کرونا و شیوع موازی فقر در میان زنان «سرپرست خانوار»

دولت جمهوری اسلامی اعلام کرد برای پرداخت «وام کرونا»، به «اقشار خاص» از جمله «زنان سرپرست خانوار» مبلغی بیشتر از یک میلیون تومان اختصاص داده است. گزارش‌های میدانی اما نشان می‌دهد در شرایطی که بسیاری از زنان از جمله زنان سرپرست خانوار خانه‌نشین شده و در معرض بیکاری دائم و فقر قرار دارند، به‌دلیل محدود بودن به مشاغلی از جمله مشاغل خانگی، دست فروشی و کارگری، حمایت‌های متمرکز دولت بر گروه‌های شغلی بزرگتر را دریافت نمی‌کنند. مسئله‌ای که تنها محصول شرایط حال حاضر نیست و دامنه‌ آن به تبعیض‌های جنسیتی اعمال شده در قانون و رویکرد حکومت به اشتغال زنان باز می‌گردد.

تعاریف و دسته‌بندی‌های رسمی از اشتغال زنان نیز تعاریفی مردسالارانه‌اند و با پیش‌فرض گرفتن درآمد مردان به عنوان منبع اصلی درآمد خانواده، زنان را با عناوین «بی‌سرپرست» یا «سرپرست خانوار» می‌خوانند. برطبق همین تعاریف و آمارهای رسمی، دست کم سه میلیون نفر از زنان ایرانی سرپرست خانوارند و تبعات ناشی از شیوع کرونا دست آن‌ها را از درآمدهای متزلزل پیشین‌شان کوتاه کرده است.

باشگاه خبرنگاران جوان (وابسته به صدا و سیما) یکشنبه ۳۰ فروردین به نقل از حسین میرزایی، سخنگوی تسهیلات حمایتی کرونا از افزایش «وام کرونایی» برای زنان سرپرست خانوار خبر داد.

میرزایی گفت: «بنابر آنچه که در دولت مصوب شد، ۴ میلیون خانوار جزء اقشار خاص محسوب می‌شوند که یکی از این‌ گروه‌ها زنان سرپرست خانوار هستند، این افراد اگر تعداد خانواده‌شان یک نفره باشد یک میلیون تومان وام دریافت می‌کنند و اگر تعداد اعضای خانواده‌شان ۲ تا ۳ نفره باشد ۵۰۰ هزار تومان بیشتر و اگر ۴ نفره یا بیشتر باشند ۱ میلیون اضافه‌تر می‌گیرند».

در وضعیت کنونی ایران و جهان، ویروس کرونا علاوه بر قربانی کردن بخشی از جمعیت، بخش بسیار گسترده‌تری را به محاق فقر می‌کشاند. در این شرایط گروه‌های آسیب‌پذیر، ضربه سخت‌تری را متحمل می‌شوند. درباره این‌که ارقام ناچیز «وام کرونایی» دولت، که گروه‌های کارگری آن را «صدقه»ای ناکافی می‌دانند، بتواند زنان سرپرست خانوار را به‌عنوان یکی از این گروه‌های آسیب‌پذیر، در برابر فقر حمایت کند، تردیدهای جدی وجود دارد.

زنانی که پیش از بحران شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مشاغل نیز با مشکلات جدی معیشتی و نداشتن پشتوانه مالی و پس‌انداز روبه‌رو بودند، اکنون با خانه‌نشینی و «فاصله‌گذاری هوشمند»، علاوه بر سنگین‌ترشدن بار کار خانگی و افزایش خشونت خانگی، تهدید فقر و بیکاری را نیز تجربه می‌کنند.

به نوشته خبرگزاری کار ایران (ایلنا) در آمد بسیاری از زنان سرپرست خانوار که به شغل‌هایی مانند آرایشگری اشتغال داشته‌اند، به صفر رسیده اما همچنان مجبور به پرداخت مبلغ اجاره و هزینه‌های آب و برق بوده‌اند. مسئله‌ای که به گفته یکی از آن‌ها توانایی مالی خرید حتی «نان و تخم‌مرغ» را از آن‌ها گرفته است.

این اظهارنظر نشان می‌دهد حمایت «کسب و کار-محور» و ناکافی دولت از «کسب و کارهای آسیب دیده از کرونا» آنقدر «هوشمند» نبوده که زنان سرپرست خانوار را شامل شود و «فرد-محور» و «خانواده-محور» نیست.

دولت با اعلام یک فهرست ده گروه شغلی متضرر از کرونا را معرفی و مقرر کرده با  پرداخت وام و استمهال بخشی از بدهی ها، از آن‌ها حمایت کند. فهرستی که واحدهای صنفی بسیار کوچک یک یا دو نفره را شامل نمی‌شود و  محلی برای رجوع این نوع کسب و کارها، مشاغل خانگی و دستفروشانی که با شیوع کرونا بیکار شده‌اند درنظر گرفته نشده است.

مشکل ریشه‌دار کسب و کارهای «زنانه»

تعاریف و دسته‌بندی‌های رسمی از اشتغال زنان نیز تعاریفی مردسالارانه‌اند و با پیش‌فرض گرفتن درآمد مردان به عنوان منبع اصلی درآمد خانواده، زنان را با عناوین «بی‌سرپرست» یا «سرپرست خانوار» می‌خوانند. برطبق همین تعاریف و آمارهای رسمی، دست کم سه میلیون نفر از زنان ایرانی سرپرست خانوارند و میانگین سنی آنها بین ۱۸ تا ۶۰ سال است.

خبرگزاری دولتی ایرنا نیز به نقل از حبیب‌الله مسعودی‌فرید، معاون اجتماعی سازمان بهزیستی از نگرانی این سازمان نسبت به آسیب‌های شیوع کرونا به کسب وکارهای خرد زنان سرپرست خانوار و تامین هزینه و اشتغال ۲۴۵ هزار خانوار زن سرپرست تحت پوشش بهزیستی خبر داده است.

به گفته او فشار بر اقتصاد کسب و کارها، برای زنان سرپرست خانوار که از راه مشاغل خانگی زندگی خود را تامین می‌کردند،  مضاعف بوده. زنانی که در نبود پشتوانه مالی و محل کسب ثابت، و تحمل محدودیت‌های برخاسته از جنسیت، مشاغل «بی‌سر و سامان» و «ناپایدار»ی دارند.

در این رابطه حمد نبی سعدی پور، استاد علوم سیاسی و مسائل ایران، مشکلات اقتصادی زنان سرپرست خانوار را ناشی از نگاه کلان قانون‌گذاران مرد و همچنین نگاه جامعه به زنان به‌عنوان گروه ضعیف و نه «ضعیف‌شده» دانسته است.

نگاه جنسیتی به مسئله حمایت از زنان شاغل

سعدی‌پور درباره نگاه قانون به اشتغال زنان گفت: «قانون در خصوص زنان «بی سرپرست» یا زنان سرپرست خانوار یا مسکوت مانده یا اینکه خیلی ضعیف است چون وضعیت جنسیتی مجلس از ابتدا تا کنون بگونه ای بوده است که زنان حضور کمتری در آن داشته‌اند و طبیعتاً جنسی غیر زن در بسیاری موارد نمی‌تواند درک جامع و کاملی از مسائل و مشکلات حوزه زنان داشته باشد».

او اضافه کرد: زنان «بی سرپرست» در سازمان‌های حمایتی از جمله بیمه‌ها دیده نشده‌اند. سازمان‌های حمایتی همچون بیمه و تأمین اجتماعی رویکردی مشخص در مورد این زنان ندارد و در افکار عمومی با گفتن عنوان زنان «بی سرپرست» یا سرپرست خانوار ذهن‌ها به سمت نهادهای حمایتی همچون کمیته امداد و بهزیستی می‌رود.

نگرانی درباره شیوع موازی فقر با ویروس کرونا یک نگرانی جهانی‌ست. براساس آخرین گزارش سازمان امدادرسانی آکسفام زنان بیشتر از مردان در معرض خطرات ناشی از فروپاشی اقتصادی و فقر خواهند بود، زیرا احتمال بیشتری وجود دارد که در بخش اقتصاد غیررسمی یا خصوصی با حق اشتغال آن‌ها کاهش یابد یا اصلاً شغل خود را از دست بدهند.

بیشتر بخوانید:

آکسفام: نیم میلیارد از جمعیت جهان در خطر فقر در اثر کرونا

در همین زمینه:

اعتراض کارگران به صدقه یک میلیون تومانی دولت در قالب وام