گلستان یک سال پس از سیل

سیل اولین روزهای سال ۹۸ گلستان از آن دست اتفاقات غیرقابل فراموشی است که همچون زخمی عمیق به ماندگارترین روزهای کتاب تاریخ این سرزمین شمالی تبدیل شده است.

ویران شدن هزاران خانه، تخریب گسترده زیرساخت ها، مرگ ۱۱ نفر، مشکلات بهداشتی و آسیب های اجتماعی از جمله نتایج این سیل ویرانگر بود که برخی از آن ها با گذشت یکسال هنوز برای مردم گلستان تازگی دارد.

هشدار هواشناسی و آغاز بارش

در ۲۶ اسفند سال ۹۷ مدیرکل هواشناسی گلستان در گفت و گو با ایرنا نسبت به بارش شدید باران، طوفان، برف و طغیان رودخانه ها هشدار داد و گفت: به دلیل وقوع باران شدید و مداوم سیلابی شدن رودخانه های اترک، گرگانرود و قره سو و آبگرفتگی برخی معابر محتمل است.

نوربخش داداشی همچنین گفت که ظرفیت این سامانه به گونه ای است که پیش بینی می شود باران در مناطق پایین دست بیش از ۱۰۰ میلیمتر ببارد.

اگر چه به گفته داداشی در همان روز جلسه ستاد مدیریت بحران گلستان برای جلوگیری از بروز خسارت و تلفات احتمالی تشکیل شد اما اتفاقات و حوادث بعدی نشان داد که مسوولان استان از این بارش غافلگیر شده که البته برخی از آن ها تاوان آن را دادند.

بارش بیش از ۳۰۰ میلیمتری در حدود ۳۵ ساعت که با آب ناشی از برف ذوب شده قبلی توامان شد باعث سرریز شدن سدهای گلستان و بوستان و طغیان رودخانه ها شد بطوریکه ابتدا شهر گنبد را به محاصره آب برد و سپس روانه شهرها و روستاهای شمالی و غربی استان شد.

در همان ساعاتی که سیل در حال حرکت به سمت غرب گلستان بود برخی روستاهای واقع در حاشیه رودخانه‌ها از جمعیت خالی شد و عده ای از ساکنان این روستاها با رها کردن اسباب و اثاثیه زندگی برای نجات جان خود، خانه ها را تخلیه کردند.

مورد عجیب استاندار

یکی از عجیب ترین اتفاقات پیرامون سیل، برکناری سیدمناف هاشمی استاندار سابق گلستان بود.

او که از مهر سال ۹۶ به سمت استانداری گلستان رسیده بود در روزهای اول وقوع سیل در سفر غیرمنتظره به خارج از کشور رفت که مخفی کردن آن از مسوولان محلی و افکار عمومی در شرایطی که آب منطقه را فرا گرفته بود، زمینه ساز بروز اعتراضات فراوانی شد و در نتیجه آن و بالا گرفتن موج نارضایتی ها، معاون اول رییس جمهوری در سفر به گرگان هاشمی را برکنار کرد.

هاشمی چند روز پس از برکناری ضمن اعتراف به نامناسب بودن زمان سفرش تاکید کرد که "با مردم سیل زده گلستان همدردم و از صمیم قلب عمیقاً عذرخواهی می کنم"، موضوعی که نه تنها باعث التیام خاطر سیل زدگان نشد بلکه داغ و درد آنها را تشدید کرد.

با فروکش کردن تب و تاب سیل، هیات دولت هادی حق شناس را به عنوان استاندار گلستان معرفی کرد و پس از مدتی اوضاع به شرایط قبل بازگشت هرچند خرابی ها برجای ماند.

گسیل امکانات با دستور مقام معظم رهبری

از روزهای اول وقوع سیل، مسوولان کشوری وارد گلستان شدند و با سرکشی از نقاط خسارت دیده، تلاش کردند تجهیزات و امکانات مورد نیاز را برای کمک به مردم وارد استان کنند اما گستردگی مناطق آسیب دیده در کنار تعطیلی کشور به سبب تعطیات نوروز، هماهنگی برای حل این مشکلات را دشوارتر می کرد.

در سومین روز فروردین، رهبر معظم انقلاب با در نظر گرفتن نیاز مبرم سیل‌زدگان به سرلشکر باقری رییس ستاد کل نیروهای مسلح دستور دادند امکانات بیشتری برای امداد به این مناطق گسیل شود که پس از آن و با ورود تجهیزات نیروهای مسلح، رسیدگی به سیل زدگان و تلاش برای کاهش تبعات ناشی از سیل سرعت بیشتری گرفت.

خسارت سنگین سیل و محاصره مردم شهرهای آق قلا و گمیشان در آب علاوه بر جلب توجه هموطنان برای ارسال کمک های نقدی و کالایی، توجه سایر کشورها را هم باعث شد و علاوه بر ابراز همدردی، چند کشور با فرستادن کمک های مورد نیاز هرچند اندک، خود را در مصیبت مردم سیل زده گلستان شریک کردند.

در کنار حضور نیروها و سازمان های دولتی مانند ارتش و سپاه و هلال احمر، گروه های مردمی فعالیت زیادی برای کمک به سیل زدگان داشتند و از راه های گوناگون تلاش کردند نقش خود برای کاهش آلام هموطنان را ایفا کنند.

پخت غذا برای سیل زدگان، توزیع اقلام مورد نیاز و  کمک به پاکسازی مناطق از جمله این اقدامات بود که تا مدت ها پس از فروکش کردن سیل (به دلیل نیاز مردم) همچنان ادامه داشت.

تعدادی از مراجع عظام تقلید هم در پیام هایی به مقلدان خود اجازه دادند یک سوم وجوهات شرعی خود را برای کمک به آسیب دیدگان سیل اختصاص دهند.

تشییع مظلومانه مادر ۲ شهید

یکی از تصاویر ماندگار سیل گلستان، انتقال پیکر مادر شهیدان 'اراز محمد و عبدالرحمان حبیب لی' با قایق از خانه محاصره در آب به گلزار شهدای آق قلا برای دفن در جوار فرزندان شهیدش بود.

آنه‌سلطان آق مادر شهیدان حبیب لی که خانه اش در محاصره سیل بود، به علت بیماری و کهولت سن درگذشت که تشییع پیکرش با قایق بازتاب فراوانی در شبکه های اجتماعی داشت.

از دیگر تصاویر به یادماندنی سیل گلستان، بسیج مردم گمیشان در ایجاد سیل بند با استفاده از گونی برنج و کیسه های پلاستیکی برای جلوگیری از ورود آب این شهر بود که به یکی از نمادهای اتحاد مردم این شهر تبدیل و در سایر مناق سیل زده کشور نیز نمونه های آن دیده شد.
بر اثر افزایش آب ناشی از سیل، دیواره رود حاشیه قره کیله شکاف برداشت و ورودی آب به تهدید جدی گمیشان تبدیل شد که پس از فراخوان عمومی، مردم این شهر با بیل و گونی به حاشیه این رودخانه آمدند و با کار شبانه روی و ساخت سد کیسه ای، جلوی ورود آب به شهر را گرفتند.

داغ واژگونی قایق
در هنگام وقوع سیل گلستان یک قایق موتوری که حامل ۲۵ سرنشین اعم از امدادگران و سیل زدگان شهرستان گمیشان بود پس از واژگونی به بدنه بتنی مربوط به یک پل برخورد و به شدت آسیب دید و تمام سرنشینان آن به داخل آب سقوط کردند که از این تعداد ۶ نفره کشته شدند.

چندی بعد حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با درخواست نماینده ولی فقیه در گلستان برای "شهید خدمت" اعلام شدن امدادرسانان جهادگر مردمی جانباخته در حادثه واژگونی قایق در سیل گمیشان موافقت کردند.

حضور رییس جمهوری و هیات دولت در گلستان

حسن روحانی رییس جمهوری در هفتمین روز سال ۹۸ برای سرکشی از مناطق سیل زده به گلستان آمد و پس از حضور در روستای چن‌سبلی آق قلا، در جلسه ستاد بحران استان گلستان شرکت کرد.

رییس جمهور در این جلسه گفت که اگر این رودخانه شرایط طبیعی داشت و بستر آب با لایروبی از امکان انتقال حجم آب فراوانی برخوردار بود، این مشکلات و خسارت ها در گلستان به وجود نمی آمد.

حضور رییس جمهوری و بسیاری از وزرا برای سرکشی از مناطق سیل زده گلستان با وعده هایی همراه بود که اگر چه برخی از آن ها در مرحله اجرا با کندی همراه بود اما بسیاری از آن ها به سرانجام رسید و بخشی از خسارت های مردم سیل زده این استان در بخش مسکونی، کشاورزی و زیرساختی جبران شد.

تلاش برای جبران خسارت ها

تلاش برای جبران خسارت های سیل گلستان، بسیار زود و از همان روزهای اول آغاز شد.

اختصاص بودجه توسط دولت و جذب حداکثری و سریع آن فرصت کمک برای رفع زودهنگام دغدغه سیل زدگان را فراهم کرد که در نتیجه آن در یکسالگی سیل بسیاری از آن خسارت ها تاکنون جبران شده و یا در صف پرداخت قرار دارد.

معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهادکشاورزی گلستان در این باره می گوید ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال تسهیلات قرض الحسنه توسط دولت برای بهره برداران کشاورزی خسارت دیده از سیل گلستان در نظر گرفته شده که تا ۲۷ اسفند گذشته ۲ هزار میلیارد ریال آن به ۱۰ هزار بهره بردار واجد شرایط پرداخت شد.

آمنه جمشیدی رودباری اظهار داشت: در بخش پرداخت کمک بلاعوض دولت افزون بر ۲۹ هزار فرم خسارت اراضی زراعی، باغی، دام و طیور و زنبورعسل و سایر بخش های کشاورزی در استان ثبت و تایید شد.

وی پیگیری مرمت زیرساخت های کشاورزی خسارت دیده از سیل استان را از دیگر اقدامات جهادکشاورزی برشمرد و گفت: مرمت این زیرساخت ها با پیشرفت فیزیکی ۵۰ درصدی در حال انجام است که برای این طرح ۲ هزار میلیارد ریال اعتبار از محل تملک دارایی در قالب اسناد خزانه اختصاص یافت.

وی بیان کرد: این اعتبار برای مرمت کانال های زهکش، جاده های بین مزارع، ایل راه های عشایری، قنات، چاه و ایستگاه های پمپاژ کشاورزی هزینه می شود.

خسارت وارده به بخش کشاورزی شامل زراعی، باغی، دام و طیور، آبزیان و تاسیسات زیربنایی، ۱۹ هزار و ۲۰۰ میلیارد ریال از سوی کارشناسان سازمان جهادکشاورزی استان برآورد شد.

همچنین سرپرست بنیاد مسکن انقلاب اسلامی گلستان گفت: طبق پیش بینی ها تا اردیبهشت سال ۹۹ آمار منازل بهره برداری شده به ۹۹ درصد خواهد رسید.

سیدمحمد حسینی اظهار داشت: تاکنون پی کنی ۷ هزار و ۵۶۹ خانه معادل ۹۹ درصد خانه های تخریب شده از سیل انجام شده که از این تعداد ۹۵ درصد در مرحله اجرای فونداسیون، ۹۳ درصد اجرای اسکلت، ۸۳ درصد در مرحله اجرای سقف و ۶۹ درصد در مرحله دیوار چینی و اتمام عملیات ساختمانی است.

حسینی افزود: برای ساخت و تعمیر واحدهای مسکونی سیل زدگان گلستان تاکنون ۵۶ هزار تن سیمان رایگان اهدایی مقام معظم رهبری توزیع شده و ۲ هزار و ۱۰۲ میلیارد ریال کمک بلاعوض داده شده و ۲۸ هزار و ۹۳۷ مالک خسارت دیده موفق به بستن قرارداد دریافت تسهیلات با بانک های عامل شدند.

وی در خصوص تعمیر خانه های خسارت دیده از سیل نیز گفت: تاکنون ۱۴ هزار و ۶۴۵ خانه شامل هشت هزار و ۲۹۹ خانه در مناطق شهری و ۶ هزار و ۳۴۶ خانه در مناطق روستایی که در اثر سیل دچار خسارت شده بودند تعمیر شد.

استاندار گلستان هم با اشاره به روند بازسازی مناطق سیل‌زده استان گفت: تاکنون ۱۰ هزار میلیارد ریال به‌صورت بلاعوض و تسهیلات کم‌بهره به واحدهای مسکونی و کشاورزان آسیب‌دیده از سیل ابتدای سال استان پرداخت و حدود ۷ هزار میلیارد ریال برای مرمت و بازسازی زیرساخت های آسیب دیده هزینه شد.

هادی حق شناس اظهار داشت: تاکنون همه ۷ هزار و ۷۰۷ واحد نیازمند بازسازی سیل به بانک ها معرفی شده و ۹۶ درصد فنداسیون ها اجرا شد.

وی بیان کرد: همچنین تاکنون ۸۳ درصد واحدهای مسکونی تخریب شده به مرحله سقف رسیده که با احتساب این خدمات، بیش از ۸۰ درصد تعهدات گلستان به سیل زدگان انجام شد.

بخش صنعت گلستان هم از خسارت سیل در امان نماند و به گفته مدیر عامل شرکت شهرک‌های صنعتی گلستان از ۲۰۹ واحد صنعتی دارای پروانه بهره‌برداری در شهرک صنعتی آق قلا ۱۵۷ مورد در زمان سیل فعال بود که حدود ۱۰۰ کارخانه بین ۲۰ تا ۸۰ درصد به دلیل آبگرفتگی دچار خسارت شد.

آبگرفتگی شهرک صنعتی آق قلا به حدی بود که راه دسترسی تعداد زیادی از واحدهای تولیدی مسدود و با ورود آب به کارخانه‌ها، آسیب زیادی به دستگاه‌ها، مواد اولیه و محصولات وارد کرد و تا مدتها منطقه غرقاب بود.

آبگرفتگی مناطق شهری و روستایی و اولویت اول آن ها در امداد رسانی به آن ها، موجب ماندگاری بلند مدت آب شد که در نتیجه بسیاری محصولات از بین رفت، مواد اولیه نابود شد، دستگاه‌های فراوانی با خسارت سنگین مواجه گردید و در نهایت چند هزار کارگر علاوه بر داغ سیل، مصیبت بیکاری را تا مدت ها به دوش کشیدند.

حسینقلی قوانلو رییس وقت سازمان صنعت، معدن و تجارت گلستان گفته بود که: سیل ۲ هزار و ۴۲۰ میلیارد ریال به واحدهای تولیدی گلستان خسارت وارد کرد که در نتیجه تعطیلی آنها دو هزار و ۱۰۰ نفر شغل خود را از دست دادند.

چرا از سیل پیشگیری نشد؟

با وجود آن که هواشناسی گلستان احتمال بارش شدید و وقوع سیل را از چند روز قبل پیش بینی کرده بود چرا اقدامی برای جلوگیری از وقوع آن صورت نگرفت.

استاندار گلستان معتقد است: طبق ارزیابی ها، برخی اقدامات و اجرای طرح های مرتبط می توانست مانع بروز سیلاب شده یا دست کم قدرت تخریبی این حادثه قهری را تا حد زیادی مهار و کنترل کند.

هادی حق شناس اظهار داشت: به عنوان مثال و جدای از اقداماتی که می توانست همزمان با جاری شدن سیل صورت گیرد؛ تکمیل سد نیمه تمام نرماب، لایروبی رودخانه ها و باز کردن بهنگام دریچه سدها می توانست از بروز خسارت تا حد زیادی جلوگیری کند.

وی ابراز کرد: اگر اجرای طرح های زیربنایی مانند تکمیل زهکشی و لایروبی رودخانه های گلستان با تاخیر مواجه و به فراموشی سپرده شود باز هم باید در انتظار سیلاب های مخرب دیگری بود.

وی بیان کرد: تجارب ادوار گذشته حاکیست هر ۱۰ سال حداقل یک سیل بزرگ در گلستان اتفاق می افتد که درس نگرفتن از آن و کم توجهی به ضرورت رفع نارسایی ها این استان را آسیب پذیر و به محلی برای تاخت و تاز سیلاب های ویرانگر تبدیل کرده است.

حق شناس ادامه داد: در حالیکه ۳۵ هزار مترمکعب آب حاصل از تصفیه فاضلاب شهرهای گلستان به دریا می‌ریزد می توان به کمک آن درخت کاشته شده در حاشیه رودخانه ها را سیراب و حتی مناطق سبز و جنگلی جدید ایجاد کرد.

سهل انگاری برخی مدیران، جنگل تراشی و سست شدن خاک، بارش فراوان، ضعف در اطلاع رسانی بهنگام و ممانعت از اقدام به موقع مدیریت سدها از جمله عوامل مطرح شده برای یافتن مقصران بروز سیل گلستان عنوان شده است.

در حالی که سیل گلستان به یکسالگی رسیده اما هنوز به درستی مشخص نشده که کم کاری و یا سهل انگاری کدام مجموعه، یکی از بزرگترین سیلاب های تاریخ ایران را با چندین کشته و میلیاردها تومان خسارت رقم زد؟

در ماه های اولیه وقوع سیل مدیران هواشناسی، آب منطقه ای و استانداری بارها یکدیگر را به کوتاهی در انجام مسوولیت ها متهم کردند و در حالی که امید می رفت روشنگری ها به یافتن عامان و مقصران این سیل منجر شود، این مجادله های کلامی پس از مدتی بدون نتیجه متوقف شد.

البته رییس دادگستری گلستان به ایرنا گفته رسیدگی به قصور و تقصیر مدیران ذیربط در موضوع سیل استان بدون چشم پوشی و تا رسیدن به نتیجه و رای نهایی ادامه خواهد داشت و پرونده مربوطه در دادسرای گرگان همچنان باز است.

به گفته هادی هاشمیان؛ سیل گلستان گستردگی زیادی داشت که رسیدگی و احراز همه تخلفات انجام شده در آن به کار کارشناسی طولانی مدت احتیاج دارد.

وی بیان کرد: پرونده رسیدگی به تخلفات مرتبط با سیل گلستان تشکیل شده و برخی مدیران هم برای ارایه توضیح احضار و هنوز تحقیقات به پایان نرسیده است.

یکسال پس از سیل

با گذشت یکسال از سیل و فراموشی آرام آرام آن حادثه همراه با همراهی و حمایت دولت برای جبران خسارت ها، جلسه روز ۲۹ اسفند ۹۸ مسوولان گلستان برای "آمادگی بروز سیل" بار دیگر مردم مارزده این استان را از ریسمان سیاه و سفید احتمال بارش باران ترساند.

 درست در سالگرد روزی که سیل پارسال داغ ابدی بر دل مردم این سرزمین گذاشت، هواشناسی بارش بارانی با حداکثر ۸۰ میلیمتر را پیش بینی کرد تا مردم گلستان خود را آماده سیلی دیگر کنند.

از پارسال تاکنون اقدامات زیربنایی زیادی برای کاهش خسارت سیل های بعدی انجام شده است.

لایروبی رودخانه ها، مقاوم سازی یا جابجایی خانه های فرسوده یا در معرض سیل و توسعه طرح زهکشی زمین های شمال استان  از جمله این فعالیت ها است که گلستانی ها را برای در امان ماندن از آسیب های سیل احتمالی آینده امیدوار خواهد کرد.

شایان ذکر است در زمان انتشار این گزارش هواشناسی نسبت به وقوع سیل در گلستان هشدار داده و بارندگی در این استان طی چند روز اخیر به تناوب ادامه دارد.