ورود شستا به بازار بورس؛ شفاف‌سازی یا خصولتی‌سازی؟

از امروز چهارشنبه ۲۷ فروردین هشت میلیارد سهم معادل ۱۰ درصد از سهام شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی (شستا) در بورس اوراق بهادار تهران عرضه خواهد شد. یک استاد اقتصاد پیش‌بینی کرده که فروش این ۱۰ درصد ۱۰ هزار میلیارد تومان تأمین مالی برای این شرکت خواهد داشت.

وزیر اقتصاد ایران از این روز به عنوان یکی از روزهای تاریخی بازار سرمایه ایران نام برده که در آن وزارتخانه تحت امرش توانسته با همکاری وزارت رفاه "سهام یکی از بزرگترین هلدینگ‌ها" را در بازار سرمایه عرضه کند.

شستا یا همان شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی در سال ۱۳۶۵ با سرمایه اولیه دو میلیارد تومان تأسیس شد. مجموع دارایی‌های این شرکت در سال ۹۷ بالغ بر ۵۷ هزار میلیارد تومان و درآمد سالانه آن نزدیک به ۳۲ هزار میلیارد تومان اعلام شد. شستا در حال حاضر ۹ هلدینگ تابعه در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی، انرژی، کشتیرانی و سیمان دارد. 

سهامداران اصلی این شرکت که آن را بزرگترین هلدینگ چند رشته‌ای ایران دانسته‌اند، در اصل بازنشستگان و بیمه‌شدگان تأمین اجتماعی هستند. به همین دلیل فروش ۱۰ درصد از سهام شستا در بازار بورس، در کنار بسیاری نظرات مثبت انتقاداتی را نیز درباره پیامدهای این انتقال برای این گروه به دنبال داشته است.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

مخالفت بیشتر از سوی کسانی است که معتقدند "کفگیر دولت به ته دیگ خورده" و برای کسب درآمد بیشتر به سهام‌فروشی روی آورده است. این گروه معتقدند که درآمد حاصل از فروش سهام شستا مستقیم به جیب دولت می‌رود و چیزی عاید سهامداران و بازنشستگان نخواهد شد.

سیامک قاسمی، کارشناس اقتصادی در این‌باره در توییتی دولت را شبیه کسی دانست که ممر درآمدش قطع شده - به علت تحریم، کاهش شدید درآمد نفتی، پیامدهای کرونا و نبود درآمد مالیاتی - و در نتیجه دست به فروش اموالش زده است.

گروه دیگر مخالفان در اصل گروه مقابل کسانی هستند که می‌گویند فروش سهام شستا در راستای خصوصی‌سازی بوده است. این گروه از منتقدان ورود شستا به بورس را نه خصوصی‌سازی، که "خصولتی‌سازی" می‌دانند و معتقدند با این کار دست دولت از این شرکت کوتاه نخواهد شد و دولت در نهایت مدیر اصلی هرچند نامحسوس باقی خواهد ماند.

محمد آقازاده، روزنامه‌نگار جزو این گروه است. او در یک رشته‌توییت واگذاری سهام شستا در بورس را به شدت انتقاد قرار داده و آن را راه درستی برای "کوتاه‌کردن دست دولت" ندانسته است. به عقیده او به جای این کار بهتر است "کل صندوق‌های بازنشستگی از وزارت رفاه منفک و تبدیل به صندوق‌های مستقل شوند".

"گامی در جهت شفاف‌سازی"

علیرغم این انتقادات و اعتراضات اما گروه دیگری که تعدادشان هم کم نیست از واگذاری سهام شستا در بازار بورس به دلایل مختلف حمایت کرده‌اند.

اکبر ترکان، مشاور عالی پیشین حسن روحانی و وزیر راه و ترابری در دولت دوم هاشمی رفسنجانی در مصاحبه مفصلی با روزنامه "شرق" از جهات مختلف واگذاری ۱۰ درصد سهام شستا در بازار بورس را مثبت ارزیابی کرده است.

یکی از این دلایل "شفاف‌سازی" است. او در این باره گفته است: «بورسی شدن موجب افزایش شفافیت در شرکتها می شود. این شفافیت سلامت اقتصاد را به همراه دارد. وقتی شرکتی بورسی می‌شود، مدیرانش بر اساس قاعده "حکیم فرموده" جابه جا نمی‌شوند و نمی‌توان هرکاری که دلخواه مدیران است را انجام داد چون نظارت بورس بر این شرکت‌ها حاکم شده است.»

محمدعلی ابطحی، سیاستمدار اصلاح‌طلب و معاون پارلمانی دولت محمد خاتمی رفتن شستا به بورس را مصداق "رفتن به اتاق شیشه‌ای" دانسته و در توییتر به علت بردن "تاریک‌خانه به اتاق شیشه‌ای" محمد شریعتمداری وزیر صنعت و معدن و تجارت را وزیری صادق دانسته است.

اکبر ترکان نیز در مصاحبه با شرق همین عبارت "اتاق شیشه‌ای" را به کار برده و گفته است: «ورود به بورس یعنی ورود به اتاق شیشه‌ای چرا که همه حتی آن کسی که یک سهم دارد، مشغول تماشای عملکرد شماست و حق دارد تمامی موارد را بررسی کند بنابراین مدیران شستا به نحوی باید عمل کنند که توانایی پاسخ گویی به سوالات سهام داران را داشته باشند.»

مهدی حیدری، تحلیلگر و استاد اقتصاد نظری در دانشگاه خاتم، اما معتقد به ایجاد شفافیت در اثر ورود شستا به بورس نیست و علت آن را هم چندلایه بودن شرکت هلدینگ شستا می‌داند.

او در یادداشتی که با همکاری اسماعیل علی‌آبادی نوشته و سایت اتاق بازرگانی آن را منتشر کرده است، به مشکلات واگذاری سهام شستا در بازار پرداخته و نوشته است: «در این شکل واگذاری، سهامداران خرد هیچ اثری در مالکیت شرکت و زنجیره آن نخواهند داشت و عملاً شفافیتی اتفاق نمی‌افتد.»

این استاد دانشگاه ساختار مالکیت درهم تنیده و چند لایه شرکت‌هایی که به بورس راه پیدا می‌کنند را باعث "تضعیف حاکمیت شرکتی و به خطر افتادن منافع سهامداران خرد" می‌داند.

او در یادداشتش می‌گوید: «با فرض فروش ۱۰ درصد سهام شستا در عرضه اولیه، حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان تأمین مالی از طریق سهامداران خرد انجام می‌پذیرد اما تغییری در ساختار مدیریتی هیچ یک از شرکت‌های بورسی اتفاق نخواهد افتاد و طرفه آنکه سهامداران شستا (افراد تحت پوشش تأمین اجتماعی) لزوما از حفظ کنترل و مدیریت شستا در شرکت‌های زیر مجموعه منتفع نمی‌شوند.»

"تنوع مدیریتی و مفید برای بازنشستگان"

اکبر ترکان "تنوع در انتخاب مدیران" را یکی دیگر از "پیامدهای مثبت" ورود شستا به بورس دانسته و گفته است: «وقتی یک مجموعه صددرصد به شستا تعلق دارد، مدیرانش توسط شستا انتخاب خواهند شد اما وقتی ۴۰ درصد آن مجموعه در بورس عرضه شود، آن گاه سهام داران دیگر حق انتخاب مدیر دارند و این گونه است که مدیران دیگر منصوب یک دستگاه نخواهند بود.»

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

این عضو حزب اعتدال و توسعه همچنین معتقد است که ورود شستا به بورس باعث می‌شود بخشی از پول مورد نیاز برای تأمین حقوق بازنشستگان از این طریق تأمین شود: «از طریق بورسی شدن شستا منابع سازمان تأمین اجتماعی برای پرداخت حقوق بازنشستگان تأمین می شود. ما در سال باید ارقام قابل توجهی در اختیار سازمان تأمین اجتماعی قرار دهیم تا این سازمان بتواند حقوق بازنشستگان را پرداخت کند بنابراین برای این کار به پول نیاز داریم. بخشی از این پول را شستا باید به سهم خود تأمین کند که با ورود به بورس این اتفاق خواهد افتاد.»

"مفید برای اقتصاد کشور"

صرف نظر از پیامدهایی که ورود شستا به بازار بورس برای سهامداران آن خواهد داشت، از منظر اقتصاد کلان این تغییر چه تاثیری بر اقتصاد کل کشور خواهد گذاشت؟

سعید لیلاز، کارشناس اقتصادی بورسی‌شدن شستا را "اقدامی مثبت برای اقتصاد ایران" دانسته است. او در گفت‌وگو با وبسایت "خبر آنلاین" در این باره گفته است: «این که سهام شستا در بورس عرضه شود برای اقتصاد کشور بسیار خوب است، زیرا یک حجم سنگینی از نقدینگی و ریال در جامعه وجود دارد که اگر جذب بورس نشود موجب تورم در سایر حوزه‌های اقتصادی می‌شود.»

او البته تاکید کرده که "دولت باید منابعی را که از رهگذر عرضه اولیه کسب می‌کند صرف سرمایه گذاری کند، نه صرف پرداخت هزینه‌های جاری".

با همه اینها و با نگاهی به طیف مخالفان ورود شستا به بورس که اکثر آنها طرفداران دولت رفاه و مخالفان خصوصی‌سازی هستند، باید دید این ورود که برخی از آن به عنوان مقطعی تاریخی در بورس ایران یاد کرده‌اند آیا در جهت تأمین رفاه بیشتر اقشار آسیب‌پذیر خواهد بود و آیا برای مستمری‌بگیران و بازنشستگان هم تاریخی خواهد شد؟