افزایش صادرات نفت ایران به سوریه در میانه بحران اقتصادی

هنوز معلوم نیست آیا سوریه در قبال دریافت نفت از ایران پولی می‌دهد یا نه، اما این کشور برای تامین نفت به شدت متکی به ایران است و به خاطر تحریم‌های اروپا و آمریکا علیه دولت بشار اسد، چند سالی است که تنها جمهوری اسلامی به این کشور نفت تحویل می‌دهد.

سوریه قبل از جنگ داخلی، روزانه ۳۹۰ هزار بشکه تولید نفت داشت و ۱۵۰ هزار بشکه آن را صادر می‌کرد، اگرچه ۴۰ هزار بشکه نیز واردات محصولات نفتی مانند بنزین و گازوئیل داشت. اما اکنون به شدت نیازمند واردات نفت است.

آمارهای شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها و اطلاعات انرژی مانند کپلر و تانکر ترکرز نشان می‌دهد ایران در سال ۲۰۱۷ که هنوز آمریکا از برجام خارج نشده بود، روزانه ۴۵ هزار بشکه نفت تحویل سوریه داده و در سال ۲۰۱۸ این رقم ۳۵ هزار بشکه بود. در این دو سال کل نفت تحویلی ایران به سوریه معادل کمتر از ۲ درصد کل صادرات نفت ایران بود.

در سال ۲۰۱۹ که تحریم‌ها نفتی آمریکا علیه ایران تشدید شد، جمهوری اسلامی روزانه ۵۹ هزار بشکه نفت تحویل سوریه داد که معادل ۸ درصد از کل نفت صادراتی ایران در همین سال بود. در چهار ماه ابتدایی همین سال، در حالی که کل نفت بارگیری شده از ایران به بازارهای خارجی به ۱۷۳ هزار بشکه در روز سقوط کرده، بخش اعظم آن راهی سوریه و مقداری نیز تحویل چین شده است.

دالغا خاتین‌اوغلو، تحلیل‌گر نفت و انرژی

معمولا محموله‌های بارگیری شده از ایران، دو تا سه هفته طول می‌کشد که به سوریه و چین برسد و لذا در نیمه ماه آوریل نیز می‌توان میزان نفت تحویلی ایران به این کشورها را برای کل ماه برآورد کرد.

شرکت تانکر ترکرز می‌گوید هم اکنون ۶ نفتکش ایران، مجموعا با ۶.۸ میلیون بشکه محموله نفتی راهی سوریه هستند.

چین قبل از تحریم‌ها مشتری روزانه ۶۲۰ هزار بشکه نفت ایران بود، اما در چهار ماه ابتدایی سال جاری روزانه ۸۲ هزار بشکه نفت جمهوری اسلامی راهی چین شده است. معلوم نیست آیا چین پولی از بابت تحویل نفت از ایران می‌دهد یا نه، چرا که شرکت‌های ساینوپک و سی‌ان‌پی‌سی چین ۵ میلیارد دلار در میادین یادآوران و آزادگان ایران سرمایه‌گذاری کرده و بر اساس قرارداد، ایران بدهی خود را با تحویل نفت باید تسویه کند و این محموله‌ها احتمالا برای پاک کردن بدهی ایران راهی چین می‌شود.

افت صادرات نفت ایران

ایران قبل از تحریم‌های آمریکا روزانه بیش از ۲.۵ میلیون بشکه صادرات نفت و میعانات گازی داشت. اما این رقم به شدت افت کرده است. صندوق بین‌المللی پول نیز طی گزارشی که چهارشنبه ۲۷ فروردین ۱۳۹۹ منتشر کرد، می‌گوید انتظار می‌رود در سال جاری میلادی صادرات نفت ایران به ۳۴۰ هزار بشکه در روز برسد.

اما به نظر می‌رسد صادرات ۳۴۰ هزار بشکه بسیار خوش‌بینانه باشد، زیرا اوپک طی گزارشی که پنج‌شنبه ۲۸ فروردین منتشر کرد، میزان تولید نفت خام ایران در ماه مارس را ۲ میلیون و ۱۸ هزار بشکه برآورد کرد و با توجه به اینکه مصرف داخلی نفت ایران روزانه ۱.۸ میلیون بشکه است، ایران عملا حدود ۲۰۰ هزار بشکه نفت مازاد برای صادرات تولید می‌کند که با آمارهای شرکتهای ردیابی نفتکش‌ها همخوانی دارد.

تولید نفت ایران قبل از تحریمها ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه بود.

این در حالی است که در بودجه سال جاری دولت، صادرات روزانه یک میلیون بشکه نفت خام با بشکه‌ای ۵۰ دلار گنجانده شده و کل درآمدهای صادرات نفتی کشور ۱۸ میلیارد و ۲۵۰ میلیون دلار پیش‌بینی شده است.

اما با شیوع ویروس کرونا، قیمت نفت در بازارهای جهانی به شدت کاهش یافته و قیمت نفت ایران هم اکنون حدود ۲۵ دلار است و اگر این وضعیت ادامه یابد، درآمدهای نفتی ایران حتی اگر از بابت تحویل نفت به سوریه و چین پولی هم بگیرد، کمتر از ۲ میلیارد دلار خواهد بود.

صندوق بین‌المللی پول می‌گوید در سال جاری دولت ایران برای مواجه نشدن با کسری بودجه نیاز دارد قیمت نفت در بازارهای جهانی بالای ۳۸۹ دلار باشد، یعنی بیش از ۱۵ برابر قیمتهای فعلی. اگر این اتفاق نیفتد، صندوق پیش‌بینی کرده است که بودجه کل کشور ایران در سال جاری با کسری معادل ۹.۹ درصد تولید ناخالص داخلی ایران مواجه شود.

بر اساس برآورد صندوق، تولید ناخالص داخلی ایران پارسال ۴۹۰ میلیارد دلار بود و امسال به ۴۳۹ میلیارد دلار سقوط خواهد کرد. بدین ترتیب انتظار می‌رود کسری بودجه کل کشور حدود ۴۳.۵ میلیارد دلار باشد.

چشم‌انداز اقتصاد ایران

 صندوق همچنین پیش‌بینی کرده است بدهی خالص دولت ایران در سال جاری با افزایشی ۲۲.۵ درصدی به معادل نزدیک ۴۴ درصد از تولید ناخالص داخلی، یعنی ۱۴۸ میلیارد دلار اوج بگیرد و ذخایر ارزی کشور نیز با افتی ۱۹ درصدی به ۸۵ میلیارد دلار سقوط کند.

ایران همچنین برای اولین بار با تراز منفی تجارت خارجی مواجه خواهد شد، یعنی وارداتش بیشتر از صادرات خواهد بود. قبل از تحریم‌های آمریکا، کل صادرات ایران بالای ۱۱۰ میلیارد دلار بود که ۶۰ میلیارد دلار آن صادرات نفت خام بود.

اما صندوق می‌گوید انتظار می‌رود کل صادرات ایران در سال ۲۰۲۰ به حدود ۴۶ میلیارد دلار برسد و واردات کشور نیز ۶۴ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار باشد. بدین ترتیب ایران با ۱۸.۶ میلیارد دلار تراز منفی تجاری مواجه خواهد شد.

برای سال آینده نیز انتظار می‌رود کل صادرات ایران ۴۶.۷ میلیارد دلار و وارداتش ۶۳.۳ میلیارد دلار باشد.

بر اساس برآورد صندوق بین‌المللی پول، در سال ۲۰۲۱ ذخایر ارزی ایران به حدود ۶۹ میلیارد دلار سقوط خواهد کرد. ذخایر ارزی ایران در دوران قبل از تحریمها بالای ۱۰۸ میلیارد دلار بود.

امسال بر اساس برآورد صندوق بین‌المللی پول، تولید ناخالص داخلی غیرنفتی ایران ۶ درصد و تولید ناخالص داخلی نفتی ایران ۵.۹ درصد سقوط خواهد کرد. در کل، اقتصاد ایران ۶ درصد کوچکتر خواهد شد. پارسال نیز اقتصاد ایران ۷.۶ درصد و در سال ۲۰۱۸ نیز ۵.۴ درصد کوچکتر شده بود.