روابط آیت الله کاشانی و شهید نواب صفوی در پیروزی و شکست نهضت ملی ایران چگونه بود؟

*گوشه و کنار نشریات، محسن سلیمان: نهضت ملی شدن صنعت نفت و قطع نفوذ و دخالت شرکت نفت انگلیس از مهمترین صنعت حیاتی کشور یکی از مهمترین جنبش های سیاسی و اجتماعی تاریخ معاصر ایران به شمار می آید که بدون تردید همکاری و اتحاد کاشانی رهبر مذهبی نهضت ملی شدن صنعت نفت و مصدق رهبر ملی جنبش با سایر گروه ها از جمله جمعیت فدائیان اسلام، تحت رهبری نواب صفوی، نقش مهمی در پیروزی آن به همراه داشته است. یافته های پژوهش ها از جمله (جهرمی 1392) نشان می دهد که از یک طرف کاشانی با صدور پیام ها، اعلامیه ها، و نطق های آتشین و با برگزاری میتینگ ها، تظاهرات، سخنرانی ها و نشست های متعدد مردم را به صحنه مبارزاتی کشاند و از این طریق نقشی محوری در ریشه کن کردن نفوذ شرکت نفت ایران – انگلیس ایفا نمود.

کاشانی در بیشتر میتنیگ ها و جساتی که از سوی فدائیان اسلام به منظور مبارزه در جهت ملی شدن صنعت نفت برگزار می شد حضور فعالی داشت و ضمن صدور بیانیه از مردم می خواست در آنها حضور به عمل برسانند. از طرف دیگر سهم اعضای جمعیت فدائیان اسلام تحت رهبری نواب صفوی در ملی شدن صنعت نفت که با صدور اعلامیه برپایی میتینگ، ایراد سخنرانی، حضور فعال در تظارات و میتینگ های گوناگونی که به درخواست کاشانی و سایر گروه ها تشکیل می شد، و به خصوص با عبدالحسین هژیر و سپهبد علی رزم آرا، بسیار برجسته و تعیین کننده است.

با وجود این به دنبال ملی شدن صنعت نفت اختلاف هایی بر سر اجرای احکام اسلامی بین نواب صفوی با کاشانی و مصدق به وجود آمد، در حالی که اعضای جمعیت بر انجام خواسته های خود پافشاری می کردند و ملی شدن صنعت نفت را در نتیجه فعالیت های خود می دانستند کاشانی و مصدق با اجرای اندیشه های اسلامی مورد نظر فدائیان مخالفت می کردند.

سخنان و موضع گیری های آنها علیه یکدیگر ضربه سختی بر همبستگی و یکپارچگی رهبری جبهه ملی وارد آورد. در این میان بدخواهان و مخالفان نهضت ملی شدن صنعت نفت در داخل و خارج که در برآن بودند مسئله نفت را به هر نحوی به سود خویش حل و فصل نمایند نقش مهمی در ایجاد شکاف و شعله ور کردن اختلافات بین آنها ایفا نمودند و به تدریج روزنه نفاق و دودستگی را بین کاشانی و مصدق هم ایجاد کردند.

سرانجام اختلافات بین آنها چنان افزایش یافت که مقدمات شکل گیری کودتای 28 مرداد و در نهایت سقوط آنها را به همراه آورد. مصدق به زندان افتاد، کاشانی در خانه اش تحت مراقبت قرار گرفت و نواب صفوی اعدام شد و بدین ترتیب نهضتی که یکی از مهمترین جنبش های سیاسی و اجتماعی در تاریخ معاصر ایران به شمار می آمد، در نتیجه اتحاد و همکاری کشورهای انگلیس و آمریکا با عوامل داخلی که در نتیجه اختلافات و جدایی بین نیروهای مذهبی و ملی ممکن شده بود، پایان یافت.

نشریه دانشجویی تحریر، شماره سی و هفتم