ویروس کرونا، قم و مراجع تقلید

پس از شروع کرونا در ایران و آغاز آن در قم و با توجه به تجربه چین در قرنطینه کردن منشا اصلی پخش این ویروس، انتظار عمومی در ایران براین بود که شهر قم قرنطینه شود. همچنین به نظر می رسد که کنترل سفت وسختی نسبت به تجمعات صورت پذیرد که مهمترین آن حضور در حرم حضرت معصومه در شهر قم بود.

همین عدم اعلام قرنطینه برای قم وحرم نقطه آغازینی شد برای بحث و جدل بین معتقدان تندروی مذهبی و طرفداران علم پزشکی مدرن.

با بلندترشدن صدای کسانی که بر قرنطینه کردن قم و بستن حرم به روی زائران تاکید می کردند متولیان حرم بدون اطلاع از موضع مقامات بالاتر، نسبت به چنین صحبتهایی واکنش نشان دادند.

محمد سعیدی، متولی حضرت معصومه اعلام کرد "شهر مقدس قم به ‌عنوان حرم اهل‌بیت، خاستگاه انقلاب اسلامی، پناهگاه شیعیان جهان، مرکز حوزه علمیه و شهر مراجع عظام تقلید و مردم دلاور، قهرمان و ولایت‌مدار است و دشمن می خواهد به بهانه ویروس کرونا ضربه فرهنگی و حیثیتی به قم بزند." در فیلم کوتاهی که از او منتشر شد گفته بود: "ما این حرم مقدس را دارالشفا می دانیم، دارالشفا یعنی مردم بیایند و از امراض روحی و جسمی شفا بگیرند".

انتشار این فیلم در شبکه های مجازی بحث های مخالفان و موافقان را تشدید کرد. در همین روزها تصویری از حضور برخی از روحانیون نزدیک به حکومت از جمله میرباقری، طائب، عالی و عابدینی در کنار ضریح حرم منتشر شد که آنان را مخالف بسته شدن حرم نشان می داد. انتشار دو فیلم از زیارت نامتعارف حرم های مشهد و قم حساسیت ها را بیشتر کرد و فشار افکار عمومی بیشتر شد.

حق نشر عکس Getty Images

اما از همان آغاز، مراجع تقلید شیعه که بالاترین جایگاه مذهبی در بین مردم را دارند بر ضرورت رعایت مسائل بهداشتی تاکید کردند. آیت الله موسی شبیری زنجانی، رعایت ضوابط پزشکی را بر همگان لازم دانست. آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، مردم را به رعایت بهداشت و پیروی از دستورات بهداشتی دعوت کرد و از آنها خواست در مراکز عمومی حاضر نشوند. آیت الله جعفر سبحانی نیز قول پزشکان را حجت دانسته و مردم را دعوت به رعایت توصیه های پزشکان کرد. آیت الله یوسف صانعی پذیرش توصیه های پزشکی را بر همگان لازم عقلی و شرعی دانست و از مردم خواسته بود در اماکن مذهبی حاضر نشوند. آیت الله بیات زنجانی نیز عمل به توصیه مراجع بهداشتی را شرعا واجب دانست. محمد عندلیب همدانی از مدرسان عالی رتبه حوزه از محمد سعیدی به شدت انتقاد کرد و دیدگاه های او را موجب وهن روحانیت شیعه دانست. ابوالقاسم علیدوست دیگر استاد عالی رتبه حوزه علمیه تصمیم گیری های کارشناسی را لازم الاطاعه دانسته بود و از فضای تخریبی علیه حوزه و روحانیت انتقاد کرد، او گفته بود اگر تصمیمات مسئولین بر قرنطینه قم تعلق گیرد علما مقاومتی نخواهند کرد.

از سوی دیگر مراجع تقلیدی چون آیت الله علی سیستانی، لطف الله صافی گلپایگانی، شبیری زنجانی و مکارم شیرازی. اجازه دادند از خمس-مالیات شرعی که مومنان به دفاتر مراجع تقلید تحویل می دهند- در راه پیشگری و درمان بیماری کرونا استفاده شود. علی خامنه ای نیز با انتشار ویدئویی از پزشکان و مسئولین بهداشتی تشکر کرد و از همه نهادهای کشور خواست برا ی بهتر شدن اوضاع به مسئولین بهداشت کمک کنند و با این موضع گیری، روحانیون منصوب به حکومت نیز از مواضع قبلی خود عقب نشینی کردند و تا حدودی سکوت اختیار کردند.

در نهایت و پس از بحث های فراوان و تعلل بسیار حوزه های علمیه ایران تعطیل شد، مراسم اعتکاف ماه رجب برگزار نشد، نماز جمعه در سراسر ایران از جمله قم و مشهد تعطیل شد و بسیاری از هیات های مذهبی مراسم خود را لغو کردند.

متولی حرم امام رضا در مشهد نیز اعلام کرد تابع نظر مسئولین بهداشت است و سعیدی، متولی حرم حضرت معصومه که با موضع گیری های قبلی اش انتقادهای بسیاری را برانگیخت تاکید کرد که مراسم هایی مانند نماز جماعت، سخنرانی و برنامه های حرم در قم تعطیل شده است و در ادامه اکثر مراجع تقلید بر تبعیت از مسئولین بهداشتی تاکید کردند.

در کنار بحث های بهداشت و سلامت، اما آنچه که مورد غفلت قرار گرفت، کارکردهای اصلی مراجع مذهبی یعنی دعوت مردم به آرامش روحی و و توکل معنوی در جامعه بود.

بعد از انقلاب سال ۵۷ و قدرت گرفتن اسلامگرایان، دولت در قبال جامعه وظیفه ای دینی-اخلاقی برای خود قائل شد. با گسترش این وظیفه و نهادسازی های صورت گرفته برای این امر، عملا کارکرد اجتماعی دین و مجتهدان و حوزه های دینی تحت تاثیر نهادهای دینی-دولتی قرار گرفت. از این رو در مواردی که جوامع سنتی همچون ایران به لحاظ روحی و معنوی نیاز به متولیان این امر داشته باشد تفکیک بین متولیان دولتی دین و روحانیان مستقل از حکومت برای مردم دشوار است.

اما در نتیجه چنین درهم آمیختگی و آشفتگی، از طرفی مسئولیت عدم مدیریت صحیح کرونا در قم به دین و دینداران نسبت داده شد و از طرف دیگر، به بحران دینداری در جامعه دامن زد. بحران ویروس کرونا به خوبی نشان داد که مراجع تقلید در حاشیه مناسک سیاسی و دینی قرار گرفته اند و بسیاری از وظایف خود را سال ها است که به دولت اسلامی واگذار کرده اند.

بیشتر بخوانید:

• ناظران می‌گویند؛ ویروس کرونا با الهیات شیعه چه می‌کند؟
• از کرونا در قم تا ایدز در لردگان؛ چه کسی بهای دروغ‌ را می‌پردازد؟
• 'نوک کوه یخ' کرونا در ایران؛ در قم چه می‌گذرد؟
• کرونا و قم؛ 'اگر مسئولان به فکر ما نیستند، چرا خودمان موضوع را جدی نگرفته‌ایم؟'