کرونا و تفاوت عملکرد مقامات مذهبی عراق و ایران

حسن سعید، پژوهشگر سیاسی، بر اساس اظهارات روحانیون ارشد ایران و عراق معتقد است در حالى که روحانیان ارشد ایران غالبا با سکوت یا مواضع خود، "نقش منفى" در گسترش بیمارى کرونا داشتند، اما روحانیان ارشد عراق با فتاوای متعدد "نقش مثبتى" در جلوگیرى از شیوع این بیمارى داشتند. آقای سعید نگاهی کرده به این تفاوت‌ها در مواضع اعلام شده این روحانیون ارشد.

حق نشر عکس Getty Images Image caption کارکنان بهداشت و درمان عراق منطقه اطراف حرم امام حسین در کربلا را ضد عفونی می کنند

روحانیان بلند پایه حوزه عملیه قم واکنشی دیر به موضوع کرونا از خود نشان دادند و غالبا رویکردی ناسازگار با نگرش علمی در برخورد با این پدیده داشتند. از این رو، مراجع قم و روحانیان بارز دیگر آن تا مدتی پس از شیوع این بیماری، از جایگاه دینی و اجتماعی خود در منع گسترش این بیماری استفاده نکردند. دیدگاه‌های ارائه شده بعدی نیز غالبا غافل یا مخالف دیدگاه متخصصان در مقابله با این بیماری بود.

حق نشر عکس Getty Images Image caption آیت الله خامنه‌ای

برای مثال، آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، در سخنان عمومی خود به جای تاکید بر بستن مراقد و مراکز دینی و منع مردم در تجمع در آنها و دیگر تجمعات، به خواندن دعایی از صحیفه سجادیه توصیه کرد. در همین راستا، آیت الله وحید خراسانی نیز پس از توصیه بسیار کوتاه و کلی‌ای در "رعایت دستورات پزشکی و بهداشتی" بلافاصله به توصیه‌ای معنوی و روحانی رو آورده و از پیروانش می‌خوهد که "هر روز دست خود را روی قلبتان بگذارید و هفت مرتبه سوره حمد را قرائت کنید و نیز هر روز صبح و شب هفت مرتبه آیت الکرسی را تا «وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ» قرائت نمایید."

برخی دیگر از مراجع نیز مانند آیت الله ناصر مکارم شیرازی نیز علی رغم توصیه به پرهیز از تجمعات، اشاره‌ای به ضرورت بستن مراکز و مراقد دینی که بیشترین تجمعات را در شهرهای دینی ایران از جمله قم و مشهد شاهد هستند نکرد و صرفا گفت: "در این مقطع زمانی معاشرت‌ها و حضور در مراکز عمومی صحیح نیست". وی نیز توصیه خواندن دعا از جمله زیارت عاشورا و حدیث کسا را تکرار کرد.

حق نشر عکس Getty Images Image caption حرم فاطمه معصومه در شهر قم

علاوه بر اینها همه، مسؤولان مراقد دینی در ایران غالبا با بستن آنها تا مدتی پس از شیوع بیماری مخالفت کردند. برای مثال، سید محمد سعیدی تولیت حرم فاطمه معصومه در شهر قم و نیز نماینده ولی فقیه در استان قم و امام جمعه شهر قم در مخالفت با بستن حرم فاطمه معصومه در این شهر گفت: "ما حرم را دارالشفا می‌دانیم. دارالشفا یعنی مردم بیایند اینجا و برای امراض روحی و جسمی شفا بگیرند. باید اینجا باز باشد، باید مردم با قوت بیایند."

در مقابل این جریان رایج دینی در ایران، حوزه علمیه نجف در عراق به رهبری آیت‌الله علی سیستانی از نخستین لحظات پیدایش بیماری در عراق با مواضع و فتاوی، مردم را به تبعیت از دستورات متخصصان امور بهداشتی دعوت کرده و از تمام اقدامات لازم برای جلوگیری از شیوع آن حمایت مطلق کرد و بلکه حتی خود در دعوت به بستن مراکز دینی و دیگر اقدامات لازم مربوط به امور دینی پیشگام بود.

آیت الله سیستانی در بیانی‌هایی در آغاز شیوع بیماری در عراق، همه افراد و گروههای عراقی را اعم از دولتی و خصوصی به مبارزه با این بیماری و تلاش برای از بین بردن آن دعوت کرد. او هر گونه تلاش در این مسیر را "واجب کفایی" خواند و از جهت اهمیت، با تلاش در مبارزه با داعش مقایسه کرد. او همچنین اعلام کرد که هر کس در مسیر مبارزه با این بیماری یا مراقبت از بیماران از دنیا رود "شهید" است.

وی همچنین در بیانیه‌های متعددی دعوت به بستن مراقد دینی و مساجد و مراکز دینی مختلف دیگر کرده و خود نیز نمازهای جمعه زیر نظرش را تعطیل کرد. از این رو، همه مراقد دینی عراق در دوره نسبتا زودی از زائران خالی شد و پس از مدت کوتاهی عملا تعطیل شد.

آقای سیستانی همچنین دعوت به پیروی دقیق و کامل از توصیه‌های متخصصان بهداشتی مربوط به منع تجمعات و اقامت در خانه‌ها و ممانعت از اختلاط با دیگران کرد و علاوه بر آن، اعلام کرد که هر کس عمدا این ویروس را به دیگری منتقل کند قاتل به شمار می‌رود.

نکته مهم و بارز در همه توصیه های آیت الله سیستانی، توجه و تاکید وی بر نظر متخصصان و مسؤولان ذی ربط از جمله وزارت بهداشت است که در فقه اسلامی تحت عنوان اهل خبره و اختصاص شناخته شده که مضمون آن اعتبار و حجیت نظر متخصصان هر رشتهای در زمینه تخصص خودشان است.

در راستای نکته فوق، آیت الله سیستانی در پاسخ به سوالی در خصوص غسل و کفن و دفن اموات جان‌باخته براثر کرونا، مراعات توصیه‌های بهداشتی را واجب اعلام کرده و همه ضوابط شرعی را در صورت وجود هر گونه خطری قابل لغو شمرد.

حق نشر عکس Getty Images

آیت الله سیستانی افزون بر فتاوای متعدد فوق، همه امکانات مراکز دینی زیر نظرش از جمله بیمارستانهای عتبات عالیات را در اختیار وزارت بهداشت برای استفاده در قرنطینه بیماران کرونایی و معالجه آنها قرار داد. وی همچنین به پیروانش اجازه داد که حقوق دینی خود از جمله سهم امام از خمس را صرف مبارزه با کرونا و معالجه بیماران آن و اقدام در منع از شیوع آن کنند.

مواضع پیش گفته فقط به آیت الله سیستانی اختصاص ندارند، بلکه مراجع دیگر عراقی نیز همین روند را طی کردند. از جمله، آیت الله سید محمد سعید حکیم از همه شهروندان عراقی درخواست کرد که نظر متخصصان امر را سرلوحه خود قرار دهند و از همه اقدامات و توصیه‌های مسؤولان مرتبط حمایت و تبعیت کامل کنند. در موضع مشابه دیگری، آیت الله سید حسین صدر که در شهر کاظمین اقامت دارد، تبعیت کامل از نظر مسؤولان وزارت بهداشت در خصوص مقابله با کرونا را امری واجب بر شمرد.

با این همه، در حوزه نجف نیز شخصیت های روحانی تندرو و ناآگاهی مشابه برخی روحانیان قم نیز وجود دارد. از جمله، مقتدی صدر با بستن مراقد دینی مخالفت کرده و خود با حضور در حرم امام علی مانع از بستن آن در دورههای آغازین شیوع بیماری گشت. اما، نکته مهم در خصوص حوزه نجف آن است که مواضع تندروانه و ناآگاهانه در بین روحانیان بلند پایه دیده نمی‌شود و صرفا در بین برخی روحانیان جوان و بدون نفوذ قابل توجه در حوزه به چشم میخورد.

این تفاوت دیدگاه و عملکرد می‌تواند یکی از دلایل اصلی تفاوت جدی در شیوع این بیماری در دو کشور ایران و عراق باشد. در حالی که تعداد بیماران مبتلا به کرونا در ایران به بالای ۷۰ هزار تن رسیده و متوفیان از مرز ۴۰۰۰ گذشته، تعداد این بیماران در عراق دستک بر اساس آمار رسمی تنها ۱۰۰۰ و تعداد متوفیان کمتر از ۶۵ است.