وقتی نخست‌وزیر بریتانیا قادر به انجام وظیفه نیست چه کسی کشور را اداره می کند؟

با شدت گرفتن عوارض ابتلای به ویروس کرونا، بوریس جانسون، نخست وزیر بریتانیا، در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان بستری شده و از دومینیک راب، وزیر خارجه خواسته است تا "در موارد لازم" به عنوان نماینده یا جانشین او اقدام کند.

سوال این است که اگر نخست وزیر توانایی انجام وظایف خود را از دست بدهد، چه روی خواهد داد.

در مورد آنچه که در صورت از کارافتادگی نخست‌وزیر باید انجام شود قواعد روشنی وجود ندارد که دلیل آن هم این واقعیت است که بریتانیا دارای قانون اساسی مکتوب نیست.

در عین حال، رهنمودهایی کلی در مورد آنچه که ممکن است روی دهد در دست است و "دستورالعمل اداره هیئت دولت" نزدیکترین سند حاوی شرح وظایف نخست وزیر است.

آقای راب، به عنوان وزیر اول دولت، نماینده یا جانشین موقت نخست وزیر محسوب می‌شود. بنابر این اگر موقعیت‌های رسمی تغییر کند و نخست وزیر رسما کنترل دولت را واگذار کند، در نخستین مرحله، دومینیک راب وظایف او را بر عهده می‌گیرد.

معنی برعهده گرفتن وظایف نخست‌وزیر چیست؟

اما معنی برعهده گرفتن وظایف نخست وزیر چیست؟ در واقع، تصمیمات و اقداماتی وجود دارد که تنها در صلاحیت نخست‌وزیر است.

در مورد بعضی از این موارد، آقای راب می‌تواند بدون مشکل چندانی آنها را اعمال کند. به عنوان مثال او حق دارد افرادی را برای انتصاب به سمت قضات ارشد در قوه قضاییه یا مقامات بالای کلیسای انگلیکن به ملکه پیشنهاد کند.

اما ترمیم کابینه و جابجایی و انتصاب وزیران مساله سازتر است هرچند "رسما" او از اختیارات لازم برای این منظور هم برخوردار است. و زمانی که به استفاده از اختیارات ویژه می‌رسیم، مساله مبهم‌تر می شود.

• نبردهای بوریس جانسون
• کرونا؛ بوریس جانسون در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شد
• انتقال نخست وزیر بریتانیا به بیمارستان برای آزمایش های بیشتر

در عمل، تصمیمات عمده دولتی می‌تواند توسط آقای راب و پس از مشورت با اعضای کابینه، یا در مواردی، منشی کابینه و سایر کارمندان ارشد دولت اتخاذ شود.

یک مثال پیچیده به صدور مجوز عملیات نظامی مربوط می‌شود. در شرایط اضطراری، دومینیک راب احتمالا حق صدور چنین مجوزی را، قاعدتا پس از کسب توافق اعضای ارشد هیئت دولت، دارد.

در بریتانیا، به طور سنتی، به محض اعطای فرمان نخست‌وزیری به یک فرد، فرماندهی کل قوا نیز توسط ملکه به او و وزیر دفاع تفویض می‌شود.

اما یک سئوال به ویژه دشوار به موضوع "نامه‌های وضعیت نهایی" مربوط می‌شود که نخست وزیر باید برای به کارگیری زیردریایی‌های حامل کلاهک اتمی ارسال و وظایف فرماندهان آنها را در واکنش به یک حمله اتمی نابودکننده به خاک بریتانیا مشخص کند.

دشوار بتوان تصور کرد که از آقای راب خواسته شود چنین نامه‌هایی را بنویسد مگر اینکه بورس جانسون برای مدتی طولانی قادر به انجام وظیفه نباشد - و شاید هم حتی در این وضعیت هم باز چنین مجوزی وجود نداشته باشد مگر اینکه نخست وزیر عملا از سمت خود کناره‌گیری کرده باشد.

در صورت کناره‌گیری یا درگذشت نخست وزیر، انتظار می‌رود ملکه از آقای راب بخواهد دولت جدید یا لااقل یک دولت موقت را تشکیل دهد مگر اینکه هیئت دولت فرد دیگری را برای چنین مقامی پیشنهاد کرده باشد.

در این صورت، رئیس دولت موقت تا زمانی که حزب حاکم محافظه کار فرد دیگری را به عنوان رهبر حزب و نخست وزیر انتخاب کند، اداره امور را در دست خواهد داشت.

به نظر کارشناسان موسسه تحقیقات امور دولت، در هر صورت یک نخست وزیر همچنان سمت خود را حفظ می‌کند مگر اینکه استعفا دهد یا از دنیا برود.

کارشناسان این موسسه معتقدند که "در حالی که احزاب سیاسی در صورت استعفا یا از کارافتادگی رهبر حزب معمولا می‌توانند یک نفر را به عنوان کفیل رهبری تعیین کنند، نقشی رسمی برای کفالت سمت نخست وزیری بریتانیا تعریف نشده است. نخست وزیر تا زمانی که استعفا نداده یا با فشار اعضای کابینه، مجبور به کناره گیری نشده، همچنان نخست وزیر باقی می‌ماند."