فرهنگ مسلمانانی که برای فرار از نسلکشی چینی‌ها به قرقیزستان رفتند

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ: رایزنی فرهنگی ایران در قرقیزستان

دونگان‌ها از اقوام ساکن در قرقیزستان، قزاقستان و ازبکستان هستند. این قوم همچنین در چین به نام قوم هوئی شناخته می‌شود که بیش از ۹/۸ میلیون نفر جمعیت دارند و مسلمان هستند. دونگان‌های آسیای مرکزی از نسل همان قوم هوئی هستند که در سال‌های ۱۸۷۷ میلادی پس از سرکوب شورش دونگان‌ها در مناطق شاآنشی، گانسو و سین کیانگ در چین، برخی از آنان به امپراتوری روسیه، قزاقستان و قرقیزستان مهاجرت کرده‌اند. خود کلمه هوئی در زبان چینی به معنای «مسلمان مومن» هستند.

در حال حاضر اکثر دونگان‌ها در استان ایسیک کول قرقیزستان (حدود ۵۵ هزار نفر)؛ استان جامبول جمهوری قزاقستان (با جمعیتی در حدود ۵۰ هزار نفر) و در فدراسیون روسیه (حدود ۱۰۰۰ نفر) زندگی می‌کنند. در ایجاد و شکل گیری قوم هوئی در یوننان، گوانگدونگ، فوجیان و در جزیره هاینان ازدواج‌های عرب‌ها و ایرانیان (که به شکل گروه‌های تجاری در طی قرن‌های هشتم تا سیزدهم درشهرهای بندری چین زندگی می‌کردند) با دختران چینی نقش بسزایی داشته است. این موضوع در فولکلور؛ فرهنگ عامه و داستان‌ها و افسانه‌های قوم هوئی بازتاب یافته است. دونگان‌ها (هوئی‌ها) مسلمان اهل سنت و مذهب حنفی هستند.

کودکان دونگان سال ۱۸۹۷ میلادی (شهر پیشپک)

بیشتر ویژگی‌های قوم هوئی حتی زبان آنها نزدیک به فرهنگ و زبان چینی است. این قوم در چین به عنوان یکی از اقلیت‌های قومی محسوب شده و دارای منطقه خودمختار نینگشیا هوئی هستند. از سال ۱۹۷۹ میلادی با روی کار آمدن دنگ شیائوپینگ در چین؛ اسلام در این کشور احیا و ارتباطات اقوام مسلمان آن با جهان اسلام آغاز شد. قرآن کریم به زبان چینی ترجمه شد و بخصوص قوم هوئی چهره و سیمای اسلامی یکی از بزرگ‌ترین تمدن‌های جهان- تمدن چین محسوب می‌شود.

دونگان‌ها اکثراً به تجارت و کشورزی اشتغال دارند. دونگان‌های جمهوری قرقیزستان به عنوان جوان‌ترین اقلیت قومی در این کشور کوچک آسیای مرکزی شمرده می‌شوند. کودکان و نوجوانان تا ۱۵ سال بیش از ۴۰ درصد تمام جمعیت دونگان‌های قرقیزستان را تشکیل می‌دهند و تعداد آنان سال به سال افزایش می‌یابد، چون در خانواده‌های دونگان به طور متوسط ۵-۴ فرزند متولد می‌شود. در حال حاضر جمعیت کل دونگان‌های قرقیزستان بیش از ۱۱۰ هزار نفر است.

نسبت به سایر اقلیت‌های کشور از جمله تاتارها، آلمانی‌ها و اوکراینی‌ها که تعداد جمعیت آنها به تدریج کاهش می‌یابد، تعداد جمعیتی قوم دونگان در قرقیزستان پایدار و رو به افزایش است. دونگان‌های قرقیزستان پیروی دین اسلام (مذهب حنفی) هستند و به زبان دونگانی -که یکی از لهجه‌های زبان چینی است- تکلم می‌کنند.

خط نوشتاری دونگان ها سیریلیک است. اکثریت قریب به اتفاق دونگان های ساکن قرقیزستان (حدود ۹۵ درصد) علاوه بر زبان مادری به زبان های قرقیزی و روسی نیز تسلط دارند.. شباهت زبان دونگانی با زبان چینی منطقه سین کیانگ امکان مناسبی را در حمل و نقل کالا از چین و تجارت مشترک و کسب و کار با تجار چینی هم در خاک قرقیزستان و هم در خود چین ایجاد می کند.

تاریخچه مهاجرت دونگان‌ها و اویغورهای فعلی به مناطق قرقیزستان بسیار غم انگیز است. این در واقع مهاجرت معمولی نبوده بلکه فرار از خطر نابودی هزاران خانواده مسلمان چینی پس از قیام و شورش در شمال غربی چین بود. این قیام با ظلم شدید سرکوب شد و در حقیقت دستور غیر رسمی بود که تمام مسلمانان چینی را از بین ببرند. تنها افرادی که دین اسلام را ترک و دین بودایی را قبول کرده بودند، نجات پیدا کردند. دونگان‌های چین به دنبال پناه و نجات خود با گروه‌های فراوان از مرزهای چین خارج و در مناطق امپراتوری روسیه سابق و گروه‌های دیگری در جنوب غربی مغولستان ساکن شدند. یا به عبارتی به مناطق قرقیزستان فعلی ساکنان استان‌های گانسو و سین کیانگ چین آمدند. مهاجران به سه گروه بزرگ تقسیم شده بودند:

- گروه اول به طرف استان اوش قرقیزستان حرکت کرده و وارد کشور شدند.

- گروه دوم، به طرف قره کول استان ایسیکول حرکت کردند و در آنجا چند روستا و منطقه مسکونی دونگانی ساختند و در حال حاضر بزرگترین روستای این استان روستای ایردیک است.

- گروه سوم، از طریق کوه‌های آت باشی و نارین وارد منطقه چوی شده‌اند و در شهرهای پیشپک (بیشکک فعلی) و توکموک ساکن شدند. دونگان‌هایی که به بیشکک رسیدند در بخش مرکزی شهر در خیابان کیفسکی فعلی که قبلاً خیابان آزادی دونگانی نام داشت ساکن شده بودند ولی با توجه به اینکه اکثریت آنان کشاورز بودند دنبال زمین کشاورزی بودند و در اطراف و حاشیه شهر مقیم شدند.

در سال ۱۹۲۴ دونگان‌های شهر پیشپک روستایی بزرگ به نام میلیان فون (منطقه برنج) بین شهر پیشپک و توکموک تاسیس کردند. دونگان‌ها در قرقیزستان به عنوان قوم زحمتکش و رنجبر، ماهر کشاورزی و باغبانی ارزیابی می‌شوند و باغ‌های آنان نمونه برای تمام همسایگان است.

اشتغال اصلی آنان مانند سال‌های قبل کشاورزی است و همچنین در کسب و کار رستوران، آشپزخانه‌های سنتی، خرد و عمده فروشی، حمل و نقل کالا و شرکت‌های مشترک با چینی‌ها رونق پیدا کرده‌اند. دونگان‌های قرقیزستان مشغول کشاورزی، تجارت در بازارها و تغذیه اجتماعی (آشپزخانه‌ها، کافه‌ها) هستند. در مکان‌های سکونت دونگان‌ها در استان‌های چوی و ایسیک کول آشپزخانه و دستپخت دونگان‌ها بسیار معروف هستند.

در جمهوری قرقیزستان تعدادی روستا وجود دارد که جمعیت آنها را دونگان‌ها تشکیل می‌دهند: از آن جمله‌اند روستاهای الکساندروکا، ایوانوکا، میلیان فون، کین بیولون، ایردیک و تاشیراف. همچنین تعداد قابل توجهی از دونگان‌ها در شهرهای توکموک، قره کول و بیشکک زندگی می‌کنند.

در مرکز استان ایسیک کول در شهر قره کول مسجد چوبی قرن ۲۰ دونگان‌ها حفظ شده است. در حال حاضر مسجد دوگانی در این شهر یکی از جاذبه‌های گردشگری قرقیزستان به شمار می‌رود. ظاهر بیرونی این مسجد مانند ساختمان‌های سنتی چینی و سبک معبد بودایی چینی است ولی در آن مسلمانان برای عبادت جمع می‌شوند. عملیات احداث مسجد از سال ۱۹۰۷ شروع شده و در ۱۹۱۰ به پایان رسیده است.

در ساخت و ساز این مسجد میخ و دیگر اتصالات فلزی استفاده نشده است و تمام مصالح ساختمانی چوبی از انواع درخت کاج آبی تیان شان، چنار و گردو هستند. در مقایسه با سایر مساجد آسیای مرکزی و قرقیزستان؛ مسجد دونگان نسبتاً بزرگ نیست و طول آن ۲۷ متر و عرض آن ۱۵ متر است. سقف مسجد روی ستون‌های سنتی چینی قرار دارد و نقاشی‌های آن توسط گروه متخصصان به رهبری چائو سی استاد صنایع دستی چوبی دونگانی از شهر پکن کشور چین انجام شده است. تمام رنگ‌های استفاده شده در نمای این مسجد بیانگر تفکرات فرهنگی، دینی و سنتی دونگان‌هاست. بر این اساس رنگ قرمز محافظ انسان در مقابل ارواح، زرد نماد ثروت و رفاه و رنگ سبز به معنای سعادت دانسته می‌شود.

در قرقیزستان انجمن دونگان‌های جمهوری قرقیزستان فعالیت می‌کند و همچنین روزنامه «هوئی مین با» به زبان دونگانی منتشر می‌شود. در رادیو و تلویزیون دولتی قرقیزستان برنامه‌هایی به زبان دونگانی وجود دارد. در آکادمی ملی علوم جمهوری قرقیزستان نیز بخش دونگان شناسی فعالیت دارد.