مردم ولایت هرات چگونه نوروز را پاس می‌دارند؟/چهارشنبه خاص آخر سال

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ: رایزنی فرهنگی ایران در هرات

استقبال از نوروز و سال نو، در بین بعضی کشورها، قدمت چند هزار ساله دارد. مردمان کهن سرزمین نوروز در هر کشوری مطابق با مرزهای سیاسی امروز، طبق آداب و رسوم خود با برگزاری مجالس سرور و شادی به استقبال سال جدید و فصل بهار می‌روند. مردم افغانستان هم، همانند دیگر کشورهای حوزه نوروز، از این روزها و ایام نورروز با آداب و رسوم خاص خودشان تجلیل می‌کنند.

در افغانستان روزهای قبل و بعد از سال نو، رنگ بوی دیگری دارد، مردم با برپایی سنت‌های دیرینه افغانستانی، این ایام را به برپایی جشن‌های مختلف و نمایش رسوم گذشتگان، (وسائل و ابزاری که درگذشته از آنها برای کارها و زندگی روزمره استفاده می‌شد و ابزار کارهای اقتصادی و تجاری از قبیل گرفتن روغن کنجد با خراس، آسیاب آبی، کارگاه‌های ساخت بعضی از خوراکی‌ها و غیره) از این روز تجلیل می‌کنند.

استان هرات نیز یکی از استان‌های خوش آب و هوای افغانستان است و آب و هوای متفاوت و دلپذیر این استان نسبت به دیگر شهرهای افغانستان، حس آمدن بهار را زودتر از موعد به مردم نوید می‌دهد و این احساس شادی و پیدایش طراوت بهاری نه تنها بر رخسار مردمان این دیار هویداست بلکه کوه و طبیعت این شهر باستانی هم زیبا و دلپذیر می‌شود و سبزه زارها، دشت و دمن بوی بهار را فریاد می‌زنند و مردم را از دور و نزدیک به سمت خود دعوت می‌کنند.

در چهارشنبه آخر سال بر خلاف بعضی از کشورها که با آتش افروزی و ایجاد صداهای مهیب همراه است، مردم هرات، گرد هم جمع شده و با خواندن جوک‌ها و اشعار و… این شب را سپری می‌کنند

بعضی از آیین‌های مردم هرات افغانستان در ایام نوروز همانند دیگر کشورهای حوزه نوروز، مشترک است و بعض دیگر به صورت خاص مردم این دیار است که در ذیل به آنها اشاره می‌شود:

درآخرین روزهای اسفند ماه، بازار نظافت و شست‌وشوی وسایل خانه بسیار گرم می شود و مردم در همه خانواده، به خانه تکانی و شست‌وشوی فرش‌ها و دیگر وسایل، مشغول می‌شوند.

عوض کردن لوازم خانه و جایگزین کردن وسایل نو یکی دیگر از برنامه‌های نوروزی بعضی از هراتیان است.

در چهارشنبه آخر سال بر خلاف بعضی از کشورها که با آتش افروزی و ایجاد صداهای مهیب همراه است، مردم هرات، گرد هم جمع شده و با خواندن جوک‌ها و اشعار و… این شب را سپری می‌کنند. همانگونه که در شاهنامه فردوسی اشاره‌هایی درباره بزم چهارشنبه‌ای در نزدیکی نوروز وجود دارد که نشان‌دهنده کهن بودن این جشن است، مراسم سنتی مربوط به این جشن ملی، از دیرباز در فرهنگ سنتی مردمان این منطقه زنده نگاه داشته شده است.

بازار سبزه فروشی، فروش ماهی سرخ و اجزای هفت سین و هفت میوه هم گرم‎‌تر می‌شود.

آماده کردن سمنک (سمنو)، هفت میوه، هفت سین وغذای‌های شب نوروزی از جمله برنامه‌هایی است که برای تجلیل از نوروز در گوشه و کنار افغانستان و هرات گرفته می‌شود. بزرگان ولایت هرات در اینباره، چنین می‌گویند: ساکنان هرات نوروز و گل گشت سیزده نوروز را در تفریحگاه‌ها و پارک‌هایی چون تخت ظفر، پارک ملت، پارک ارغوان، پارک ترقی، تفریگاه و باغ‌های شیدایی، جنگل و کوهسار میر داوود و کازرگاه و کوه‌های سید عبدالله مختار، و زیارت سلطان میرعبدالواحد می‌گذرانند.

هرچند در افغانستان تنها روز اول سال تعطیل است، اما در هرات مردم تا ۱۳ روز فعالیت‌های تجاری و کسب و کار خود را تعطیل می‌کنند تا روزهای آغازین سال را در کنار خانواده و فامیل خود به سر ببرند.

نوجوانان هرات از مدتی قبل تخم مرغ‌ها را با رنگ‌های مختلف رنگ آمیزی می‌کنند و در روزهای نوروز به بازی تخم مرغ جنگی (دو تخم مرغ را به یکدگر زدن) می‌پردازند و همچنین وسایل بازی دستی درست می کنند و در اجتماعات از آنها استفاده می‌کنند.

در شب یا روز و لحظه تحویل سال اکثریت‌شان به خواندن دعا در مساجد و امکان دینی حاضر می‌شوند و برای سال پیش‌رو از خداوند طلب سلامت، امنیت، رفع مشکلات سال‌های گذشته و آرزوهایی از این قبیل می‌کنند و معمولاً دعای یا مقلب القلوب را لحظه تحویل سال قرائت می‌کنند.

در بعضی از مناطق هرات مانند: سلطان امیر عبدالواحد شهید (معروف به سلطان آقا) تکیه عمومی حضرت اباالفضل (ع) و مزار شهدای جبرئیل مراسم به احتزاز در آمدن پرچم حضرت علی علیه السلام (جهنده بالا) برگزار می‌شود که همه ساله شمار زیادی از هراتیان از جمله استاندار هرات، فرماندار و مقامات نظامی و انتظامی دیگر این شهر در لحظه تحویل سال خود را به این اماکن متبرکه می‌رسانند و در مراسم جهنده بالا شرکت می‌کنند.

غذای مخصوص عید نوروز در افغانستان

از گذشته‎های بسیار دور ساکنان افغانستان برای شب عید نوروز غذاهای خاصی را تهیه و میل می‌کنند که بر سر سفره اغلب افغانستانی‌ها می‌توان این غذاها را دید.

گوشت خروس: یکی از غذاهای دوست‎داشتنی افغانستانی‌ها در نوروز گوشت خروس است و در میان ساکنان پایتخت بیشتر گوشت خروس با رنگ سفید مورد پسند قرار می‎گیرد.

سبزی پلو: این غذا بر سفره شمار زیادی از خانواده‎های افغانستانی حتی آنانی که سطح درآمد روزانه‌‎شان بسیار پایین است، در شب‎های نوروز دیده می‎شود. سبزی که ترکیبی از اسفناج، گشنیز و تره است و همچنین تلاش می‌شود که برنج آن نیز از محصولات کشاورزی افغانستان بوده تا همه چیز رنگ افغانی داشته باشد.

ماهی: ماهی یکی دیگر از غذاهای دوست‎داشتنی افغانستانی‌هاست و می‎کوشند تا گوشت ماهی را نیز در کنار سایر غذاهای طبیعی بر روی سفره خود داشته باشند.

کلوچه‎های خانگی: خانواده‎های افغانستانی در شهرها و روستاها از آرد گندم، روغن، کره و شکر انواع کلوچه‎های خانگی را تهیه می‎کنند تا زینت‎بخش سفره‎های‌شان در روزهای نوروز باشد.

اولین چهارشنبه سال برای هراتی‌ها

هراتیان در روز نوروز شاید کم‌تر برای تفریح و گشت و گذار به مناطق تفریحی بروند، ولی در اولین چهارشنبه سال نو کمتر خانواده‌ای را در هرات پیدا می‌کنی که در خانه مانده باشد؛ حتی اگر در این روز باران هم ببارد. این روز را مردم به نام چهارشنبه اول سال یاد می‌کنند و می‌گویند که از زمان‌های بسیار دور رسم بیرون شدن از منزل در اولین چهارشنبه، پنج شنبه و جمعه سال وجود داشته است.

سیزده‌بدر

سیزدهمین روزِ فروردین در برخی از کشورهای حوزه نوروز، روز طبیعت نام‌گذاری شده و از جمله تعطیلات رسمی است. اما در افغانستان نه تنها تعطیل نیست که به جز هرات در بسیاری از شهرهای افغانستان کسی با این روز آشنایی چندانی ندارد.

هرچند در افغانستان تنها روز اول سال تعطیل است، اما در هرات مردم تا ۱۳ روز فعالیت‌های تجاری و کسب و کار خود را تعطیل می‌کنند تا روزهای آغازین سال را در کنار خانواده و فامیل خود به سر ببرند برخی از هراتی‌ها بر این باورند که در این روز باید به دل صحرا و طبیعت بروند، اما برای اثبات اینکه مردم قدیم هم این دیدگاه را داشتند هیچ روایت تاریخی و قابل استنادی در دست‌شان ندارند. بعد از سیزده به‌در، جشن‌های نوروزی در هرات پایان می‌پذیرد.

یکی از آیین‌های این روز در میان هراتی‌ها سبزه گره زدن است که بیش‌تر جوانان در این روز این کار را انجام می‌دهند. گره زدن سبزه به معنای گره زدن زندگی با طبیعت است که همیشه سبز و شاداب باقی بمانند.

دیگر آیین‌های نوروزی

هراتی‌ها به دلیل گرمای سخت این شهر؛ تابستان‌ها معمولاً از تفریحات بیرون شهری محروم‌اند. اما تفریح‌گاه‌های درون شهر چه در روزهای نوروز و چه پس از آن همواره با آغاز بهار رنگ و بوی تازه‌ای می‌گیرند.

در هرات تفریح‌گاه‌های زیادی وجود دارد. تفریح‌های نوروزی هرات معمولاً در چشمه‌های آب گرم اوبه، چشمه‌های آب گرم سفیدکوه، باغ شیدایی، میرداود، خسرو جان، گندم علی صاحب، مولاناسپند، سلطان شیخ آئینه، رباط پی، پل پشتون، پل مالان، پل هاشمی، خواجه ملا کوهی، چشمه توتک کمرکلاغ، چله خانه‌ی خواجه صاحب انصار، باغ ملت، قلعه شربت، دهانه غار، باغ حضرت صاحب کرخ، بند ریگ، خوش‌رباط، خواجه سرب، پارک ترقی، پارک ظاهر شاهی، پارک گوهرشادبیگم و تخت صفر برگزار می‌شود.