رویارویی جدید ایران و آمریکا در خلیج فارس در بحبوحه شیوع کرونا

شیوع ویروس کرونا در ایران و آمریکا و بحران ناشی از آن ظاهرا تاثیری بر کاهش تنش‌های بین این دو کشور ندارد. در حالی که بخش اعظم جهان این روزها با بحران و دغدغه‌های ناشی از بیماری کووید-۱۹ دست به گریبانند و کمر همت به کنترل و نابودی آن بسته‌اند، واشنگتن و تهران همچنان برای یکدیگر خط و نشان می‌کشند.

قایق‌های تندور ایران و کشتی‌های جنگی آمریکا در خلیج فارس

بعد از تنش‌های دریایی هفته گذشته در آب‌های خلیج فارس میان قایق‌های تندروی سپاه و کشتی‌های آمریکایی، حالا دونالد ترامپ از صدور دستور شلیک و انهدام قایق‌های ایرانی سخن می‌گوید که بخواهند برای کشتی‌های آمریکا ایجاد مزاحمت کنند.

البته نباید این نکته را از نظر دور نگاه داشت که نیروهای دریایی آمریکا طبق دستور‌العمل کلاسیک خود، این حق را دارند قایق یا هر نیروی «مزاحم» دیگری را که بر اساس معیارهای آنها «مهاجم» تشخیص داده شود، نابود کنند و از این منظر شاید تهدید توییتری ترامپ را بیش از آنکه آن را یک فرمان اجرایی دید، باید نوعی نمایش قدرت سیاسی و رسانه‌ای تفسیر کرد.

ماهواره نور؛ نظامی، صلح‌آمیز یا هر دو؟

این در حالیست که ساعاتی پیش از توییت تهدیدآمیز رئيس جمهوری آمریکا، ایران اعلام کرد توانسته یک ماهواره نظامی را به فضا ارسال و به صورت موفقیت آمیز در مدار زمین قرار دهد.

این اقدام ایران بعد از دست‌کم چهار تلاش ناموفق برای ارسال ماهواره مخابراتی صورت گرفته است. اما در شرایطی که تهران همواره تاکید کرده برنامه‌های فضایی‌اش ماهیت صلح‌آمیز دارد ارسال ماهواره‌ای که به بیان مجریان این طرح، با مصارف نظامی مورد استفاده قرار گرفته چه پیامی دارد؟

این سوالی بود که خبرنگار آسوشیتدپرس در توییتر از وزیر ارتباطات ایران پرسید. محمد جواد آذری جهرمی البته به شیوه‌ای دیپلماتیک سخن گفت و تنها به بیان این نکته بسنده کرد که برنامه فضایی نظامی ایران هم جنبه دفاعی دارد و مسئولیت پی‌گیری و اجرای آن بر عهده نیروهای مسلح است.

دور از ذهن نبود که انجام چنین عملیاتی واکنش ایالات متحده را به همراه خواهد داشت. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، ساعاتی بعد، ایران را به نقض قطعنامه‌های شورای امنیت متهم کرد و به تهران هشدار داد باید برای این اقدام «جواب پس دهد.»

وزیر خارجه آمریکا استدلال می‌کند این ماهواره از سوی یک نهاد نظامی که از طرف آمریکا در فهرست «سازمان‌های تروریستی» قرار گرفته به فضا پرتاب شده و در نتیجه مغایر با قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد است. آقای پمپئو البته به این اشاره‌ای نمی‌کند که واشنگتن خود چند سالی است به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در تایید برجام بی‌اعتنا بوده و به رغم نظر این شورا از توافق هسته‌ای با ایران خارج و تحریم‌های پیشین را علیه این کشور بازفعال کرده است.

از سوی دیگر حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران ایران پس از انجام عملیات ارسال ماهواره به فضا، در یادداشت کوتاهی، این اتفاق را «افتخاری بزرگ برای ایران» و همچنین «نقطه آغاز و شکل‌گیری یک قدرت جهانی» دانست. اظهار نظری که از بلندپروازی‌های ایران حکایت دارد و کمترین نشانه‌ای از کوتاه‌آمدن در مقابل فشارهای بین‌المللی و تحریم‌های آمریکا در آن دیده نمی‌شود، سیاستی که در خوش‌بینانه‌ترین حالت، کمکی به کاهش تنش‌ها و کنترل خصومت‌ها نمی‌کند.

• نظرسنجی یورونیوز؛ تنش بین ایران و آمریکا به کجا می‌انجامد؟
• روزهای پرتنش؛ آنچه در این دو روز میان ایران و آمریکا گذشت

اما تنش‌های ایران و آمریکا در نزدیکی آب‌های سرزمینی ایران اتفاق تازه‌ای نیست، این بحران حتی در دوران زمامداری باراک اوباما در کاخ سفید هم بارها میان تهران و واشنگتن تکرار شده بود، اما نکته نگران کننده احتمالا توالی و شدت بخشی این تنش‌ها در زمانه تصاعد بحران میان تهران و واشنگتن است.

در شرایطی که پس از خروج ایالات متحده آمریکا از برجام، دو کشور روند تقابلی بی‌سابقه‌ای را تجربه می‌کنند، روزشمار تاریخی از زبانه‌زدن روزاروز شعله‌های بحران در روابط دوجانبه حکایت دارد. ترور قاسم سلیمانی، ارشدترین فرمانده نظامی ایران و در مقابل حمله موشکی نیروهای سپاه پاسداران به پایگاه نظامی آمریکا در عراق فصل تازه‌ای از مجادلات و تنش‌های فیمابین بوده است.

شیوع کرونا؛ فرصتی برای کاهش تنش‌ها یا افزایش خصومت‌ها؟

حالا در میانه بحران جهانی و همه‌گیر کرونا، دو طرف هیچ استفاده‌ای از فضای پیش آمده برای کاهش خصومت‌ها نکردند. در حالی که ایران برای مبارزه با کووید-۱۹ از صندوق بین‌المللی پول درخواست وام ۵ میلیارد دلاری کرد، آمریکا تحریم‌های جدیدی را علیه سپاه پاسدارن و شخصیت‌ها و نهادهایی که با این نهاد ایرانی همکاری دارند وضع کرد. این در حالیست که حتی شیوع کووید-۱۹ هم بر دیگر مولفه‌های تنش و خصومت میان دو طرف افزوده شد. از یکسو دونالد ترامپ ایران را متهم کرد که در بیان آمار ابتلا به کرونا به جهان دروغ می‌گوید و از سوی دیگر رهبر ایران، احتمال ساختگی بودن ویروس کرونا در آزمایشگاه‌های ایالات متحده را طرح کرد.

تحلیل و تفسیر کنونی منازعات میان ایران و آمریکا، از هر زاویه و چارچوبی، هیچ نکته امیدوارکننده‌ای را در جهت کنترل خصومت‌ها به ذهن متبادر نمی‌کند و بر عکس فضا را بیش از همیشه برای بالاتر رفتن سطح تنش‌ها مساعد به تصویر می‌کشد. از سوی دیگر نزدیک بودن انتخابات ریاست جمهوری آمریکا می‌تواند کاتالیزوری برای شعله‌ورتر کردن آتش بحران میان تهران - واشنگتن باشد.

تاریخ مبارزات انتخاباتی نشان داده که سیاستمداران در ادوار نزدیک به انتخابات از هر اقدامی که بخت آنها را برای پیروزی در آن کارزار بالا ببرد استقبال می‌کنند؛ قاعده‌ای که به صورت تاریخی برای آمریکا نیز صدق کرده است.

نباید از نظر دور داشت اوضاع اقتصادی مناسبی که در سالهای اخیر ترامپ به آن می‌بالید تحت خطر جدی قرار گرفته و ویروس کرونا و نفت در حال بر باد دادن دست‌آوردهایی است که ترامپ امیدوار بود با کمک آنها حضور خود در کاخ سفید را برای چهار سال دیگر تمدید کند. اما با نزدیک شدن هرچه بیشتر به انتخابات ریاست جمهوری پاییز، ناظران سیاسی ضد جنگ نگرانند رئيس جمهوری آمریکا برای تاثیرگذاری بر روند انتخابات، دست به اقدامی نظامی علیه ایران بزند. اقدام نظامی که هرچند از منظر واشنگتن محدود باشد، اما بعید است اثرات و تبعات آن کنترل شده باقی بماند.

به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید