امنیت انرژی؛ راهبرد غرب برای مقاوم سازی اقتصاد در دنیای امروز

نگاه دنیای امروز به انرژی، نه فقط به عنوان عامل اصلی رشد و توسعه اقتصادی بلکه به عنوان یک عنصر استراتژیک که ضامن بقای کشورها و حکومت‌ها است، می‌باشد. از این رو است که اخیراً مفهوم “امنیت انرژی” در کتب اقتصادی به ویژه مقالات اقتصاد انرژی بسیار استفاده می‌شود.

مصرف سرانه انرژی در جهان به شدت در حال افزایش است در حالیکه منابع تأمین آن تغییر چندانی نکرده است؛ به همین دلیل وجود یک بحران جدی جهانی در آینده نزدیک در حوزه انرژی دور از ذهن نیست که با اتخاذ سیاست‌های مناسب و بلندمدت می‌تواند برای کشور ما به یک اهرم قدرت تبدیل شود.

در سال‌های اخیر اخبار بسیار متفاوتی در مورد برداشت از ذخایر غیرمتعارف انرژی در جهان شنیده می‌شود که عمدتاً دلیل آن افزایش قیمت انرژی (نفت و گاز) عنوان می‌شود. اما این اخبار نتیجه‌ی مهم‌تری هم می‌تواند بدهد و آن وجود یک سیگنالی در مورد رو به اتمام بودن ذخایر هیدروکربنی است بطوریکه اندیشه جهان برای پیدا کردن راه‌حلی برای این مسئله‌ حیاتی به تکاپو افتاده است.

تجربه‌ی تحریم کشور این درس بزرگ را به ما می‌دهد که آمریکا و غرب برای فشار بر کشورهای جهان از این حربه استفاده می‌کنند. در نتیجه امنیت انرژی برای ما نیز به‌گونه‌ای به مسئله‌ی مرگ و زندگی تبدیل شده است. برای تعریف امنیت انرژی گزاره‌ی واحدی وجود ندارد چرا که بسته به تولید کننده و یا مصرف‌کننده بودن کشور در حوزه‌ی انرژی، امنیت انرژی تعریف می‌شود. به عنوان مثال برای اروپا امنیت انرژی به معنی امنیت عرضه است ولی برای ایران که یک کشور تولیدکننده انرژی محسوب می‌شود که دارایی یک اقتصاد وابسته به نفت می‌باشد، امنیت انرژی به گونه‌ای دیگر معنی پیدا می‌کند که در ادامه به توضیح آن پرداخته می شود.

کاهش وابستگی اقتصاد کشور یکی از سیاست‌های کلان اقتصاد مقاومتی است که می‌تواند در بالا بردن درجه امنیت انرژی کشور، بدون وجود ریسک‌های ناشناخته کمک کند؛ از این رو دولت آینده می‌بایست گام‌های جدی در جهت حفظ اقتصاد کشور در مقابل تحریم خرید نفت از طریق کاهش وابستگی اقتصاد کشور به نفت بردارد که مستلزم اجرای اقتصاد مقاومتی در کشور است.

با نگاه کلی به تاریخ انرژی در جهان می‌توان درس‌های خوبی از تلاش‌های غرب در جهت تأمین امنیت انرژی به دست آورد. بشر پیشرفت اقتصادی قرن گذشته خود را مدیون نفت بوده است؛ نفت جایگاه ویژه برای تمدن مدرن داشته است و شاید اغراق‌آمیز نباشد اگر بگویم هر جا که صحبت از انرژی می‌شود اشاره‌ی استعاری به نفت است.

یکی از راهکارهای دنیای غرب برای تأمین امنیت انرژی خود تنوع در مسئله‌ی انرژی است؛ در این ارتباط وینستون چرچیل در جایی می‌گوید: “امنیت و اطمینان به نفت، در تغییر و تنها در تغییر است”

این تنوع صورت‌های متفاوتی دارد؛ مصرف‌کنندگان در جست‌وجوی تنوع در عرضه می‌باشند تا به این صورت بتوانند تأثیر ناشی از حذف یک یا چند عرضه‌کننده (به هر دلیل) را به حداقل برسانند. اما تنوع برای ایران به‌عنوان کشور تولیدکننده انرژی برای بازدارندگی تحریم، می‌تواند تنوع در مشتریان باشد که شوک‌های ناشی از کاهش فروش نفت به اقتصاد کشور را کنترل کرده و مانند ضربه‌گیر عمل کند. بنابراین وابستگی به تنها یک بازار برای کشور باید به منزله‌ی یک زنگ خطر در حوزه امنیت انرژی تلقی شود.

معنای دیگر تنوع در نوع انرژی است؛ یعنی حرکت به سمت انرژی‌های نو. همانطور که گفته شد منابع انرژی‌های سنتی رو به پایان است و نگرانی در مورد اینکه روزی این منابع به اتمام برسند بسیار جدی است. آلن گرینسپن این اطمینان را به ما می‌دهد که “انسان همواره قدرت مدیریت و انتقال از یک انرژی به انرژی دیگر را پیش از آنکه انرژی قابل دسترس به طور کامل به اتمام برسد دارا می‌باشد”.

سند صحت این گفته رئیس سابق یانک مرکزی آمریکا را می‌توان در تلاش‌های کشورهای صنعتی (IEA) برای دستیابی به انرژی‌های جدید به خصوص انرژی‌های تجدید پذیر جست‌وجو کرد. این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که تنوع سبد انرژی کشور می‌تواند از عوامل اصلی مقاوم‌سازی اقتصاد باشد؛ با این وجود ایران درزمینه‌ی انرژی‌های تجدید پذیر نوپا و کم تجربه بوده و علی‌رغم وجود ظرفیت‌های بسیار در این زمینه سهم انرژی تجدید پذیر در سبد انرژی کشور بسیار ناچیز است.

در نهایت امنیت انرژی، امینت برای بقا تعریف می‌شود بطوریکه بعضی از سیاست‌مداران غربی در طول تاریخ برای تأمین آن تن به جنگ داده‌اند. دولت‌های مختلف در جهان دلایل قانع‌کننده‌ی زیادی برای نگرانی در مورد تأمین امنیت انرژی در آینده دارند. اگر هوشیار باشیم تحریم‌ها این دلایل را برای کشور ما به فهرستی بلندبالا تبدیل کرده است که البته برای مقابله با آن راه حل مشخصی وجود دارد و آن تنها و فقط تحقق اقتصاد مقاومتی است؛ چرا که تجربه نشان داده آمریکا از انرژی به عنوان یک اسلحه برای کنترل کشورها استفاده می‌کند. هنری کیسنجر دیپلمات باسابقه‌ی آمریکای می‌گوید “نفت را کنترل کن تا بتوانی ملت‌ها را کنترل کنی.

شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی

انتهای متن/