تانگو در واتیکان!

فیلم ابتدا در جشنواره­‌ی تلیوراید (Telluride) در تاریخ 31 اوت به نمایش درآمد و در ادامه­‌ی اکرانش در جشنواره‌­ی تورنتو خوش درخشید. نامزدی در سه بخش اسکار از جمله بهترین بازیگر نقش اوّل و نقش مکمّل مرد به همراه بهترین فیلمنامه‌­ی اقتباسی برای آنتونی مک‌کارتن (نویسنده­‌ی فیلمنامه­‌های تئوری همه چیز، تاریک‌­ترین ساعات و بوهمین راپسودی) ارزشمندی فیلم را به رخ می­‌کشد. دو پاپ توانست با امتیاز­های رضایت‌بخشی همچون 89 از راتن تومیتوز، 75 از متاکریتیک و 7.6 از کاربران IMDB در جایگاه یکی از بهترین فیلم­‌های سال قرار گیرد.  

دو پاپ داستان مهمترین لحظه‌­ی تاریخ مدرن کلیسای واتیکان در قرن حاضر است. فیلم با مرگ پاپ جان در سال 2006 شروع می‌­شود؛ زمانی که کاردینال خورخه ماریو برگولیو (با بازی جاناتان پیرس) در حال موعظه برای مردم است. به او خبر می­‌دهند که پاپ جان فوت کرده و او خودش را سریعاً به جلسه­‌ی محرمانه‌­ی تعیین پاپ جدید در واتیکان می‌­رساند. در آنجا برگولیو اصلی­‌ترین رقیبش یعنی کاردینال یوزف آلویس راتزینگر (با بازی آنتونی هاپکینز) را می‌­بیند. فیلم اگرچه در ژانر فیلم زندگی­نامه‌­ای ساخته شده است و از همان ابتدای فیلم نوشته‌­ی «براساس واقعیت» بر پرده نقش می­‌بندد، امّا مهم‌ترین ویژگی‌­ای که آن را تبدیل به یکی از بهترین‌­های سال 2019 کرده است، برجسته‌سازی تضاد ایدئولوژیک دو شخصیت اصلی است که هر دو به یک اندازه برای فیلم دارای احترام هستند و این ویژگی فیلم را در فهرست یکی از فیلم‌های دوسویه[1]‌ قرار داده است.

کارگردانی موشکافانه و مستندگونه­‌ی فرناندو میرلس که ما را یاد سنّت موج نوی سینمای برزیل و آرژانتین می‌­اندازد، یکی از مهمترین ویژگی­‌های جذّاب فیلم است. به طور خاص، میزانسنی که بارها در فیلم تکرار شده زمانی است که دو شخصیت فیلم درباره‌­ی چگونگی مفهوم بخشش و ایمان و امثالهم بحث و جدل می­‌کنند. آشکارا می­توان دید که میرلس هوشمندانه این دو شخصیت را در موقعیتی شبیه به اتاقک‌­های اعتراف مسیحی قرار می‌­دهد. این میزانسن از همان روزی که پاپ بندیکت شانزدهم و کاردینال برگولیو، در حیاط سرسبز کاخ تابستانی کلیسای واتیکان با یکدیگر ملاقات می‌­کنند شروع می‌شود و تا اتاقک کلیسای سیستین، جایی که هر دو شخصیت به بزرگترین گناهان‌شان اعتراف می‌­کنند، به اوج می‌­رسد. این میزانسن به خوبی سرنوشت دو شخصیت پرکنتراست ابتدای فیلم را پیشاپیش نشان می‌­دهد. یعنی این دو که هرکدام از منتقدان سرسخت یکدیگر محسوب می‌­شوند، در آخر و پس از آشنایی تبدیل به دوستانی ابدی شده‌اند که با هم (البته به اصرار کاردینال برگولیو) تانگو می‌رقصند. این ظرافت در میزانسن تنها یکی از انتخاب‌های هوشمندانه‌­ای است که استادی میرلس را در کارگردانی به رخ می­‌کشد. دوربین سیّال با استفاده از لنزهای تله و تدوین به‌هنگام و ایجاد تعلیق موقع رأی‌گیری برای پاپ جدید، به همراه تصویری تاریخی از آرژانتین دهه‌­ی 70، دو پاپ را از یک فیلم معمولی زندگی­نامه‌­ای بسیار فراتر می‌­برد.

جدای از مهارت میرلس در کارگردانی و داستان جذّابی که به قلم مک­‌کارتن ما را با خود همراه می‌­کند، بازی آنتونی هاپکینز و جاناتان پیرس مهمترین ویژگی دو پاپ است که کلاس فیلم را چند پلّه بالاتر برده است. بازی بی‌­نظیر هاپکینز در نقش پاپ بندیکت شانزدهم، یک پاپ تیزبین با عقایدی سنّتی و محافظه‌کار و بازی روان و گرم جاناتان پیرس در نقش کاردینال برگولیو، یک کاردینال شوخ‌طبع و اصلاح‌طلب، هر بیننده‌­ای را تا انتها با فیلم نگه می‌­دارد. بازی این دو به قدری خوب از کار درآمده که مخاطب در بیشتر زمان فیلم فراموش می‌­کند که آنان در حال بازی کردن هستند. به تصویر کشیدن زمینی­‌ترین وجوه مقدس‌­ترین مقام مسیحیت یعنی پاپ، در سراسر فیلم دیده می‌­شود. به طور مثال صحنه‌ای که هر دو در اتاقکی در کلیسای سیستن در حال خوردن پیتزا هستند، جدای از فضای عرفانی سنگینی که این دو را احاطه کرده، این نکته را یادآور می‌­شود که حتی پاپ هم از یک پیتزای ایتالیایی لذّت می‌­برد.

منتقد روزنامه‌­ی شیکاگوریدر، آدام مولیز در ششم دسامبر 2019 می‌نویسد: فیلم  به شدت از زمینه‌چینی ناکافی برای بخشش دو شخصیت گناه­­‌کارش رنج می‌­برد. این دو بدون تجربه کردن رنجی که قربانیان اشتباهاتشان برای بازگشت به زندگی چشیده­‌اند، بخشیده شده و به زندگی‌شان ادامه می‌­دهند. در واقع، گویی دو پاپ از دیالوگی که کاردینال برگولیو خطاب به پاپ بندیکت شانزدهم درباره‌ی رسوایی‌­های کلیسا گفت، فراتر نمی‌­رود: «بخشیدن گناهکار هیچ نفعی برای قربانی ندارد». در کل امّا، دو پاپ را  می‌­توان یکی از بهترین فیلم‌­های 2019 دانست و از دیدن آن لذّت برد. فیلمی که در آن حتّی پاپ هم پیتزا را با ولع می‌­خورد و از دیدن فوتبال هیجان‌زده می‌­شود.

[1] . two-hander که در اینجا به «دوسویه» برگردانده شده، اصطلاحی برای نامیدن نمایشنامه‌ها، برنامه‌های تلویزیونی یا فیلم‌هایی است که دارای دو شخصیت اصلی نسبتاً متضاد هستند. از نمایشنامه‌هایی مثل قوی‌تر از استریندبرگ، داستان باغ وحش از ادوارد البی و روزهای شاد از ساموئل بکت و فیلم‌­هایی نظیر شام من با آندره (لویی مال، 1981) و پیش از غروب (ریچارد لینکلیتر، 2004) با این اصطلاح نام برده شده است.