی توانند مادامی که اهداف مشترک آن ها در سوریه محقق نشده، به این سوال پاسخی قطعی دهند. تنها پس از آن است که می توانیم ببینیم آیا این دو به سوی اهداف مشترک یا متفاوت خواهند رفت.

نظر شما در مورد مذاکرات اخیر صلح در سوریه میان روسیه و ایالات متحده چیست؟ به نظر شما این مذاکرات و توافق احتمالی می تواند روی ائتلاف روسیه و ایران تاثیر بگذارد؟ به نظر شما روسیه به ایران پشت می کند؟

در حال حاضر به نظر نمی رسد که مذاکره برای آتش بس در سوریه و اقدام مشترک از سوی روسیه و آمریکا علیه تروریست ها به موفقیت ختم شود. در آمریکا بسیاری نگرانند که چنین توافقی می تواند منتج به تقویت نظام بشار اسد و تضعیف مخالفان آن شود. در این میان گزارش های خبری هم وجود دارد که در آن ها به نقل از مقامات اسرائیلی و عربستانی گفته شده است که مقامات روسی به آن ها گفته اند که حضور نیروهای روسی در سوریه به نفع آن ها است، چرا که حضور نیروهای روسی می تواند ایران و متحدان شیعی آن نظیر حزب الله را محدود کند. این باور که روسیه می تواند آن ها را از «تهدید ایران» حفظ کند، نه تنها برای اسرائیل و عربستان بلکه برای آمریکا هم مفید است. اما به طور همزمان، روسیه با تهران نیز وارد بحث خواهد شد و به آن ها وعده می دهد که از آن ها مقابل «تهدید آمریکا» محافظت می کند. روسیه بیش از هر چیز خواهان جلوگیری از پیشروی روابط آمریکا- ایران است و در همین راستا جنگ سوریه ابزار بسیار خوبی است.

نظر شما در مورد اختلاف نظرهای روسیه و ایران در سوریه چیست؟ در مورد اهداف مشترک آن ها بسیار شنیده ایم. اختلافات آن ها چیست؟

در واقع بین ایران و روسیه اختلافات قابل توجهی بر سر سوریه وجود دارد. اصلی ترین این اختلافات به رویکرد کلی آن ها به منطقه بر می گردد. در حالی که ایران، اسرائیل و عربستان را دشمن خود تعریف می کند (و متقابلا آن ها هم ایران را دشمن خود می دانند)، روسیه خواهان برخورداری از نفوذ بر همه کشورهای منطقه اعم از ترکیه، ایران، کشورهای عرب و اسرائیل است. بر همین اساس در سوریه، روسیه نهایتا خواهان ترتیباتی است که بتواند با شریک کردن اعراب سنی در قدرت، ترکیه و عربستان را هم راضی کند. در حالی که ایران نگران است اعطای نقش مهم به اهل تسنن سوریه در دمشق منتهی به تضعیف نیروهای حامی ایران در سوریه شود. بعلاوه یک دلیل مهم دیگر حمایت ایران از بشار اسد استفاده از سوریه برای حمایت از حزب الله مقابل اسرائیل است. در سوی دیگر، روسیه روابط خوبی با اسرائیل دارد و موافق نیست که حزب الله در موقعیتی قرار بگیرد که بتواند آسیبی جدی به اسرائیل وارد کند.

ایران برای اولین بار در تاریخ بعد از ظهور انقلاب اسلامی به کشوری بیگانه – روسیه – اجازه داد که از یکی از پایگاه های نظامیش- پایگاه نوژه- برای عملیات نظامی استفاده کند، اما این همکاری زیاد به طول نینجامید. نظر شما در مورد علل عمر کوتاه این نوع همکاری چیست؟

در حالی که حکومت ایران به بمب افکن های روسی اجازه داده بود که از پایگاه هوایی نوژه به پرواز درآیند، لغو سریع این مجوز پس از آنکه روس ها این موضوع را علنی کردند نشان می دهد که ایرانی ها تا چه اندازه نسبت به روسیه حساس هستند. این موضوع با توجه به تاریخ طولانی تجاوزات روسیه علیه ایران جای تعجب ندارد. بعلاوه، عمر کوتاه این نوع همکاری نشان می دهد که آن دسته از نیرو ها و مقاماتی که در ایران این مجوز را صادر کردند نگران انتقاد از این موضوع بودند و احتمال این وجود دارد که افکار عمومی ایران بتواند حد همکاری ایران را با روسیه محدود کند. برداشت دیگری که از این موضوع می توان داشت، این است که علی رغم هدف مشترک روسیه و ایران در حفظ بشار اسد، ایرانی ها همچنان نگران اهداف دراز مدت روسیه هستند.

برداشت و ادراک مقامات روسی از نقش ایران در منطقه و به طور ویژه در سوریه چگونه است؟ آیا آن ها ایران را به عنوان یک بازیگر کلیدی قبول دارند؟ به نظر شما آن ها نهایتا منافع ایران را در نظر خواهند گرفت؟ برخی از ایرانیان با استناد به تجربه های تاریخی روسیه را غیرقابل اعتماد می خوانند.

از روسیه بعید نیست که با متحدان خود علیه یک دشمن مشترک همکاری کند و بعد از شکست با تضعیف آن دشمن، علیه متحدان خود شود. حتی به احتمال زیاد روسیه هم اکنون در حال برنامه ریزی برای ریشه کن کردن نفوذ ایران در سوریه در صورت حصول اطمینان از ابقای اسد- ولو در شکلی دیگر- است. سیاستگذاران ایرانی ساده لوح نیستند و بدون شک در حال آماده کردن خود برای این احتمال می باشند.