لزوم استفاده از درختان مثمر در شهرها/مدیریت کهنه در فضای سبز شهری

خبرگزاری مهر؛ گروه استان‌ها - قاسم منصور آل کثیر: فضای سبز اهواز اغلب یکدست است. نگاهت را به هر سو که بگردانی «کنوکارپوس» می‌بینی! بی تنوعی در فضای سبز شهری اهواز همیشه محل بحثِ فعالانِ حوزه شهری بوده است. کلان‌شهری وسیع با کمترین تنوع در پوشش گیاهی.

گفته می‌شود بیش از ۳۶۸ هزار اصله نهال کنوکارپوس در فضای سبز شهری اهواز وجود دارد که این رقم غیر از درختانی است که در فضاهای محصور و زیرپوشش شرکت‌هاست.

مسئولان شهرداری اهواز می‌گویند «درخت کنوکارپوس سال ۸۳ از طریق گمرک خرمشهر وارد استان شد» و با توجه به شوری آب و خاک، گیاه دیگری برای تحمل این شرایط اقلیمی وجود نداشت. ضمن اینکه این گیاه رشد سریعی دارد، در واقع می‌توان گفت که پشت آن یک ترفند مدیریتی برای توسعه و بالا بردن سطح توسعه فضای سبز بود.

اما کنوکارپوس مسائلی را در زمینه محیط‌زیست به وجود آورد. بااین‌حال، مسئولان شهرداری اهواز همچنان سعی می‌کنند از این گیاهی که غیربومی و هنوز یکی از متهمان تنگی نفسِ شهروندان است حمایت کنند. به‌طوری‌که مدتی پیش رئیس اداره محیط‌زیست شهرداری اهواز در واکنشی عجیب گفت «که اگر حین گرده‌افشانی و باران‌های پاییزی بعضی شهروندان دچار مشکل می‌شوند، بروند ماسک بزنند و گروه‌های حساس از منزل خارج نشوند و ما نمی‌توانیم با این درخت مبارزه کنیم». این گفته واکنش‌هایی را به همراه داشت.

تلاشِ فعالان شهری و اجتماعی برای فشار آوردن به شهرداری تا حدودی نتیجه داد و باعث شد در بخش‌هایی از اهواز نخل مثمر کاشته شود. اما همچنان نگاه سنتی در بدنه شهرداری و دفاع از گیاهان غیربومی و نبودِ تنوعِ پوشش گیاهی از سوی دیگر همواره محل بحثی بین اهالی شهرداری و فعالان شهری ایجاد کرده است.

متولیان شهرداری می‌گویند «تعداد درختان اکالیپتوس نسبت به کنوکارپوس در سطح شهر اهواز کمتر است اما میزان گرده بیشتری تولید می‌کنند».

فضای سبز شهری بخشی از فضاهای باز شهری است که در عرصه‌های طبیعی یا مصنوعی آن تحت استقرار درختان، گل‌ها، چمن‌ها و سایر گیاهان است که بر اساس نظارت و مدیریت انسان با در نظر گرفتن ضوابط، قوانین و تخصص‌های مرتبط با آن برای بهبود شرایط زیستی، زیستگاهی و رفاهی شهروندان و مراکز جمعیتی غیر روستایی، حفظ، نگهداری یا بنا می‌شود.

کاهش آلودگی هوا، کاهش آلودگی صدا، تولید اکسیژن و جذب دی‌اکسید کربن، کنترل تشعشعات و بازتاب نور، کنترل باد، ذخیره انرژی، کاهش دما و افزایش رطوبت نسبی و کاهش در فشار هوا ازجمله پیامدهای گسترش فضای سبز شهری به‌حساب می‌آید.

تنوع گیاهی لازم است

حسن ناصر، یکی از مروجان برجسته گیاهان بومی در استان خوزستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر گفت: منظور از کاشت گیاه مثمر فقط درختان میوه نیست. ما در اهواز حتی می‌توانیم درخت حنا بکاریم. درختانی که ثمره آن‌ها گیاهان دارویی است.

ناصر افزود: به نظرم باید در اهواز تنوعی در گیاهان و پوشش گیاهی شهری ایجاد کنیم. ما تاکنون تجربه کاشت درختان مثمر زیادی را داشتیم و حاضریم با شهرداری اهواز تعامل داشته باشیم.

وی همچنین اظهار کرد: درخت سپستان، کنار، انجیر معابد و… را می‌شود در پارک‌های اهواز کاشت. ایده‌ها فراوان هستند اما مسئله این است که آیا نهادی مایل به اجرای این ایده‌ها برای فضای سبز شهری است یا نه؟

ناصر همچنین توضیح داد: گل کاغذی و برهان گلی (گل‌های زرد) که به‌تازگی در خیلی از خیابان‌های اهواز می‌توانید ببینید چشم‌انداز زیبایی ایجاد کرده است. پیشنهادم برای اهواز در پارک‌ها و بلوارها کاشت کُنار است که خیلی کم کاشته می‌شود، سپستان و نخل و حتی انگور که از قدیم‌الایام اینجا کاشته می‌شد. همچنین مناطق بسیاری از اهواز انگور کاشته می‌شد. درخت حنا هم در زمستان بوی خوبی دارد و هم دارویی است. نخل در اهواز تا حدودی خوب پیش رفت و آقای کعب عمیر عضو شورای شهر در این زمینه بسیار کمک کرد. به نظرم کاشت درختان ثمردار باید در شهرداری قانون شود.

هر درخت مثمری نباید کاشته شود

مدیر گروه علوم باغبانی دانشگاه شهید چمران اهواز و دکترای علوم زیستی از کشور فرانسه در گفت‌وگو با خبرنگار مهر گفت: هم‌اکنون در تهران، تبریز، اصفهان و… که هوای خوبی دارند درخت میوه در فضای سبز شهری نمی‌بینید. در برخی از مکان‌ها که در خیابان نباشد و در پارک‌های بزرگ گاهی دیده می‌شود که میوه می‌کارند. در کل کاشت درخت مثمر در فضای شهری الزامی و علمی نیست.

نورالله معلمی افزود: برای اهواز درخت کُنار و نخل را داریم که می‌شود در بسیاری از موقعیت‌ها کاشته شوند اما مرکبات را در اهواز نمی‌شود، کاشت. حتی نخل هم وقتی میوه می‌دهد باید برای نگهداری و نظافتش برنامه داشته باشیم. نخل درخت بسیار زیبایی است و به نظرم دورتادور اهواز در قسمت‌های خالی نخل کاشته شود و برای تعادل هوا مؤثر است اما درخت‌های دیگر به‌عنوان درخت مثمر که مناسب اهواز باشند، نداریم.

معلمی یادآور شد: ولی درختانی که مثمر نباشند و تنوع ایجاد کنند، خوب است که کاشته شوند؛ مثل برهان گلی که در اهواز خیلی خوب نتیجه داده است. شهرداری اهواز هم در سال‌های اخیر دنبال این است که گیاهانِ غیرمثمر و غیرکنوکارپوس بکارد. گرچه علیه کنوکارپوس خیلی تبلیغ‌شده اما در نظر بگیرید اگر کنوکارپوس از اهواز برداشته شود چه می‌شود؟ ناگفته نباشد که ما هم از همان ابتدا مخالفت کردیم که نباید برای پوشش گیاهی شهر فقط از یک نوع گیاه استفاده شود.

وی همچنین اظهار کرد: درخت‌هایی مثل دارایی، انجیر معابد، بنگالی و… را می‌شود در کنار پارک‌ها استفاده کرد. از فلکه چهار اسب تا چهار شیر ببینید گیاه فرچه و شیشه‌شور فضای زیبایی را ایجاد کرده‌اند. درختان مثمر جایگاهی به آن صورت در فضای سبز شهری ندارند. اصلاً ممکن نیست درخت پرتقال در اهواز کاشته شود.

مدیر گروه علوم باغبانی دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان اینکه خوشبختانه اکنون شهرداری دنبال این است که در پوشش گیاهی تنوع ایجاد کند، افزود: دیدم در برخی مسیرها نخل کاشته شده و بسیار زیبا است. حتی از انواع درخت‌های زیبای نخل مثل جزایر قناری و زینتی البته باید طوری استفاده شود که تردد را مختل نکنند. نخل‌های واشنگتنی و بادبزنی نیز زیبایی خوبی دارند. از نظرم اگر از میان انواع نخل، نخل مثمر در اهواز کاشته شود، بهتر است.

سال‌ها، بسیاری از دوستداران محیط‌زیست تلاش می‌کنند در اهواز گیاهان بومی کاشته شوند. دو سال پیش حامیان محیط‌زیست با برگزاری اولین سمینار علمی استان خوزستان به میزبانی شهرستان کارون، طرح بسته حمایتی از نخل را معرفی و قرائت کردند.

بسته حمایتی نخل شامل ۱۱ بند بود. معرفی نخل به‌عنوان شهروند خوزستانی، تشویق به نخل داری با نگاه استراتژیک به خرما، ترویج کشت گونه‌ها و واریته های پر محصول و مرغوب برای تقویت اقتصاد نخل داران، خرید توافقی محصول، تخصیص کمک‌های بلاعوض برای احیای نخل‌ها، تخصیص وام طولانی‌مدت با بهره کم یا بدون بهره با وثیقه همان نخل ازجمله بخش‌های بسته حمایتی نخل بودند.

به‌تازگی شهرداری اهواز در چند نقطه اقدام به کاشت درخت نخل از درختان متناسب با اقلیم طبیعی کرد که با استقبال بسیاری از فعالان و دوستداران طبیعت مواجه شد. درخت نخل به‌خصوص نخل برحی از محصولات پررونق در منطقه جنوب خوزستان است، در بین مردم جنوب جایگاه ویژه‌ای دارد و نگاه معنوی مردم جنوب و اهواز به نخل برای بسیاری شناخته‌شده است.

اهواز شایسته بهترین‌هاست

عضو شورای شهر اهواز دراین‌باره گفت: محیط شهری برای پوشش گیاهی محدود است و باید جهاد کشاورزی نیز در این زمینه در محوطه‌های خارج از اهواز وارد شود. گردوخاک و… را می‌شود با کاشت درخت کنترل کرد. نزدیک به ۳۰۰ هزار هکتار محوطه‌های ریزگرد داریم. شایسته نیست اهواز و خوزستان که سرمایه و امنیت کشور را تأمین کرده است، این‌چنین مورد بی‌مهری و بی‌توجهی در زمینهٔ کنترل کانون‌های ریزگرد باشد.

رحیم کعب عمیر افزود: خوشبختانه شهرداری در اقدامی مناسب در دو موقعیت مهم شهر اهواز اقدام به نخل کاری کرد و اهواز را به سمت تنوع بیشتر و زیباتر در فضای سبز شهری برد.

کعب عمیر افزود: شهردار اهواز علاقه‌مند به نخل و درختان بومی است و به همین منظور رویکرد مناسب وی باعث شد کلان‌شهر اهواز سیمای زیباتری به خود بگیرد.

وی افزود: با توجه به اینکه نخل کار هستم و علاقه‌مندی به نخل دارم، در تیرماه گذشته دیداری بین مؤسسه تحقیقات نخل و میوه‌های گرمسیری با رئیس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اهواز را ترتیب دادم که موافقت‌نامه و تفاهم‌نامه‌ای بین شهرداری و مؤسسه ثبت شد.

کعب عمیر ادامه داد: این مؤسسه نیز قبول کرد که نظارت علمی خود را بر کاشت نخل‌ها بر عهده داشته باشد؛ همچنین این مؤسسه مسئولیت نخل‌ها را از مراحل شناسایی، کاشت و نحوه آبیاری تا دو سال برعهده‌گرفته است و درصورتی‌که نخلی خشک شد، بدون هیچ هزینه‌ای نخل جدیدی جایگزین خواهد کرد.

این عضو شورا توضیح داد: نخل‌های جاده ساحلی و ضلع شمالی نادری در مرکز کلان‌شهر اهواز با نظارت این مؤسسه کاشته شد و ضلع جنوبی قبل‌تر توسط شهرداری منطقه یک کاشته شده بود.

وی گفت: در راستای یکدست شدن و ایجاد سیمای زیباتر در شهر اهواز، تصمیم گرفته شد که نخل برخی به‌جای نخل‌های قبلی ضلع جنوبی کاشته شود.

نیاز به نگاه علمی در مدیریت فضای سبز

به باور ناظران، پرورش نیروهای متخصص، ماهر و درعین‌حال متعهد، شناسایی گونه‌های بومی منطقه و استفاده بیشتر از گونه‌های بومی در طراحی و کاشت، مدیریت را از حالت سنتی به سمت علمی و مکانیزه پیش بردن، مشارکت مردم در مدیریت فضای سبز، آگاه‌سازی مردم از اثرات مطلوب فضای سبز در اصل هدایت دید یک‌جانبه به همه‌جانبه، اتخاذ قوانینی که هرگونه ساخت‌وساز را ملزم به اختصاص مکانی برای فضای سبز کند ازجمله الزاماتی است که باید سیستم مدیریت فضای سبز شهری در نظر گرفته و از نگاه کهنه و قدیمی فاصله بگیرد.

البته تنش‌های محیطی مانند آلودگی هوا، خاک‌های سنگین و فاقد زهکشی، شوری آب دمای بالای هوا، خشکی زمین و خاک قلیایی ازجمله معضلات فضای سبز اهواز است. با توجه به این شرایط آب و هوایی کاشت گیاهان و توسعه فضای سبز باعث تعدیل دما و به‌ویژه در ماه‌های گرم سال می‌شود.