دورا مار: تصاویر زنانه در جهان مردان
بی بی سی فارسی
دورا مار (۱۹۹۷-۱۹۰۷)، که چهرهنگارههای پیکاسو را بدون بزرگ‌نمایی خویش تصورات هنرمند نقاش می‌دانست، تا مدت‌ها قربانی روایت مردانه غالب از تاریخ هنر بود. به او در سایه ارتباط عاطفی و هنری‌اش با پیکاسو توجه نشان می‌دادند. با گسترش روایت‌های متفاوت و متکثر از تاریخ هنر مدرن، حال او را عکاس و هنرمندی خلاق می‌دانند که در به کاربستن تکنیک‌های نوین عکس‌برداری پیشگام بود و در تثبیت عکاسی به مثابه هنر نقشی تاثیرگذار داشت.
هنریت تئودورا مارکوویچ در پاریس زاده شد. مادر فرانسوی‌اش، بوتیک مُدی را اداره می‌کرد و پدرش هنرمندی معمار بود که اصالت کُروات داشت. دورا مار در هنرهای تزیینی و نقاشی در پیشرفته‌ترین مدارس هنری پاریس آموزش دید. در اوایل دهه ۱۹۲۰، با تشویق اساتیدی که استعدادش را می‌ستودند، بر آن شد که عکاسی را پی بگیرد. او یکی از نخستین زنان هنرمندی بود که هم به عکاسی هنری و هم تبلیغاتی پرداخت.
موزه تیت مدرن اخیرا برای نخستین‌بار به نمایش آثار دورا مار بویژه عکس‌هایش که به نمادهای مشهور سورئالیسم بدل شده‌اند پرداخت. در این نمایشگاه بیش از ۲۰۰ اثر به نمایش درآمد. مرور تصاویری که دورا مار خلق کرد، به دنیای ذهنی و جهانی که در آن می‌زیست جان می‌بخشد.
حق نشر عکس CENTRE POMPIDOU ۱. دستی برون‌آمده از ناخودآگاهدورا مار از معدود عکاسانی بود که آثارش در نمایشگاه‌های گوناگون سورئالیست‌ها به نمایش در می‌آمد. او با شخصیت‌های برجسته جنبش هنری سورئالیسم از جمله آندره برتون (۱۹۶۶-۱۸۹۶) و پل الوار (۱۹۵۲-۱۸۹۵) دوستی داشت. سوررئالیست‌ها در آغاز در پذیرش عکاسی به مثابه هنر تردید داشتند. هنرمندانی چون دورا مار و من ری (۱۹۷۶-۱۸۹۰) با به کارگیری تکنیک‌های متنوعی همچون فتوگرام(عکاسی بدون دوربین)، فتومونتاژ، سوپر‌ایمپوز و نیز کلاژ، تصاویری فراواقعی و رویاگون خلق کردند و در عمل نشان دادند که عکاسی می‌تواند محملی برای بازنمایی نهان ناخودآگاه باشد. در این اثر دست زنی با ناخن‌های مانیکور شده از صدفی حلزونی خرچنگی زاهد بیرون آمده و در پس‌زمینه، نوری تجلی‌بخش از ورای ابرهای سنگین - همچون نورپردازی شمایل‌نگاره‌های مذهبی- تابیده است. انگار واقعه‌ای دینی- استعلایی را نظاره می‌کنیم و ناخودآگاه همچون جسمیتی محسوس در قالب موجودی غریب (دست-صدف) پدیدار شده است.
حق نشر عکس ADAGP, Paris and DACS, London 2019 ۲. زمان در کمین فرزند انسان استدر حدود سال ۱۹۳۴، مار به عکاسی تبلیغاتی برای محصولات زیبایی و آرایشی پرداخت. او این اثر را که سال‌ها در کمین تواند نامیده شده، با تکنیک فتومونتاژ و برهم‌نهایی دو تصویر احتمالاً برای تبلیغ كرم ضد چروک ساخته است. زنی که در تصویر می‌بینیم، نوش الوار (۱۹۴۶ـ۱۹۰۶) دوست نزدیک مار و همسر پل الوار شاعر سوررئالیست و سرشناس فرانسوی است که برای هنرمندانی چون پیکاسو و من ری نیز مدل شده بود. نگرش خلاق و سوررئال مار در عکس‌های تبلیغاتی‌اش در این تصویر آشکارا دیده می‌شود. تارهای عنکبوت بر چهره ظریف زن او را همچون روحی اثیری باز می‌نمایاند.
حق نشر عکس Audrey LAURANS/ADAGP, Paris and DACS ۳. زن ستارهپوشعکس زنی در لباسی پرزرق و برق با ستاره‌ای به جای سر از آثار عکاسی مد دورا مار به شمار می‌آید. او از فرصت‌های جدید حرفه‌ای که در عرصه تبلیغات، مد و مطبوعات در اوایل قرن بیستم برای زنان پدید آمده بود، بهره جست و به سرعت شهرتی به دست آورد و در طی چند سال آثار عکاسی بسیار متنوعی خلق کرد.
در سال ۱۹۳۰، مار تاریک‌خانه‌ای را با جو هالاس براسایی (۱۹۸۴-۱۸۹۹) عکاس شریک شد. او در این زمان دستیار عکاس مد فرانسوی هری اوسیپ مرسون (۱۹۹۱-۱۹۱۱) بود. در سال ۱۹۳۱، مار همراه با پیر كِفِر طراح صحنه فیلم كه در عکاسی چهره، مد و تبلیغات زبردست بود، استودیویی در خانه خانوادگی خود در خارج از پاریس برپا کرد. این استودیو که به عکاسی مدل‌های برهنه، چهره‌نگاری، مد و تبلیغات می‌پرداخت، به سبب ارتباطات گسترده دو هنرمند بسیار پرکار بود و اغلب مشتری‌هایی مشهور و ثروتمند داشت. آن‌ها برای طراحان مشهور مد از جمله ژاک هایم و محصولات شانل عکاسی می‌کردند. گرچه اغلب این آثار امضای دو هنرمند را بر خود دارد، متخصصان بر این باورند که بیشتر کارها اثر دورا مار است.
حق نشر عکس ADAGP, Paris and DACS ۴. رویایی در کاخ ورسایاین تصویر فتومونتاژ را مار در استودیوی معروف خود واقع در شماره ۲۹ خیابان استورگ پاریس (عنوان اثر) ساخته است. او مجسمه‌ای را که در بازار کهنه‌فروشان یافته و خریده بود در برابر تصویری چاپی از طاقی‌های کاخ ورسای جای داد. در بعضی مواقع ، سطحی كه روی آن تصویر چاپ می‌شد دچار تغییر شکل می‌شد و در پس‌زمینه اشکال را دگرگون می‌ساخت.
سوررئالیست‌ها اشیایی عادی همچون این مجسمه را که کارکرد هنری می‌یافتند، "شیء یافته شده" (Objet trouvé) می‌نامیدند که به رغم معنی لفظی ساد‌ه‌اش، در نظر آن‌ها معنای عمیقی داشت. آندره برتون شاعر و نویسنده فرانسوی می‌گوید تداعی معانی در یک شیء عادی تمایلات ناخودآگاه را آشکار می‌کند. بدین‌سان، مواجهه با شیئی یافته‌شده از این دست همچون رویابینی جلوه‌گر می‌شود.
حق نشر عکس ADAGP, Paris and DACS ۵. چهره‌نگاره بیگانهدورا مار در سال ۱۹۹۴ درباره این عکس (چهره‌نگاره اوبو) گفت: "این تصویر جانوری واقعی است، اما نمی‌خواهم بگویم کدام یک، چون رمز و رازش از میان می‌رود." در گذشته گمان می‌بردند که آن‌چه هنرمند در این اثر از آن عکاسی کرده است "شیئی‌‌یافته‌شده" با منشاء گیاهی است. اما امروزه اجماع بر آن است که آن‌چه در عکس می‌بینیم در واقع جنین یک آرمادیلو است که امروزه به سبب شیوع ویروس کرونا نامش بر سر زبان‌هاست. عنوان این اثر را هنرمند از نمایش‌نامه شاه‌اوبو نوشته آلفرد ژاری(۱۹۰۷-۱۸۷۳)، نویسنده و شاعر فرانسوی، وام گرفته است که از پیشگامان تئاتر ابزورد به شمار می‌آید.
حق نشر عکس ADAGP, Paris and DACS, London 2019 ۶. گفت‌وگوی خاموش دو زندر زمستان ۱۹۳۶-۱۹۳۵، دورا مار و پابلو پیکاسو (۱۸۸۱-۱۹۷۳) با یکدیگر آشنا شدند و رابطه آن‌ها که نزدیک به هشت سال به درازا انجامید تأثیر عمیقی بر هر دوی آن‌ها گذاشت. در آن زمان هنرمند زن در اوج کار و خلاقیت بود، اما پیکاسو دوره بسیار بدی را سپری می‌کرد و ماه‌ها بود که مجسمه و نقاشی نساخته بود. او خود آن برهه را بدترین دوران زندگی‌اش توصیف کرده است.
مار به پیکاسو تکنیک پیچیده چاپ ور را آموزش داد - روشی که آمیخته‌ای از عکاسی و چاپ است. پس از آن مرد نقاش تا سال‌ها با علاقه به کار با این تکنیک پرداخت. پیکاسو نیز زن را تشویق کرد که به نقاشی بازگردد. او بار دیگر به سروقت نقاشی رفت و آثاری ارزشمند پدید آورد.
دورا مار فرایند خلق سیاسی‌ترین اثر پیکاسو نقاشی ضد جنگ گوئرنیکا (۱۹۳۷) را در عکس‌هایی متعدد ثبت کرد و جاودان ساخت. عکاس خود در این باره گفته است:" سیاه و سفید بودن تابلو تحت تاثیر عکس‌های من بود." می‌‌گویند حتی لامپی که در این تابلو نقاشی شده در واقع همان لامپ استودیو عکاسی مار است. گمان می‌رود که تصویر زن در گوئرنیکا نیز برگرفته از طرح چهره او باشد.
پیکاسو چهرهنگارههای متعددی با الهام از سیمای دورا مار نقش زد که از همه مشهورتر می‌توان از تابلوی "زن گریان" نام برد. دورا مار خود گفته است: "من هیچ‌گاه به عنوان مدل نقاشی در برابر پیکاسو ننشستم جز یک بار شاید نزدیک به بیست دقیقه- اما او در نقاشی‌های بسیاری از چهره من تاثیر گرفت."
هنگامی که مار و پیکاسو در رابطه عاشقانه بودند مرد همچنان با معشوق دیگرش ماری ترز والتر(۱۹۷۷-۱۹۰۷) که از او دختری هم داشت، رابطه داشت. تابلوی گفت‌وگو تنها اثری است که در آن مار به نسبت پیچیده‌اش با والتر پرداخته است. در این تابلوی درخشان دو زن پشت میزی نشسته‌اند. والتر رو به مخاطب تصویر شده و دورا پشت به ما نشسته و چهره‌اش پنهان مانده، اما از حالت سر و بدنش درمی‌یابیم که به زن دیگر نگاه می‌کند. ماری ترز به گوشه تصویر چشم دوخته و دستانش را دورتر بر میز گذاشته انگار می‌خواهد از دورا مار دوری کند و از نگاهش بگریزد. دو زن اما ناخواسته بازوهایشان با یکدیگر در تماس است. در سال ۱۹۴۶، رابطه مار با پیکاسو به پایان رسید، مرد با فرانسواز ژیلو (متولد ۱۹۲۱) رابطه آغاز کرده بود.
حق نشر عکس ADAGP, Paris and DACS, London ۷. آناتومی اشیاءتا زمان مرگ دورا مار در سال ۱۹۹۷ او همچنان به سبب عکس‌های سوررئالیستی‌اش که تا میانه قرن بیستم خلق کرده بود شناخته می‌شد. پس از مرگش آثار عکاسی بسیار متنوعش که ناشناخته مانده بودند در دسترس قرار گرفتند. در این عکس‌های تجربی، مار از تکنیک‌های گوناگون استفاده کرده است. مثلا در تکنیک فتوگرام در تاریک‌خانه اشیاء را بر کاغذ‌های حساس به نور می‌گذاشت و بر آن‌ها نور می‌تاباند و از این طریق تصاویر و نقوش انتزاعی می‌ساخت. یا نگاتیوها را خراش می‌داد و آن‌ها را در مواد شیمیایی می‌گذاشت تا خراشیدگی‌ها خورده شوند و بر سطح نگاتیو خطوط عمیق بیندازند. تصاویر مختلف را بر هم می‌گذاشت و ظاهر می‌کرد تا حدی که گاه موضوع عکس کاملا ناواضح می‌شد و تصویری انتزاعی و آبستره پدید می‌آورد. در این اثر بدون عنوان، گویی او آناتومی اشیاء را با عکس‌برداری رادیولوژی به تصویر کشیده است.
در زمانه دورا مار زنانی چون او بیشتر می‌خواستند در مقام هنرمند- فارغ از جنسیت- شناخته شوند، اما از خلال آثار به نمایش‌درآمده‌اش در تیت مدرن خواسته یا ناخواسته جنسیت او در جهانی مردانه پیوسته یادآوری می‌شود. اِما لوئیز دستیار متصدی نمایشگاه می‌گوید:" پرسش بزرگ این بود که چگونه داستان زنی هنرمند را روایت کنیم و در عین حال به این نکته حساس باشیم که خود مار از نسلی بود که نمی‌خواستند به عنوان زن هنرمند شناخته شوند. دورا مار فقط می‌خواست او را هنرمند بدانند."
بیشتر بخوانید:
سیندی شرمن و رویای آمریکایی
۳۰ عکس از زنان ایران؛ شکست گفتار غالب و انتخاب زنانه
بدنی که سخن می‌گوید؛ از کیم کارداشیان تا گلشیفته فراهانی
دختر عکاس ایرانی: بزرگترین آرزویم برابری زن و مرد در فوتبال است
آن زن سیاه است: نگاهی به نمایشگاه پرستو فروهر
منبع خبر: بی بی سی فارسی 
اخبار مرتبط: دورا مار: تصاویر زنانه در جهان مردان
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران
