۱۰ چالش زیست‌محیطی که ساکنان زمین با آن مواجهند/پیشنهاد محققان برای رهایی از مخاطرات طبیعت

ایران با چالش‌های زیست‌محیطی همچون جنگل‌زدایی، بیابان‌زایی، تغییر اقلیم، کمبود منابع آبی و ریزگردها مواجه است و به باور محققان این حوزه کشور زمانی می‌تواند از این چالش‌ها رهایی یابد که طرح‌های مدیریت منابع و پایش محیط زیست و استفاده از فناوری‌ها با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان و مشارکت مردم اجرایی شود.

به گزارش ایسنا، سیزدهم فروردین ماه، روز پایان جشن‌های نوروزی است و در این روز مردم از خانه‌های خود بیرون می‌آیند و آخرین روز عید را در طبیعت به سر می‌برند. البته با توجه به این که همچنان ویروس کرونا در سراسر کشور بسیاری از مردم را درگیر کرده و قربانیانی در کشور داشته است، لذا توصیه می‌شود به منظور ممانعت از شکل‌گیری زنجیره‌های انتقال این ویروس و کمک به پرسنل خدوم بخش بهداشت و درمان کشور همچنان در خانه بمانیم و به قرنطینه اختیاری خود ادامه دهیم.

روز سیزدهم فروردین ماه  "روز طبیعت" نام گذاری شده. دلیل این نام‌گذاری آن است که در این روز باید در کنار بهره‌بری از زیبایی‌های طبیعت و آب و هوای مطلوب، سعی شود تا در حفظ محیط زیست کوشا باشیم.

این همان اقدامی است که بشر کمتر در انجام آن موفق بوده است؛ چراکه:

از دهه ۱۹۵۰ که پلاستیک مورد استفاده بشر قرار گرفت و تاکنون حدود ۸ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تن پلاستیک تولید شده است که از این میزان تقریبا ۹۱ درصد آن قابلیت بازیافت ندارد و صدها و یا حتی هزاران سال در طبیعت باقی می‌مانند.
در هر دقیقه در جهان حدود یک میلیون بطری پلاستیکی خریداری می‌شود که کمتر از نیمی از آن بازیافت می‌شود.
ذرات میکروسکوپی در اقیانوس‌ها بیشتر از ستاره‌های کهکشان راه شیری است.
آلودگی‌ها سالانه یک میلیون پرنده دریایی و حدود ۱۰۰ میلیون پستاندار دریایی را در سال از بین می‌برد.
ایالات متحده آمریکا به تنهایی ۳۰ درصد آلودگی‌های جهان را تولید و همزمان ۲۵ درصد منابع طبیعی جهان را مصرف می‌کند.
چین و آمریکا در تولید دی‌اکسید کربن در جهان مقام اول و دوم را دارند.
میزان استفاده مواد شیمیایی در خانه‌ها چند برابر بیشتر از میزان مواد شیمیایی است که در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
امارات متحده عربی یکی از بزرگ‌ترین کشورهای تولیدکننده زباله و مصرف‌کننده آب است.

در حال حاضر ۱۰ چالش عمده " تغییر اقلیم"،" کمبود منابع آب شیرین"، "بیابان‌زایی"، "فقر"، "تغییر مصنوعی آب‌وهوا"، "امنیت غذایی"، "انقراض انواع گونه‌های گیاهی و جانوری"، "ریز گردها"، "فرسایش آبی و خاکی" و "آلودگی‌های زیست‌محیطی" در جهان مطرح است.

آب، خاک و هوا سه عنصر اصلی حیات بشر و حفاظت از آنها لازمه تداوم زندگی سالم است. با وجود این اهمیت، نیاز روزافزون بشر موجب دخالت در طبیعت و ایجاد تغییرات در آن شده، به طوری که امروزه تخریب و آلودگی آب، خاک و هوا یک تهدید جدی برای حال و آینده بشر در مقیاس‌های محلی، منطقه‌ای و جهانی شده است.

پدیده‌هایی چون "تغییر اقلیم"، "وقوع سیل و خشکسالی"، "گرد و غبار"، "تشدید فرسایش و تخریب خاک"، "گسترش آلاینده‌ها در چرخه منابع آب" و در نتیجه ورود آنها به چرخه غذایی و سیستم تنفسی از جمله این تهدیدات به شمار می‌رود.

ایران نیز با چالش‌های زیست محیطی چون جنگل‌تراشی در استان‌های گلستان، گیلان و مازندران، کمبود آب، خشکی دریاچه‌ها و تالاب‌ها، خطر انقراض برخی از گونه‌های جانوری و گیاهی چون یوزپلنگ آسیایی در ایران، ریزگردها، آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی مواجه است.

به منظور پایش این چالش‌های زیست محیطی در ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، پیش‌نویس سند این ستاد در حوزه‌های مرتبط تدوین شده است.

اهداف کلان این سند، "دستیابی به پیشرفته‌ترین فناوری‌ها در تأمین، مصرف و بهره‌برداری بهینه منابع آب، خاک و ذخایر ژنتیکی"، "دستیابی به پیشرفته‌ترین فناوری‌های بازیافت پسماندها، تصفیه فاضلاب و بازچرخانی آب و پساب‌ها و کاهش آلاینده‌ها در آب، خاک و هوا"، "افزایش ۲۵ درصدی بهره‌وری آب و خاک در افق چشم‌انداز با استفاده از فناوری‌های تولید داخل"، "دستیابی به تأمین حداقلی نیاز داخلی و ۲۰ درصد بازار منطقه‌ای فناوری‌های نوین"، "مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز، آبخوانداری" و "دستیابی به ۲۰ درصد بازار منطقه‌ای خدمات و محصولات فناورانه تولید داخل در حوزه‌های مرتبط" است.

تعیین حرایم سیل گیر رودها

دکتر نادرقلی ابراهیمی، دبیر ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی و محیط زیست معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری، محور فعالیت‌های این ستاد را سند توسعه این حوزه دانست که با اجماع نظرات وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی، راه، مسکن و شهرسازی، نفت، کشور و ... در حوزه‌های آب، خشکسالی، فرسایش خاک، الگوی کشت،‌ استحصال، توزیع، تامین و انتقال آب تهیه شده است و ادامه داد: این سند دارای ۲۶ راهبرد مشخص و تعداد زیادی اقدام است که بخش اعظمی از این اقدامات و راهبردها منبعث از اولویت‌های کشور در فناوری‌های مرتبط است، ضمن آنکه نماینده ۸ دستگاه مرتبط با این حوزه عضو ستاد آب و خشکسالی معاونت علمی هستند.

وی نمونه بارز این همکاری را در موضوع سیل دانست و توضیح داد: به دلیل مواجه بودن با شرایط تغییر اقلیم لذا نقشه‌­های پهنه‌­بندی سیل توسط این ستاد تهیه و در آن هشدارهای لازم داده شده بود. یکی از موضوعات با اولویت ما شرایط غیر قابل پیش‌بینی بودن بارندگی‌ها است؛ از این رو به مطالعه در خصوص "حریم‌ سیلاب در رودخانه‌ها" پرداخته شد.

ابراهیمی با بیان اینکه در این مطالعات حریم سیل‌­گیری رودخانه‌ استان‌های "گلستان"، "لرستان" و "خوزستان" مشخص شد، افزود: نتایج این کار علمی به دستگاه‌­های ذیربط اعلام و ارائه شد و در این صورت باید مدیریت ساخت و ساز در حریم این رودخانه‌ها را مشاهده می‌­کردیم.

دبیر ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست با تاکید بر اینکه دقیقا در حریم رودخانه‌هایی که اعلام هشدار داده شده بود، بیشترین خسارات ناشی از سیل را متحمل شدند، خاطرنشان کرد: نگاه به آینده یکی از فعالیت‌های ما در ستاد است که در سند جامع فناوری‌­های ستاد بر آن تاکید شده است.

دبیر ستاد توسعه فناوری‌های آب و خشکسالی در خصوص نقش تالاب‌های خشک در مهار سیل، گفت: یکسری تالاب‌های طبیعی مانند گاوخونی، بختگان، میقان و یا دریاچه ارومیه بخش عمده‌ای از رواناب‌های ناشی از سیل را جذب می‌کنند، ولی شرایط رخ داده به دلیل بر هم خوردن نظام حوزه آبخیز به گونه‌ای است که بخش عمده‌ای از سیلاب به این نواحی نمی‌رسند و یا اگر به این تالاب‌ها برسند، در طول مسیر شرایطی ایجاد می‌شود که انتظارات ما برآورده نمی‌شود.

ابراهیمی ادامه داد: به طور طبیعی اکثر دشت‌ها و تالاب‌های استان خوزستان با مسائل مختلفی روبرو هستند که فعالیت‌های غیر متعارف برون و درون کشور این تالاب‌ها را خشک و به کانون‌های ریزگرد تبدیل کرده است. اگر چه با همت مردم و بخش‌های اجرایی طی سه سال گذشته یکی از بزرگترین کانون‌های گرد و غبار در جنوب شرق اهواز کنترل و مدیریت شد.

وی ایجاد انواع سازه‌ها با کارکردهای غیرمتعارف با شرایط هیدرولیکی در رودخانه‌ها و تصرف حرایم رودها و انحراف آب را از جمله دلایل ایجاد تخریب ناشی از رفتار سیل نام برد و گفت: ما نمی‌توانیم با آب، بازی کنیم؛ بلکه باید با آب به گونه‌ای رفتار کنیم که شرایطی علیه نظام طبیعی ایجاد نشود. ولی در حال حاضر ما با طبیعت به گونه‌ای بد، غیر طبیعی، بخشی و غیر علمی رفتار کرده‌ایم که باعث به هم خوردن سیستم شده است. هر چند هنوز دیر نیست و می‌توانیم با استفاده از دانش بومی و نوین و کارکرد عقلانیت به‌دور از تعصبات بخشی و در یک نگاه جامع همه اجزا را در قالب طرح جامع مدیریت حوزه آبخیز با هم و مکمل هم دیده و به یاری خدا و همت والای مردم ایران طرحی نو در اندازیم.

اثرات ریزگردها بر ۷۵ درصد جمعیت کشور

دبیر ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست، با اشاره به درگیر بودن کشور با چالش زیست محیطی گرد و غبار، اظهار کرد: برآوردهای ما نشان می‌دهد که بالغ بر ۵۷ درصد از جمعیت کشور تحت پوشش اثرات گرد و غبار قرار داشته و طی آینده­‌ای نه چندان دور ۷۵ درصد از جمعیت کشور در سایر استان­‌ها درگیر این چالش خواهند بود.

وی اضافه کرد: به منظور کاهش آسیب‌های ناشی از گرد و غبار فراخوان لازم برای اخذ موضوعات و پیشنهادهای فناورانه و یا حمایت از پایان‌نامه‌های دانشجویان کارشناسی ارشد و رساله‌های دانشجویان دکتری منتشر شده است. با ارائه، تصویب و اجرای طرح­‌های فناورانه قطعا بومی‌­سازی، ثروت آفرینی و کارآفرینی در زیست بوم آب کشور را شاهد خواهیم بود.

ابراهیمی استفاده از مالچ‌های غیر نفتی را راهکار رایج برای تثبیت کانون‌های گرد و غبار دانست و ادامه داد: ما به دنبال جایگزین کردن مالچ‌های زیستی و سازگار با طبیعت با مالچ‌های نفتی هستیم و در این زمینه محصولات بسیاری تولید شد و ادعا کردند که قادر به تثبیت کانون‌های ریزگردها هستند.

وی با طرح این سوال که آیا همه این محصولات در شرایط ایران قابل کاربرد است یا خیر، اظهار کرد: در کشور حدود ۱۰ میلیون هکتار بیابان داریم و بیابان‌های خوزستان یکی از کانون‌های ریزگرد در کشور به شمار می‌روند؛ از این رو ما از همه محصولات و فناوری‌هایی که در این زمینه تولید شده و کاربرد موثر دارند، حمایت خواهیم کرد. قطعا این محصولات باید به سمت روش‌های اقتصادی که توسط مردم و شرکت­‌های خصوصی اجرا، نگهداری و بهره‌برداری شوند، سوق داده شود.

دانشیار پژوهشکده حفاظت خاک وآبخیزداری کشور با تاکید بر اینکه نهادهای دولتی در حوزه تثبیت گرد و غبار باید تسهیل­‌گری داشته باشند، گفت: نهادهای دولتی با اجرای نهال کاری از منطقه خارج می‌شوند، ولی درگیر کردن مردم در این زمینه می‌تواند موثر باشد؛ از این رو روش‌های "بیابان‌زدایی مردمی" از جمله متدهایی است که ضرورت دارد با قوت پیگیری و اقدام شود.

وی تمرکز برنامه‌ای این ستاد را مشارکت بیشتر بخش‌های خصوصی و عامه مردم دانست و یادآور شد: کارگروهی در زمینه مالچ‌­های غیرنفتی در سازمان محیط زیست شکل گرفته است و این کارگروه تنها مرجع تاییدکننده این محصولات است. در این کارگروه بر اساس بررسی و روندی که دارند، تاکنون ۲ مالچ زیستی تولیدشده مورد تایید قرار گرفته است.

ابراهیمی با تاکید بر اینکه این ستاد نیز از اعضای این کارگروه است، خاطر نشان کرد: مجری پایلوت‌ مالچ‌های زیستی تولیدشده نیز شرکت­‌های دانش­‌بنیان مرتبط با این ستاد هستند.

به گفته این مقام مسوول همه راه حل‌های کاهش چالش‌های زیست محیطی زمانی موثر واقع می‌شود که با مشارکت شرکت‌های دانش‌بنیان و مردم باشد و با محوریت مردم بومی همان منطقه به اجرا درآید.

انتهای پیام