اهداف اقتصادی ایجاد شبکه آموزشی «شاد»

آیا آموزش و پرورش قوانین رقابت را زیر سوال برده؟ آیا پیام‌رسان‌های بومی متضرر شده‌اند؟ آیا این کار خلاف قوانین بورس و شورای رقابت است؟ در این گزارش به این سوال پاسخ می‌دهیم.

ماجرا از کجا آغاز شد؟

آموزش مجازی دانش‌آموزان از آن مواردی بود که از آغاز شیوع کرونا در کشور تا همین الان دغدغه تمامی بخش‌های حاکمیتی و خصوصی بوده است. راه‌اندازی یک شبکه اجتماعی مستقل برای حفاظت از دانش‌آموزان نیز سرلوحه این کار قرار گرفت اما داستان این شبکه اجتماعی اینقدر کش و قوس پیدا کرد که به خبر اول رسانه‌ها تبدیل شد.

روایت‌های مختلفی در خصوص آغاز ماجرا وجود دارد که سعی کردیم دو روایت اصلی را پیگیری کنیم. روایت اول در گفت و گو با پیام‌رسان‌های بومی است که قرار بود در همکاری با آموزش و پرورش بستری را برای دانش آموزان مهیا کنند و روایت دوم از سوی آموزش و پرورش مطرح شد. همراه اول و پیام رسان روبیکا که درباره آن زیاد صحبت شده نیز تصمیم گرفتند در خصوص اتفاق رخ داده اظهارنظری نداشته باشند.

روایت اول: ۳ تا ۵ میلیارد تومان هزینه کردیم

«مهدی انجیدنی» مدیرعامل پیام‌رسان گپ که معمولا به نمایندگی از دیگر پیام‌رسان‌های بومی کارهای مربوط به آن‌ها را دنبال می‌کند گفت: با توجه به تعطیلی مدارس، آموزش و پرورش به ما اعلام کرد برای این‌که دانش‌آموزان خیلی سریع حضور در کلاس درس مجازی را آغاز کنند، راهکاری ارایه بدهیم. پیام‌رسان‌ها هر کدام یکسری قابلیت‌ها داشتند و اعلام کردند به چه صورتی می‌توانند در این مسیر مهم همراه وزارت آموزش و پرورش باشند.

وی اضافه کرد: کارمان را با امضای تفاهم نامه‌ای آغاز کردیم. تقریبا در ۴۵ روز گذشته یکسری اتصالات برای احراز هویت معلم‌ها و دانش آموزان، بین پیام‌رسان‌ها و آموزش و پرورش انجام شد. در تمام پیام‌رسان‌ها قسمتی را تحت عنوان «شاد» اضافه کردیم. مدیران برای احزار هویت وارد این بخش می‌شدند و گروه‌ها شکل می‌گرفت. نکته مهم این بود که هر کدام از مدارس بسته به امکاناتی که هر پیام رسان داشت بین ۵ بستر مختلف حق انتخاب داشتند. ۱۵ فروردین تمام درخواست‌هایی که آموزش و پرورش داشت در بستر پیام‌رسان‌ها آماده شد.

انجیدنی افزود: ۱۵ فروردین قرار بود کلاس‌های آموزش مجازی آغاز به کار کنند. همان زمان روزانه چند هزار کلاس پخش زنده در پیام‌رسان گپ داشتیم که البته هنوز نیز مشغول به کار هستند. در حالی که فکر می‌کردیم شرایط برای آغاز کار مهیاست، آموزش و پرورش اعلام کرد برای دانش‌آموزان باید یک محیط کاملا ایزوله ایجاد کنیم تا آن‌ها به سایر گروه‌ها دسترسی نداشته باشند.

مدیرعامل پیام رسان بومی گپ با بیان این که خواسته آموزش و پرورش را ظرف مدت ۴۸ ساعت انجام داده‌اند، گفت: ما از قبل پیام‌رسان مداد را برای بچه‌ها داشتیم، همان را عرضه کردیم و به غیر حالت کودک را برای والدینی که یک گوشی دارند و شاید دوست نداشته باشند یک پیام‌رسان دیگر در گوشی تلفن همراه خود نصب کنند پیشنهاد دادیم. با این کار تمام گروه‌ها بسته می‌شد و دانش‌آموزان بدون دسترسی و با خیال آسوده می توانستند از مسائل درسی استفاده کند. طی ۴۸ ساعت این موارد را به آموزش و پرورش به صورت حضوری ارایه دادیم. آن‌ها اعلام رضایت کردند.

انجیدنی گفت: منتظر رونمایی اپلیکیشنی بودیم که بیش از ۸۰ هزار مدرسه بین این پیام رسان‌ها قدرت انتخاب داشتند. این فرآیند در حال انجام بود که روز ۲۱ فروردین آموزش و پرورش به فاز جلسات پشت پرده رفت که ما نتایچ آن را نمی‌دانستیم. روز ۲۱ فروردین در یک بخشنامه عجیب و بدون اطلاع قبلی همکاری با روبیکا (با یک کلاینت اختصاصی با نام شاد) را اعلام کردند.

اتفاق عجیبی افتاد ۴۵ روز تلاش پنج تیم ۲۰۰-۳۰۰ نفره به باد رفت. فقط پیام‌رسان گپ در این مدت یک میلیارد تومان پاداش، حقوق و اضافه کار به نیروهای خود داد و فکر می‌کنم تمام پیام رسان ها چیزی حدود سه تا پنج میلیارد تومان برای این بستر هزینه کردند.

مدیرعامل پیام رسان گپ می‌گوید به این عملکرد انتقادات زیادی وارد است: این اقدام هم پشت پا زدن به تمام تلاش و همدلی نیروهای ما و پیام رسان ها بود و هم در کنار آن ایجاد انحصار کرد. انحصاری که قطعا به ضرر آموزش و پرورش تمام می‌شود. چرا که آموزش و پرورش حق انتخاب بین پنج پیام‌رسان را داشت و اگر مشکلی برای یکی از آن ها پیش می آمد قطعا بقیه می‌توانستند آن را حل کنند. دود این تصمیم اول از همه به چشم خانواده‌ها و فرزندان‌شان‌ می‌رود.  وجود پنج بستر باعث می شد مدارس کیفیت بهتر را دنبال کنند و در نهایت به نفع نظام آموزش کشور بود چرا که رقابت سازنده‌ای رخ می‌داد.

در اطلاعیه آموزش و پرورش اعلام شده که همراه اول این پلتفرم را به صورت رایگان به آموزش و پرورش هدیه داده و تا ۱۵ سال کل هزینه های زیرساخت و سخت افزار به شکل رایگان انجام دهد. سوالی که شورای رقابت و بورس باید به آن جواب دهد این است که آیا یک شرکت سهامی عام می‌تواند از پول مردم برای این کار که ممکن است زیان ده باشد هزینه کند؟  

انجیدنی معتقد است این که یک مجموعه برای از بین بردن رقبای خود به دولت پول بدهد،  بازارشکنی است. این قرارداد مجانی بوده نه این که پیمانکار به کارفرما بگوید تا ۱۵ سال تمام هزینه‌ها را پرداخت می‌کند. همراه اول با روبیکا برای بیرون کردن رقبا حاضر شدند ۱۵ سال هزینه پرداخت کرده و انحصار را در اختیار بگیرند.

او در خصوص این که آیا این اتفاق که به عقیده خودشان کارشکنی و انحصارطلبی است را پیگیری خواهند کرد یا نه گفت: آموزش و پرورش در روزهای تعطیل این کار را کرد تا پیام‌رسان ها نتوانند پیگیری کنند و  از این حرکت ناجوانمردانه آزرده خاطر شدند. مجموعه پیام رسان‌ها دنبال این کار نبودند و ما به دعوت نامه آموزش و پرورش کارمان را آغاز کردیم. اینکه آن‌ها به واسطه پیشنهاد پولی پا روی قول و قرارها بگذارند حداقل برای یک وزارتخانه دردناک است.

وی اضافه کرد: این برخورد، زنگ خطری را برای بخش خصوصی به صدا درآورد، زنگ خطر زیر پا گذاشتن قراردادها از سوی دولت است. ما در تقابل با دولت، فکرش را نمی‌کردیم این اتفاق بیفتد که بخواهیم یک قرارداد سفت و سخت ببندیم و الان هم آن را پیگیری کنیم. صرف داشتن تفاهم‌نامه، کار را آغاز کردیم.   

روایت دوم: این عدد و رقم منطقی نیست

«مهدی شرفی» سرپرست مرکز برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات وزارت آموزش‌وپرورش روایت دیگری از ماجرا دارد و به خبرنگار ما توضیح می‌دهد که چطور از قرار همکاری با ۵ پیام رسان به یک کلاینت که از سوی همراه اول عرضه شده است، رسیدند.

شرفی معتقد است طی زمان کوتاهی که برای برقراری کلاس‌های آنلاین داشتند تا ارتباط ۱۴ میلیون دانش آموز، یک میلیون معلم، ۵۷۰ هزار کلاس درس و خانواده‌ها را زنده و پویا نگه دارند، سازمان فناوری اطلاعات پیام‌رسان‌ها را به میدان آورد تا از خدمات آن‌ها استفاده شود. اما در نهایت متوجه شدیم پیام‌رسان‌ها امکان ایجاد بستر امنی که مورد نظر ما بود را ندارند.

پیام رسان‌ها معتقد هستند آموزش و پرورش تلاش ۴۵ روزه و سرمایه‌گذاری سه تا ۵ میلیاردی آن‌ها را نادیده گرفته است؟ شرفی در پاسخ به این سوال می‌گوید: پیام‌رسان‌ها بستر یا برنامه اختصاصی برای آموزش و پرورش تهیه نکردند و فقط امکاناتی را به اپلیکیشن‌شان اضافه کردند. قطعا این کار برای‌شان هزینه‌ای به دنبال داشته اما این عدد و رقم به نظر نمی‌رسد عدد منطقی باشد. کارشناسان می توانند در این خصوص صحبت کنند.

وی ادامه داد: پیام رسان‌ها تلاش زیادی کردند و ما از آن ها تشکر می‌کنیم اما سیاست ما این بود که پیام رسان ها محیط ایزوله برای دانش آموزان ایجاد کنند که در این امر موفق نبودند. آن‌ها «حالت کودک» را فعال کردند و ابزارهایی را برای این کار در نظر گرفتند. اما در بررسی‌های ما مشخص شد این قابلیت امکان دور زدن را فراهم می‌کند. در نهایت نیز به رضایت قلبی نرسیدیم.

پیام‌رسان‌ها معتقدند آموزش و پرورش اصل رقابت را زیرپا گذاشته است، شرفی البته به این مساله قائل نیست و گفت: در فاز اول با یک کلاینت اختصاصی که همراه اول بستر آن را برای ۱۵ سال در اختیارمان قرار داده و مالکیت آن با آموزش و پرورش است کار را آغاز کردیم اما در ادامه طبق صحبت‌های وزیر آموزش و پرورش همه فعالان بخش آموزش الکترونیکی می‌توانند محصولات خود برای ارزیابی و دریافت اعتبارنامه به آموزش و پرورش ارائه کنند و در این مسیر همراه ما باشند.

او در خصوص روبیکا و انتقاداتی که به آن وارد است، گفت: بحث روبیکا از ابتدا هم نبود، آن‌ها اعلام کردند برای ما پلتفرم ایجاد می‌کنند اما با روبیکا وارد مذاکره نشدیم. پلتفرم اختصاصی از سوی همراه اول به ما ارائه شده است و این که این مجموعه از چه بستری استفاده کرده است را نمی دانیم. البته باید این را بگویم که نمی‌شود در یک ماه نرم افزاری از صفر تا ۱۰۰ نوشت و این کار از نظر فنی و تکنیکی، شدنی نیست. از پلتفرمی که موجود داشتند استفاده کردند و ما نمی‌دانیم چیست.

شرفی اضافه کرد: پول و بودجه‌ای در این بین جا به جا نشده و کل اتفاق رایگان و در حوزه مسوولیت اجتماعی همراه اول است. در این مرحله تنها همراه اول به ما کمک می‌کند اما در ادامه از امکانات دیگر بخش‌های خصوصی نیز استقبال خواهیم کرد. آموزش و پرورش بخش حاکمیتی است و طرف حساب ما ۱۴ میلیون دانش‌آموز و آینده ساز کشور هستند. مراقبت از آن‌ها برای ما مهم است و باید سختگیرانه در این حوزه وارد شویم.

چرا در همان ابتدا این را به پیام‌رسان‌ها نگفتید؟ این سوالی است که شرفی در پاسخ به آن می‌گوید: ما باید اکنون وضعیت فکری و نگرش اجتماعی جامعه را در نظر بگیریم و ببینیم آن‌ها چه واکنشی نشان می‌دهند و بر اساس آن تصمیمات درستی بگیریم. برداشت اولیه ما این بود که پیام‌رسان‌ها می توانند در این مسیر به ما کمک کنند اما نسخه اولیه که آمد در شبکه های اجتماعی مسائلی مطرح شد که وظیفه ما بود آن ها را برطرف کنیم.

آیا وزارت آموزش و پرورش در بازار رقابتی اختلال ایجاد کرده است؟

«سید فرشاد فاطمی»  عضو شورای ملی رقابت در خصوص این که فعالیت آموزش بازار رقابت را برهم می‌زند، گفت: اصل چیزی که مورد واگذاری بوده را نمی‌دانم و نمی‌توانم در آن خصوص نظر قطعی بدهم. اما با توضیحاتی که دریافت کردم باید بگویم وزارت آموزش و پرورش به عنوان نهاد دولتی آیین نامه مالی معاملاتی دارد که بر اساس آن باید یکسری شرایط رقابتی را رعایت کند.

وی اشاره کرد: نمی‌دانم چه اتفاقی رخ داده و موضع رسمی وزارت آموزش و پرورش نیز هنوز اعلام نشده است، اما امیدواریم واگذاری بر مبنای شرایط رقابتی باشد چون آنطور که اعلام شده برای ساخت این شبکه آموزشی ابتدا با چهار پنج گروه مذاکره و در نهایت مجموعه دیگری انتخاب شده است.

فاطمی در این خصوص که بستر ایجاد شده به صورت رایگان در اختیار آموزش و پرورش قرار گرفته است و شاید به همین علت کسی به اختلال در بازار رقابتی اشاره نمی‌کند، افزود: بین اپلیکیشن‌ها متداول است که بستر خدمت رایگان مهیا کنند اما از آن برای توسعه بازار خود استفاده کنند. این مساله است که به اصل رقابت ضربه می‌زند.

وی افزود: به این شکل که ممکن است خانواده وارد اپلیکیشن شوند بعد از آن خدمات پولی دیگر و حتی غیر مرتبط با آموزش  در آن اپلیکیشن دریافت کنند. پس نه تنها ایجاد بستر رایگان برای آن کسب وکار سودآور است، بلکه حتی آموزش و پرورش ممکن است بتواند برای تبلیغ کار این افراد از آن‌ها پول هم دریافت کند. مانند کاری که صدا و سیما با یک اپلیکیشن خاص در دوره قبل البته آن هم به صورت غیر رقابتی انجام داد.

این عضو شورای رقابت افزود: در طرح این مساله مشخص نیست چه چیزی با چه شرح خدماتی واگذار شده است. اما اگر آموزش و پرورش به عنوان وظیفه حاکمیتی همانطور که کلاس آماده می‌کرده در این بستر فعالیت کند، اختلالی در فضای رقابتی به وجود نمی‌آورد اما اگر بحث پرداخت پول یا فروش خدمت باشد و شرکت خصوصی از آن نفع ببرد آن جاست که فضای رقابت برهم زده می‌شود.

همراه اول باید شرح واگذاری خود را برای سهامداران خرد افشا کند

«حسن امیری»  معاونت نظارت بر بورس‌ها و ناشران نیز در این خصوص گفت: اگر در این واگذاری منافع بلندمدت برای همراه اول وجود داشته باشد تصمیم بر عهده هیات مدیره مجموعه است. اما همراه اول باید نوع واگذاری خود را افشا کند و اطلاعیه رسمی خود را در سامانه کدال منتشر کند تا همه سهامداران از این کاری که انجام شده مطلع و برای آن‌ها شفاف‌سازی شود. زمانی که این اطلاعیه افشا شود بیشتر می‌توانیم در خصوص آن صحبت کنیم.