کرونا؛ آیا با اپلیکیشن واقعا می‌توان زنجیره شیوع را ردیابی کرد؟

اختلاف نظرها بر سر اینکه بهترین رویکرد در طراحی اپلیکیشن‌های ردیاب تماس کدام است و آیا این فناوری می‌تواند به آنچه وعده می‌دهد عمل کند بالا گرفته است.

این نوع نرم افزارهای تلفن هوشمند اکنون در دست ساخت هستند و به کاربران درباره اشخاصی که اخیرا با آنها در تماس و آلوده به ویروس بوده‌اند، هشدار می‌دهد. موسسه "آدا لاولیس" عقیده دارد شواهد کافی در دست نیست که ثابت کند چنین نرم‌افزارهایی کاربردی، دقیق و دارای قابلیت فنی هستند. دیگران می‌گویند این نرم‌افزارها را باید با لشکری از بازبین‌ها پشتیبانی کرد.

از آن سو بین متخصصانی که برای یک راه حل اروپایی همکاری می‌کنند تفرقه افتاده است. صدها دانشمند و محقق بیانیه‌ای را امضا کرده و هشدار داده‌اند که این "انحراف مسیر" در نهایت باعث "نظارت بی‌سابقه بر جامعه در مقیاس کلان" خواهد شد.

Image caption هدف از ردیابی تماس، شناسایی فرد آلوده به ویروس کرونا و هشدار دادن به افرادی است که با او در تماس بوده‌اند. از تلفن های هوشمند می‌توان برای ردیابی خودکار و سریع کسانی که با فرد آلوده در تماس بوده‌اند استفاده کرد

• اپلیکیشن تشخیص کرونا از روی صدا در چه مرحله‌ای است؟
• کرونا و تکنولوژی؛ آیا حریم خصوصی فدای حفظ جان می‌شود؟
• کرونا؛ هوش مصنوعی به جبهه نبرد می‌پیوندد

چه نگرانی‌هایی وجود دارند؟

اپلیکیشن‌های ردیابی تماس سعی می‌کنند هر فردی را که صاحب تلفن با او از حد مشخصی بیشتر در تماس نزدیک بوده ثبت کنند.

اگر شخصی از آلوده شدن خود به ویروس مطلع شود و آن را ثبت کند، سیلی از پیام‌های هشدار برای دیگران فرستاده می‌شود. از افرادی که خطر بیماری برایشان زیاد است خواسته می شود که در خانه بمانند.

در این اپلیکیشن‌ها از روش‌های متعددی استفاده می‌شود، از جمله ذخیره اطلاعات موقعیت جغرافیایی کاربران با "سامانه موقعیت‌یاب جهانی" (GPS) و درخواست از آنها برای اسکن رمز پاسخ سریع (QR).

ولی اوایل این ماه، "اتحادیه آزادی‌های مدنی آمریکا" گفت: "ما با مهندسان و مدیران تعدادی از شرکت‌های بزرگ آمریکایی صحبت کرده‌ایم. این شرکت‌ها اطلاعات مربوط به موقعیت جغرافیایی رفت و آمد آمریکایی‌ها را در اختیار دارند. آنها به ما گفته‌اند اطلاعاتشان برای تشخیص تماس افراد با یکدیگر از نظر کرونا مناسب نیست. "

بسیاری از کشورها به فناوری دیگری روی آورده‌اند، سیگنال‌های بی‌سیم بلوتوث. در این روش می‌توان تماس نزدیک را ثبت کرد ولی تشخیص محل تماس مقدور نیست.

حق نشر عکس Getty Images Image caption بلوتوث بتدریج به جی‌پی‌اس برای ردیابی تماس ترجیح داده می‌شود

منتقدان می‌گویند بعضی گوشی‌ها، این سیگنال‌ها را تا حدود ۳۰ متری تشخیص می‌دهند ولی قادر به اندازه‌گیری فاصله نیستند و به همین دلیل نمی‌توان به آنها اعتماد کرد. تداخل سیگنال‌ها هم می‌تواند مانع شود دو گوشی که دو متر با هم فاصله دارند همدیگر را پیدا کنند.

تحقیق "آدا لاولیس" می‌گوید ممکن است بسیاری از تماس‌ها ثبت نشوند یا به اشتباه ثبت شوند:

"ردیاب دیجیتال تماس توانایی ارزیابی تمام متغیرها مانند تهویه، جهت باد یا محیط را ندارد در حالی که اینها اساس کار ردیابی انسانی هستند. ردیاب دیجیتال در برابر کلاهبرداری و سو استفاده آسیب پذیر است؛ مثلا افرادی که از چند گوشی موبایل استفاده می‌کنند، کسانی که گزارش غلط می‌دهند یا در مقابل حملات 'دسترسی مقدور نیست' از جناح‌های متخاصم."

با این وجود، محققان دانشگاه آکسفورد اخیرا گفته بودند حتی اگر هشدار غلط یا موارد ثبت نشده زیاد باشند، باز هم شیوع ویروس کاهش پیدا می‌کند و مردم کمتر در قرنطینه می‌مانند.

ردیابی انسانی:

یک اپلیکیشن خودکار و موثر سریعتر و دقیقتر از حافظه انسان عمل می‌کند ولی صد در صد قابل اعتماد نیست و همه استفاده نخواهند کرد. به همین دلیل متخصصان می گویند ردیاب دستی هنوز هم ارجحیت استفاده دارد.

جیسن بی، مدیر اپلیکیشن "تریس توگتر" (tracetogether) سنگاپور در وبلاگ خود نوشت: "اگر از من بپرسید آیا سیستم ردیاب تماس بلوتوث که در دنیا به کار گرفته شده یا در دست طراحی است می‌تواند جایگزین ردیاب تماس دستی شود، جواب منِ بدون صلاحیت، منفی است. نه حالا نه در آینده قابل پیش‌بینی حتی با در نظر گرفتن توانمندی هوش مصنوعی."

ردیابی انسانی نیاز به افراد زیادی دارد. پرفسور دوری سریدهار از دانشگاه ادینبرو به بی‎بی‌سی گفت: "آنها باید تا به حال از دانشجویان پزشکی و دامپزشکی یا از افرادی که شغلشان را از دست داده اند و کسانی که می‌خواهند داوطلب شوند درخواست کمک کرده باشند. با این کار می‌توان پایگاه داده بزرگی ساخت ... شروع به آموزش افراد در ردیابی تماس و اتصال به سیستم‌های دولت کرد."

حق نشر عکس Getty Images Image caption ردیابی غیر دیجیتال نیاز به استخدام افراد زیادی دارد نگرانی از حفظ حریم خصوصی

دولت‌ها قول می‌دهند کاربران ناشناس و گردآوری و استفاده از اطلاعات به مقابله با همه‌گیری کرونا محدود می‌مانند ولی در بسیاری از موارد، هیچکس توضیح نداده چطور این کار را می‌کنند.

پرفسور ونسا تیگ از دانشگاه ملبورن درباره اپلیکیشینی که در استرالیا در دست ساخت است می‌گوید: "به نظر من جزییات خیلی مهمند و ما هیچ چیز از جزییات نمی‌دانیم. یک خطر مشخص این است که به تصادف یا عمد، اطلاعات تماس‌ نزدیک افراد از گوشی تلفنشان استخراج شده و برای اهداف نامرتبط به بیماری استفاده شوند."

پرفسور تیگ یکی از بیش از سیصد محققی است که هشدارنامه "انحراف مسیر" را امضا کردند. آنها همچنین از نوآوری شرکت‌های گوگل و اپل استقبال کرده‌اند. این نوآوری، ردیابی تماس را در سیستم‌های عامل اندروید و IOS آسان‌تر کرده ولی اطلاعاتی را که مقامات می‌توانند از گوشی بیرون بکشد بشدت محدود کرده است. البته آنها هشدار دادند که این دو شرکت زیر فشار قرار گرفته‌اند تا سیستم خود را بازتر کنند و امکان استخراج اطلاعات بیشتر را بدهند. ان‌اچ‌اس‌اکس (NHSX)" که مسئول تولید این اپلیکیشن در بریتانیاست در حال مذاکره با شرکت‌های اپل و گوگل است ولی هنوز توافقی نشده است.

یک سخنگوی ان‌اچ‌اس‌اکس گفت: "حفظ حریم خصوصی کاربران بسیار مهم است و به همین دلیل ما با کشورهای دیگر، محققان مختلف و صنایع همکاری می‌کنیم تا مطمئن شویم این اپلیکیشن با بهترین توصیه‌های علمی و بالینی طراحی و با حفظ حریم خصوصی کاربران باعث کاهش انتقال ویروس می‌شود."

چرا طرفداران حفظ حریم خصوصی اختلاف نظر دارند؟

قبل از نوآوری شرکت‌های اپل و گوگل، یک نوآوری دیگر برای ایجاد مبانی فنی یک سیستم ردیاب تماس در جریان بود و کشورهای مختلف با هم کار می‌کردند تا سیستم‌هایشان همخوانی و قابلیت اتصال به سیستم‌ کشورهای دیگر را داشته باشد. اما در روزهای گذشته در "پروژه اروپایی ردیابی تماس نزدیک با حفظ حریم خصوصی" شکاف افتاده و بسیاری به دلیل نگرانی از مسائل متعدد در زمینه حفظ حریم خصوصی استعفا دادند.

دکتر مایکل ویلف از "ردیابی غیرمتمرکز تماس نزدیک با حفظ حریم خصوصی" به بی‌بی‎سی گفت: "تقریبا تمام موسسات معتبری که این پروژه را به سراسر اروپا تسری داده بودند آن را ترک کرده‎اند. عدم مدیریت و شفافیت وجود داشت وقتی که بیش از هر چیز نیاز بودند."

شرکت وودافون که همچنان در این پروژه مشارکت دارد می‌پذیرد که پروژه را می‌شد بهتر مدیریت کرد: "ما برای نحوه ارتباط دو پروژه مورد بحث پوزش خواسته‌ایم." این شرکت گفت با بیش از چهل کشور درباره راه‌حل‌های پیشنهادیش در حال گفتکو است.

Image caption وقتی الف و ب با هم ملاقات می‌کنند، اپلیکیشن موبایل آنها یک کد را مبادله می‌کند. وقتی الف متوجه می‌شود آلوده به ویروس شده آن را در اپلیکیشن ثبت می‌کند و اجازه می‌دهد این موضوع با دیگران در میان گذاشته شود. ب پیامی را در موبایل دریافت می‌کند که با فرد آلوده در تماس نزدیک بوده است

تلفن‌های ناهمخوان

همه دارندگان تلفن هوشمند قادر به استفاده از این اپلیکیشن‌ها نخواهند بود. بر اساس گزارش "کانترپوینت ریسرچ"، در دنیا ۲۵ درصد از ۳.۴ میلیارد تلفن هوشمند فاقد بلوتوث کم انرژی برای نوآوری گوگل و اپل هستند. این آمار در بریتانیا ۱۲درصد است ولی مدل گوشی موبایل بسیاری از افراد ممکن است بسیار قدیمی باشد و به فروشگاه‌های مجازی برای اپلیکیشن‌های آندروید یا IOS دسترسی نداشته باشد.

نیل شاه تحلیلگر ارتباطات می‌گوید: "این شکاف دیجیتال برای کاربران زیادی وجود دارد. ممکن است آنها سالمند باشند و نتوانند از تلفن هوشمند استفاده کنند یا برایشان سخت باشد یا از مدل های قدیمی موبایل استفاده کنند. ممکن است این کاربران جزء افراد کم‌درآمد جامعه باشند و نتوانند گوشی مدل بالا بخرند."

اما این نگرانی هم هست که آنها که بیشتر در معرض خطر کرونا هستند اگر این هشدارها را دریافت نکنند ممکن است جان خود را از دست بدهند.

کتی اونیل دانشمند علوم داده‌پردازی می‌گوید: "من نگران کسانی هستم که تلفن همساز ندارند و در نقطه کور این پروژه هستند یا افرادی که استطاعت نگرانی از بیماری را ندارند چون محتاج درآمد مشاغل پرخطر خود هستند. این یعنی استفاده از این اپلیکیشن‌ها گسترده نخواهند بود. اطلاعات بسیار مهمی حذف خواهند شد و نتیجه احساس موفقیت کاذب خواهد بود."

هیچ کس فکر نمی‌کند اپلیکیشن‌ها راه حل‌های بی‌نقصی هستند. طرفداران این اپلیکیشن‌ها آنها را سلاح مفیدی در "زرادخانه کنترل همه‌گیری" می‌بینند که اگر افراد کافی از آنها استفاده کنند، می‌توان موج دوم شیوع بیماری را مهار کرد و جان افراد زیادی را نجات داد.