راست و دروغ حرف‌های جنجالی محسن کنگرلو در گفت‌وگو با مالکوم برن، تاریخ‌دان امریکایی - Gooya News

آرش عزیزی - ایران وایر

هنگام درگذشت شخصیت‌های تاریخی، یک گروه همیشه افسوس بیشتری می‌خورند؛ تاریخ‌دان‌ها. به ویژه اگر این شخصیت‌ها، روایت‌های خود را از رویدادهای تاریخی که در آن‌ها نقش داشته‌اند، بر جای نگذاشته باشند.
مرگ «محسن کنگرلو»، مشاور امنیتی «میرحسین موسوی» در اسفند ۱۳۹۸، در سن ۷۲ سالگی با چنین افسوس‌هایی همراه بود. روزنامه «شرق» تیتر زد: «درگذشت جعبه سیاه ماجرای مک‌فارلین».
این حرف دل خیلی از تاریخ‌دان‌ها بود.

کنگرلو که در سال‌های پیش از انقلاب، عضو گروه چریکی «صف» بود، در حکومت جمهوری اسلامی به چهره‌ای امنیتی بدل شد و در زمره مشاوران امنیتی وقت آیت‌الله «محمد بهشتی» و سپس میرحسین موسوی در زمان نخست‌وزیری وی در دهه ۱۳۶۰ بود. در آن سال‌ها، او نقشی کلیدی در یکی از پرجنجال‌ترین ماجراهای تاریخ معاصر ایران داشت؛ معامله جمهوری اسلامی با دولت امریکا برای خرید سلاح از این کشور در میان جنگ ایران و عراق.

👈مطالب بیشتر در سایت ایران وایر

این معامله‌ که باعث رسوایی هر دو طرف شد، در امریکا به ماجرای «ایران-کنترا» شهرت یافت و در ایران به ماجرای «مک‌فارلین».
«رابرت مک‌فارلین» مشاور امنیت ملی سابق امریکا بود که چند ماه پس از پایان حضورش در این سمت، به عنوان نماینده ارشد امریکایی‌ها به تهران آمد تا پای مذاکره با نمایندگان جمهوری اسلامی بنشیند.
در طول سال‌ها، کتاب‌های متعددی درباره ماجرای ایران-کنترا منتشر شده است اما هنوز بسیاری از جزییات آن روشن نشده‌اند.
در پی درگذشت کنگرلو، معلوم شد که بخش‌هایی از «جعبه سیاه» دانسته‌های او ضبط شده‌اند و قرار است برای همگان پخش شوند. «حسین دهباشی»، تاریخ‌پژوه و مستندساز ایرانی پرده از گفت‌وگویی چهار ساعته با کنگرلو برداشت که این چهره امنیتی خواسته بود تنها پس از مرگش منتشر شود.

دهباشی فیلم این گفت‌وگو را منتشر کرد اما حواشی این گفت­وگو زیاد بود و جنجال‌های متعددی ایجاد کرد. دست آخر در پی اعتراضات خانواده کنگرلو، فیلم گفت‌وگو از حذف شد و حسین دهباشی در نامه‌ای، به خاطر انتشار این مصاحبه، از مخاطبانش عذرخواهی کرد. به نظر می‌رسد علت اصلی ناراحتی خانواده کنگرلو، استفاده او از الفاظ رکیک و فحش‌های جنسی بوده است.

البته که در عصر اینترنت، چیزی را که پخش شده است نمی‌توان به این راحتی‌ها حذف کرد و نسخه‌های متعددی از فیلم این گفت‌وگو به سرعت دست به دست شدند؛ به‌ویژه در میان تاریخ‌دان‌های علاقه‌مند به آن ماجرای تاریخی.
برای گفت‌وگو در مورد اظهارات کنگرلو در این مصاحبه تاریخی، پای صحبت دکتر «مالکوم برن» نشستیم؛ تاریخ‌دان و مدیر پژوهش «آرشیو امنیت ملی» امریکا.
آرشیو امنیت ملی امریکا نهادی است غیرانتفاعی که برای انتشار اسناد تاریخی و مقابله با پنهان‌کاری دولت تلاش می‌کند و بزرگ‌ترین سازمان این‌چنینی در دنیا به حساب می‌رود.

دکتر برن متخصص روابط ایران و امریکا است و آثار متعددی در این مورد نوشته است. آخرین کتاب او که در سال ۲۰۱۴ منتشر شد، «ایران-کنترا: افتضاح ریگان و سوء استفاده بی‌کنترل از قدرت ریاست‌جمهوری» نام دارد. این کتاب نتیجه بیش از ۲۰ سال پژوهش‌های دکتر برن در این مورد است.
او پیش از این در سال‌های ۱۹۸۷ و ۱۹۹۳، دو کتاب از مجموعه اسناد راجع به ماجرای ایران-کنترا منتشر کرده بود و در سال ۲۰۱۲ نیز یکی از چند نویسنده کتاب «دشمن شدن: روابط ایران و امریکا و جنگ ایران عراق» بود.
در این گفت‌وگو، بیشتر می‌خواستیم این موضوع را مورد بررسی قراردهیم که اظهارات کنگرلو از سوی تاریخ‌دانی که سال‌ها در این مورد تحقیق کرده و با اسناد امریکایی و اسراییلی در این مورد آشنا است، چه قدر واقعی و منطقی به نظر می‌رسند.

***

بگذارید گفت‌وگو را از خود محسن کنگرلو آغاز کنیم که موضوع صحبت ما است. نقش او در مذاکرات چه‌قدر مهم بود؟
- او اولین مقام ایرانی بود که با مقامات امریکایی، یعنی «اولیور نورث»، از مشاوران «رونالد ریگان» (رییس جمهوری وقت امریکا) و چند نفر دیگر دیدار کرد. فکر می‌کنم در اوایل سال ۱۹۸۶ بود. البته از آگوست ۱۹۸۵، قرار و مدار بین دو طرف در جریان بود اما کارها پیش از آن، با واسطه «منوچهر قربانی‌فر» [دلال اسلحه مقیم اروپا] و اولین گروه اسراییلی انجام می‌شدند. در ژانویه ۱۹۸۶ بود که امریکایی‌ها گروه اولیه اسراییلی‌ها را که افرادی غیردولتی بودند و در واقع، دوستان «شیمون پرز»، نخست‌وزیر وقت اسراییل به حساب می‌آمدند، کنار زدند. البته اسراییلی‌ها را کامل بیرون نکردند چون «امیرام نیر» [مشاور امنیتی شیمون پرز] را نگاه داشتند که به نوعی دوقلوی الیور نورث بود. این دو، شخصیت‌ و پیشینه‌ خیلی مشابهی داشتند. هر دو نزد خیلی افراد در دولت‌های خودشان محبوب نبودند، چون گرایش به خودسری و ماجراجویی داشتند.

از اوایل سال ۱۹۸۶ به بعد، امریکایی‌ها در صدر کار بودند و نه اسراییلی‌ها. کار انتقال موشک‌های «تاو» به ایران داشت انجام می‌شد. در همین موقع بود که قربانی‌فر جلسه‌ای بین محسن کنگرلو و امریکایی‌ها ترتیب داد و قرار شد کار از نو آغاز شود. چرا که اولین ارسال موشک به ایران [در اواخر ۱۹۸۵] خوب انجام نشده بود. نقش کنگرلو حائز اهمیت بود چرا که از ابتدای این دور جدید مذاکرات، در کار بود و در طول سال ۱۹۸۶ هم حضور داشت. او یکی از چهره‌های طرف ایرانی به شمار می‌رفت اما تنها نفر نبود و عالی‌رتبه‌ترین مقامی هم که مستقیما درگیر ماجرا باشد، نبود.