طرح تغییر نقشه خاورمیانه توسط صهیونیست ها و کاپیتالیست ها

سید سلمان صفوی، مدیر مرکز بین المللی مطالعات صلح*

نقش محوری «مناسبات اقتصادی» در تحولات اجتماعی

دیپلماسی ایرانی: در وهله اول از جهت تحلیلی بنده معتقد هستم که موتور محرک تحولات اجتماعی اصولاً اقتصادی است و مابقی مؤلفه ها نقش های بعدی را دارند. مناسبات اقتصادی نقش اساسی در ساختار جامعه و روند تاریخ دارد. کسی ممکن است بگوید که این پس بحث ایمان و مذهب و این ها چه می شود؟ ما عینی و به هر حال علمی بحث می کنیم؛ هم براساس مطالعات تاریخی و داده های سیاسی بحث می کنیم، هم براساس مسائل کلامی. اگر قرآنی می خواهیم بحث کنیم قرآن را باید دو مرتبه خواند. قرآن خیلی وقت ها اشتباهی خوانده شده و فهمیده شده است. در قرآن ما با دو پیام اساسی روبه رو هستیم. یک پیام متافیزیکی و دیگری اجتماعی. «توحید الهی» و «عدالت اجتماعی»، این دو پیام اصلی قرآن است. پیام متافیزیکی قرآن همین «اشهد ان لا اله الا الله اشهد ان محمداً رسول الله» است و سیر نزول و صعود است که در سوره حمد بیان شده است «بسم الله الرحمن الرحیم، الحمدلله رب العالمین، الرحمن الرحیم، مالک یوم الدین». به سیر نزول تجلی حضرت حق برخواهیم خورد. آیات بعد سیر صعودی است «انا لله و انا الیه راجعون» این متافیزیک قرآنی است .پیام اصلی اجتماعی قرآن، پیام که پیام دوم است. پیام دعوت به عدالت و قسط اجتماعی است. «لقد ارسلنا رسلنا بالبینات لیقوم الناس بالقسط».

بحث قسط و عدالت اجتماعی بحث، اذان و اقامه و نماز و روزه و ایمانیات نیست. یک بحث بسیار کانکریت، عینی، زمینی است که مبتنی بر مناسبات اقتصادی و اجتماعی است و پیامبران آمدند که این مناسبات اقتصادی و اجتماعی را ساماندهی کنند، هدایت کنند، رهبری کنند که مسئله اصلی زندگی اجتماعی بشر است. بنابراین از نظر من مسئله اصلی مسئله ی مناسبات اقتصادی است. مناسبات اقتصادی هم شامل همه چیز است؛ یعنی فرم تولید اهمیت دارد، نظام تولید اهمیت دارد، شیوه ی توزیع اهمیت دارد. این ها مجموعاً با همدیگر رابطه ی کارگر و کارفرما است یعنی رابطه صاحبان ثروت و نیروی تولید است. این ها با همدیگر در اصطلاح علم اقتصاد اسم آن را مناسبات اقتصادی می گذارند. این مناسبات اقتصادی است که نقش مهمی در تغییر و تحولات اجتماعی ایفا می کند.

اصولاً فاشیسم بحران نظام سرمایه داری است. فاشیسم اصلاً ربطی به مسایل اندیشه و این ها ندارد، این ها را لیبرال ها می خواهند به خورد ما بدهند. واقعیت این است که جنگ مدرن نیاز کاپیتالیسم است. کاپیتالیسم منهای جنگ، قدرت ادامه حیات ندارد و جنگ مدرن بخشی از همین مناسبات تولید نظام سرمایه داری است و نوع جنگ ها، اهداف جنگ ها هم متأثر از مناسبات اقتصادی است. این به نظر من نکته کلیدی است که ما باید به آن توجه کنیم.

ریشه های فکری تکفریسم

مسئله دوم مسئله تکفیریسم است. یک نکته کلیدی را این جا می خواهم عرض کنم که کمتر به آن توجه می شود. ریشه های فکری تکفیریسم، اندیشه های ظاهری برخی فقها و متکلمین در همه مذاهب اسلامی است که دگراندیشان را تکفیر می کنند. این نوع تکفیر دگراندیشان اسباب کنش و واکنش پیروان می شود. این که ما تکفریسم را کاهش بدهیم فقط به جریان سنی یک حرف غلطی است ما جریان تکفیری در شیعه را هم داریم، قوی آن را هم داریم به خصوص در بین فقها و متکلمین؛ یعنی فیلسوف ها وعرفا این نوع تفکر را ندارند بیشتر در برخی فقها و متکلمین است. آنهایی که جامع هستند معتدل هستند آنهایی که فکر ظاهری دارند و ظاهرگرا هستند این ها اغلب قائل به حق حیات قرائت های دیگر نیستند و جهان اندیشه را به خودی و غیرخودی تقسیم می کنند. اعتقاد تکفیری مدرن چیست؟ می گوید هر کسی که مثل من فکر نکند کافر است و تو هم اگر کفر این را قبول نکنی کافر هستی! آنها هم همین را می گویند. آنها هم می گویند هر کس مثل ما فکر نکند او هم کافر است. دیگری می شود غیر خودی؛ یعنی در نظام تکفیری، برخی گرایش های شیعه هم وجود دارد که می گوید هر کسی مثل من فکر نکند، دگراندیش باشد این خودی نیست و بایستی که ایزوله بشود. بنابراین اولا باید اعمی نگاه بکنیم. ثانیاً در حوزه موضوع ما که سوریه است آن است که نوع برخورد خشن و ظاهری برخی از علمای شیعه در تکفیر و تفسیق صحابه و انکار عقاید برادران اهل تسنن به این ها، بهانه های قوی را به پیروان داده است که منحرف بشوند و شیعه را دشمن بپندارند.

بنابراین اندیشه ظاهری برخی فقها و متکلمین در همه مذاهب اسلامی که دگر اندیشان را تکفیر می کنند، اسباب کنش و واکنش پیروان می شود. اولین جریان تکفیری خوارج بودند. وهابیسم در دوره معاصر منبع اصلی تغذیه فکری جریان تکفیری در جهان عرب است. حلمی هاشم، یکی از مفتیان گروه تروریستی داعش در مصر می گوید: [من لم یکفرالکافر فهو کافر] می داند. او در کتاب شرح نواقض الاسلام العشره سومین مورد از موارد نقض اسلام را چنین بیان می کند:" ]من لم یکفر المشرکین او یشک فی کفرهم اوصحح مذهبهم کفر] اگر کسی مشرکی را کافر نداند یا در کفرشان شک داشته باشد یا اینکه مذهب شان را صحیح بداند کافر می شود. [شرح نواقض الاسلام العشره،حلمی هاشم[. این قاعده باطل از وهابیت نشات گرفته است. بر اساس فتوایی موسوم به «قاعده شرعیه» ،هر کس کافری را کافر نداند خودش کافر است.

بحران هویت در مقابل مدرنیته

مسئله بعد بحران هویت در مقابل مدرنیته است. ما اگر بخواهیم جریان تکفیری را در سوریه و خاورمیانه امروز تحلیل کنیم یک مسئله دیگر که باید به آن بپردازیم بحث بحران هویت است. یکی از مسئله های اصلی این است که چگونه این جوانانی که در اروپا زندگی کردند، حاضر می شوند بروند در سوریه بجنگند؟ این چطور از دنیای متمدن و توسعه یافته بلند شده و به سوریه آمده است؟ ما با موضوع اجتماعی مهمی به عنوان بحران هویت جوان مسلمان در مقابل مدرنیته روبه رو هستیم. ما با چهار جریان فکری modernism،fundamentalism  یا  salafism،traditionalism  و  reformismدر جهان اسلام در مقابل بحران هویت مدرنیته روبه رو هستیم. جریان مدرنیست ها، تقلید کورکورانه از غرب را تبلیغ می کنند. Fundamentalist ها بازگشت غیر اجتهادی به سیره سلف و قرون اولیه را معتقد هستند. در دیدگاه جهادگرایی سلفی شیعیان و صوفیان مسلمان نیستند و نابودی آنها را ضروری می دانند. اما سلفی های اخوانی ملایم تر هستند با این که سید قطب مخالف شدید شیعه است. ما دو تا قطب هم داریم این ها را هم باید در تحلیل های خود توجه کنیم. یکی سید قطب یکی محمد قطب، این ها کمی با همدیگر در واقع فرق می کنند. محمد قطب بعدا آمد در عربستان بعد از اعدام سید قطب و آن بیشتر تحت تأثیر تفکر وهابیزم واقع شد. سید قطب سلفی بود ولی وهابی نبود و باید تفاوت بگذاریم بین تفکر سلفی و وهابیسم.

traditionalistها معتقد به پیروی از حکمت خالده و مکتب ثقلین با اجتهاد عقلی و معنوی هستند مانند پروفسور نصر، علامه طباطبایی و امام خمینی. رفورمیست ها معتقد به مبارزه با خرافات و بدعت های در دین، بازگشت به قرآن، تفسیر اصلی دین و تعامل سازنده با تمدن جدید هستند نظیر سید جمال، بازرگان، شریعتی و خاتمی. رفورمیست ها طیف های مختلفی از پیروان نهضت بازگشت به قرآن، سکولارها، چپ گراها و لیبرال ها هستند. رفورمیست ها حداقل به چهار گروه تقسیم می شوند. به طور کلی جریان های روشنفکری عربی شامل این چند جریان هستند. جریان اصلاح طلبی که متأثر از سید جمال و محمد عبده هستند، جریان غرب گرای لیبرال که مؤسس آن احمد لطفی است، ناسیونالیست های عرب، نهضت انتقادی که تفکرات سکولار دارد، نصر حامد ابوزید، محمد عبدالجبار، محمد ارکن و امثالهم.

جوان مسلمانی که از اروپا می آید و به تکفیری های سوریه می پیوندد، انتخاب او در رابطه با این بحران هویتی که در غرب با آن روبه رو شده بین این چهار تا انتخاب کرده است و همچنین به خاطر فشارهای اجتماعی که در جامعه غرب به او می آید و با موج اسلاموفوبیایی که در آن جا مطرح است. یکی از انگیزه های او می شود که تحت تأثیر اندیشه تکفیری معاصر قرار گیرد. تکفیری یک اندیشه رادیکال ضد غربی است که می گوید ما ضد جاهلیت هستیم، تمدن غرب جاهلیت است و خواهان نابودی آن است و این نوع تفکر هیچ غیرخودی را هر دگراندیشی را غیرخود و دشمن می داند. بنابراین آنها کل جهان غرب و تمدن غربی و تشیع را مقابل نوع تفکر خود می دانند و قائل به هیچ گونه گفتمانی نیستند.

نقش انگلیس و آمریکا

 از طرف دیگر ما باید رابطه انگلیس با تاسیس و ترویج وهابیسم در سعودی و نقش فعلی آمریکا را در نظر بگیریم. به نظر من انگلیس پدرخوانده ی آل سعود است و آمریکا میراث خوار استعمار انگلیس در عربستان و قراردادهای نظامی صد میلیاردی اخیر ترامپ و سعودی مبین آن است.

بذر تکفیریسم معاصر

 محمدبن عبدالوهاب (۱۰۸۲–۱۱۷۰ هجری خورشیدی، ۱۱۱۵–۱۲۰۶ هجری قمری، ۱۷۰۳–۱۷۹۲ میلادی) با تأثیرپذیری از نگرش های فکری ابن حنبل، ابن تیمیه، ابن قیم جوزی تکفیرگرایی را در جهان عرب ابداع کرد. با سرمایه گذاری عربستان سعودی در مدارس مذهبی پاکستان و افغانستان و مساجد اروپا و انجمن اسلامی های دانشگاه های اروپا به خصوص انگلیس بذر تکفیری کاشته شد. سعودی ها، سالانه میلیاردها دلار هزینه تبلیغ اندیشه های خود در جهان می کنند و از افتتاح و ساخت مساجد و کتابخانه ها در پایتخت سایر کشورهای جهان گرفته تا ترویج مدارس مذهبی با اندیشه های سلفی در شهرهای مختلف پاکستان، هند، افریقا و اروپا.

سعودی و تکفریسم

 یکی از تعزیه گردان های اصلی تکفیریسم سعودی است. سعودی دو نقش را دارد. یکی نقش تغذیه فکری، دوم نقش تغذیه نظامی، اطلاعاتی، سیاسی و اقتصادی، نقش عملیاتی است. قبلاً تا قبل از دوره ی در واقع مسئله ی افغانستان اول که شوروی سابق در آن بود، نقش وهابیسم نقش تغذیه فکری است. از موقع اشغال افغانستان از طرف شوروی این نقش عملیاتی هم هماهنگ با آمریکا، CIA و پنتاگون پیدا می کند. نقشه ها و طراحی ها با آمریکایی ها است؛ فاینانس و تعلیمات با عربستان است. عربستان اولین سپاه فکری بین المللی خود را در پاکستان از طریق تولید و تأسیس این مدارس، مدارس علمیه، مدارس مذهبی ایجاد کرد که شد سپاه طالبان. در انگلیس هم اکثر انجمن های اسلامی دانشجویی سنی از سوی سعودی تغذیه فکری و مالی می شوند. مهمترین مسجد لندن که ریجتنز موسک است تحت نفوذ سعودی است.

داعش: داعش؛ نمایانگر ایدئولوژی عربستان است و تا زمانی که رقابت بین روسیه، آمریکا، ایران و چین برقرار است، این گروه را حفظ می کنند. داعش؛ زائیده سازمان های جاسوسی غرب است که برای تضعیف ایران، روسیه، چین، فراموش کردن خطر اسرائیل، ایجاد اختلاف بین مسلمانان و ایجاد جریانی مقابل تشیع ساخته و پرداخته شده است. تا زمانی که این ضرورت ها و نیازهای سرویس های جاسوسی غربی وجود دارد؛ داعش نیز حیات خواهد داشت و شماری از جوانان نادان مسلمان نیز فریب آنها را می خورند، جذب این افکار تکفیری می شوند. به عنوان اقدامی مهم در این زمینه باید در اسرع وقت با جدیت از پیشرفت و اشاعه این افکار تفریطی در جوامع شیعه و سنـّی جلوگیری شود. این گروه سمبل افراطی گری، خشونت گرایی و مخالف حقیقت اسلامی است.

ظهور تکفیریسم در سوریه برای کنترل ازدیاد نفوذ ایران در خاورمیانه: جنبش بیداری  اسلامی  که اواخر سال 2010 و اوایل 2011، در شمال آفریقا ظهور کرد زنگ خطر را برای غرب و متحدانش در منطقه به صدا درآورد. دومینوی بیداری اسلامی، حکومت های مصر، تونس را سرنگون کرد و چنانچه این موج کنترل نمی شد، شیخ نشین های متحد آمریکا و انگلیس در خلیج فارس را نیز در بر می گرفت. برای کنترل نفوذ، بهره برداری و مدیریت ایران از بهار عربی، «نظریه دوای زهر زهر است» با الهام از روش «درمان بیماری ها به وسیله زهر زنبور عسل، عقرب و مار» از سوی غرب اجرایی شد و در سوریه و عراق استارت زده شد. تظاهرات مخالفان در ژانویه 2011 در سوریه، به ناگهان به مبارزه مسلحانه تبدیل شد. سرعت انتقال مبارزات سیاسی و خیابانی به یک نبرد مسلحانه، چنان بالا بود که بدون برنامه ریزی امکانپذیر نبود. در پشت سر مخالفت مسلحانه، گروه های تروریستی با اسامی جدیدی ظهور کردند، از جمله النصره و داعش. با افزایش تنش در سوریه، القاعده، شاخه النصره را در سوریه راه اندازی کرد و افرادی نیز از شاخه عراق به آن پیوستند، از جمله آن افراد، ابراهیم عواد ابراهیم البدری القرشی السامرائی معروف به ابوبکرابغدادی بود. بغدادی سپس از النصره جدا و دولت اسلامی عراق و شام را بنا نهاد. قدرت گیری داعش در سال 2013 و فتح سرزمین های جدید در سوریه و سپس تهاجم در سال 2014 به عراق، نشان داد تشکیلات و نوع فعالیت های این گروه بسیار گسترده و متفاوت با تروریست های القاعده بود. چنین اقداماتی بدون حضور بعثی ها و فرماندهان نظامی بعثی در زمان صدام حسین، امکان پذیر نبود. پس از افشای اطلاعات داعش، مشخص شد تعدادی از معاونین البغدادی، بعثی هایی بودند که پس از تهاجم آمریکا به عراق، یا از کار برکنار شده یا متواری بودند. ابوعلی العنبری، مغز متفکر داعش، ابو مسلم الترکمانی، نفر دوم داعش، ابو عبدالرحمان البیلاوی و حاج بکر معروف به پادشاه سایه ها، از جمله این افراد بودند. ارتباط بعثی ها و رهبران تروریست داعش، بدون واسطه گری سرویس های اطلاعاتی خارجی، ناممکن بود.

ببینیم جنگ سوریه برای چه رخ داده است؟ آیا انشقاق های اجتماعی باعث جنگ داخلی شده است؟ آیا شکاف طبقاتی باعث شده است؟ آیا مسئله قومیت ها باعث شده است؟ آیا سیاست مشت آهنین دولت سوریه باعث شده است؟ به نظر من ابدا چنین چیزهایی نیست اگر چنین چیزی را بگویید این حرفی است که غربی ها دارند می زنند. ما در سوریه با یک جنگ مهندسی شده روبه رو هستیم. در سوریه ما با یک انقلاب یا یک جنبش مردمی یا یک نهضت انقلابی روبه رو نیستیم. ما با یک سری مزدوران بین المللی روبه رو هستیم که این ها را اجیر کرده اند، آوردند در صحنه سوریه. این نیست که آن جا مردم سوریه می جنگند. اگر مثلاً بگویید مشت آهنین، اگر مشت آهنین عامل بود اول از همه مصر باید انقلاب می شد.

ما در خاورمیانه با یک پروژه تغییر نقشه از سوی محافل صهیونیستی و کاپیتالیتسی روبه رو هستیم نه یک جنبش انقلابی مردمی. مثلا در لیبی ما با یک جنبش انقلابی روبه رو نیستیم. پروژه سقوط قذافی کاملاً یک پروژه ی اسرائیلی بود که یک فرانسوی حامی صهیونیست ها و مخالف سرسخت ایران طراحی کرد، انگلیس و آمریکا را هم همراه خود کرد و قذافی را سرنگون کردند. در واقع بنا بوده است که نقشه ی خاورمیانه عوض شود. فضا برای اسرائیل منظم تر و آرام تر شود. بنابراین قذافی باید برود و اسد هم باید برود.

 مسئله اصلی در سوریه مسئله ی ایران است. ما با یک جنگ مهندسی شده روبه رو هستیم علیه چه کسی؟ علیه ایران. اگر که اسد با آمریکا و انگلیس می ساخت و از ایران دور می شد و حاضر بود که پل ارتباطی ایران، لبنان، حزب الله نباشد این نقش را ایفا نکند از محور مقاومت بیرون می آمد، میلیاردها دلار غربی ها و سعودی ها حاضر بودند به بشار اسد بدهند. همه گونه حمایت ها از او می کردند. چندین بار هم این موضوع را مطرح کردند. مسئله ی اصلی مسئله ایران است.

ما با چند مسئله روبه رو هستیم. یکی وضع لبنان و فلسطین و مسئله اسرائیل است. ما یک سری هزینه هایی را داریم پرداخت می کنیم. هزینه مخالفت با اسرائیل و حمایت از حماس و این گروه های فلسطینی. یکی این که ما با اسرائیل یک دشمنی خونی داریم و می گوییم تضاد داریم. این را غرب به هیچ وجه نمی پذیرد. از طرف دیگر روز به روز قدرت ایران دارد بیشتر می شود. بیشتر نزدیک به مرز اسرائیل می شود. از طرف دیگر مهم ترین مسئله ای که رخ داد و موضوع را عوض کرد، مسئله بهار عربی بود. این دومینویی که شروع شد که حکومت تونس و مصر را سرنگون کرد هر دو کنش گر دیگر جهانی و منطقه ای را به شدت وادار کرد که عکس العمل نشان بدهند و به خصوص حالا غربی ها راهبردهایی را که در پستوهای خود طراحی کرده بودند، در این فایل ها بودند بیاورند بالا و عملیاتی کنند. بهار عربی اسباب این شد که گفتند الآن که این حکومت ها دارند سرنگون می شوند، اولا ایران سوار این موج می شود، ثانیا قدرت اصلی و بازیگر اصلی در این منطقه می شود. بنابراین انگلیس ها و آمریکایی ها و فرانسوی ها گفتند ما باید جلوی نفوذ گسترده ایران و سوار شدن بر بهار عربی را بگیریم.

از طرف دیگر سعودی چطوری وارد عملیات میدانی به این شدت و حدت شد؟ وقتی دید که تونس سرنگون شد و حسنی مبارک هم رفت و آمریکایی ها هم هیچ عکس العلمی از خود نشان ندادند، به این نتیجه رسید که که دیگر نمی تواند با اتکا به آمریکا حرکت کند و خود باید وارد صحنه شود. بنابراین سیاست خارجی را از یک سیاست محافظه کارانه در سوریه تبدیل به یک سیاست مستقل تهاجمی کرد. در مقابل چه کسی؟ در مقابل ایران؛ یعنی جنگ سوریه بخش مهمی از آن تعارض منافع ایران با غرب، ایران و عربستان است. این تعارض منافع که ما با عربستان با غرب در سوریه خود را بروز داده است.

آنها اول به حزب الله حمله کردند جواب نداد. سپس گفتند که نقطه پاشنه آشیل این ها همین سوریه است با همین مشخصات اجتماعی؛ یعنی شما وقتی می خواهی یک بازی را راه بیندازی یک جنگی را باید مهندسی کنی، باید زمینه های آن هم فراهم باشد. این میدان سوریه با این مناسبات و فضای اجتماعی و تعدد قومی و مذهبی و امثال ذلک این فرصت را به این ها داد و این مسئله در آن جا استارت خورد.

نظریه دوای زهر، زهر است

در طبابت از زهر زنبور عسل و زهر عقرب و زهر مار استفاده می کنند برای معالجه مریضی های سخت و لاعلاج. این ها همین تئوری استفاده از این زهرها را برای معالجه مریضی ها در رابطه با کنترل نفوذ ایران در خاورمیانه با تمسک جستن به این تکفیری ها به کار گرفتند. نظریه ی من، نظریه "دوای زهر، زهر است"؛ این نظریفه یعنی من اگر بخواهم استراتژی آمریکایی ها و غربی ها را در رابطه با سوریه و تکفریسم تئوریزه کنم، آن را در فرمت نظریه دوای زهر، زهر است، بسته بندی می کنم. این چیست؟ آنها معتقدند زهر اصلی ایران است. این یک سم خطرناکی برای آنها است. این تکفیری ها هم این ها هم آدم های خطرناکی هستند. ولی این کسی که می تواند با ایران مقابله کند و جلوی نفوذ مذهبی و فکری و سیاسی و امثال ذلک ایران را بگیرد یک چیزی از جنس خود آن است. تلفیق مذهب، رادیکالیسم ضد غربی، سیاست و جنگ نامتقارن. مقامات امنیتی سعودی گفته اند در مقابل سپاه قدس ایران، ارتشی داوطلب به تعداد چهارصد هزار نیرو تاسیس میکنم و به مقابل ایران می فرستیم.

ضرورت جداسازی بدنه تشکیلاتی تکفیری ها از سران تکفیری

آخرین کلام من این است که باید جداسازی بکنیم بین بدنه تشکیلاتی تکفیری ها از سران تکفیری ها. بدنه این تکفیری ها جوان های متدین، آرمانی، شهادت طلب و به هر حال انگیزه داری هستند و به دنبال حق هستند حالا اشتباهی فهمیدند. یعنی این ها این نیرویی که بنا بوده است در مقابل آمریکا و اسرائیل بجنگد را این ها تور کردند. ما باید این ها را جدا کنیم با سران آن ها. تمام سران این ها  هماهنگ با سرویس های جاسوسی غرب هستند. بالاخص آمریکا، انگلیس و فرانسه نقش اصلی را در این کار و رابطه دارند. بنابراین ما وقتی می خواهیم برخورد بکنیم روی این ها باید فکر کنیم.

راه حل ها

تقویت جریان تصوف در عالم تسنن که محبان اهل بیت هستند به عنوان حلقه وصل تسنن و تشیع. حمایت از جریانات دموکراسی خواه و سکولار در جهان عرب در مقابل جریان خلافت، ایجاد گفتمان بین نخبگان ایران و جهان تسنن در رشته های تجارت، صنعت، گردشگری، هنری، ورزشی، علمی.

*متن سخنرانی در نشست تخصصی "بررسی جریان های تکفیری در سوریه و پیامدهای آن"  در موسسه آینده پژوهی جهان اسلام