شباهت فنی ماهواره‌بر «قاصد» با موشک قاره پیما چقدر است؟

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل -جواد حیران‌نیا: صبح روز چهار شنبه سوم اردیبهشت ماه نخستین ماهواره نظامی ایران توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با موفقیت در مدار زمین قرار گرفت.

«ماهواره نور» از ماهواره بر ۳ مرحله‌ای قاصد از کویر مرکزی ایران توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با موفقیت پرتاب و در مدار ۴۲۵ کیلومتری زمین قرار گرفت.

ماهواره مذکور، سه مرحله‌ای است و با سوخت جامد هم کار می‌کند.

پرتاب ماهواره نور در شرایط کنونی و با توجه به شیوع ویروس کرونا از یک سو و تشدید تحریم‌های آمریکا از سوی دیگر معنا و مفهوم دیگری برای کشورهای غربی داشت علاوه بر نمایش توان فنی ایران در عرصه فضایی، پرتاب ماهواره نور در شرایط کنونی و با توجه به شیوع ویروس کرونا از یک سو و تشدید تحریم‌های آمریکا از سوی دیگر معنا و مفهوم دیگری برای کشورهای غربی داشت. همچنین این ماهواره در حالی پرتاب شد و مدار زمین قرار گرفت که هیچ منبع اطلاعاتی از پرتاب آن مطلع نبود. روزنامه لبنانی «البناء» در این خصوص نوشت: پرتاب ماهواره نور نمایشی غافلگیرانه و سریع از سوی ایران بود. این موفقیت در حالی حاصل شد که ماهواره‌های آمریکایی و اروپایی نتوانستند عملیات آماده سازی برای پرتاب ماهواره نور را رصد کنند. روند پرتاب ماهواره نور به صورت کاملاً محرمانه و در طول ۲ ساعت انجام شد؛ دستگاه‌های رصد بین المللی هیچکدام متوجه این موضوع نشدند.

علیرغم نبود هیچ محدودیت حقوقی برای آزمایش و پرتاب ماهواره، تفسیر سیاسی از آزمایش‌های ماهواره‌ای ایران همواره از سوی کشورهای غربی وجود داشته است.

بر همین اساس کشورهای آمریکا، آلمان، فرانسه و انگلیس مواضعی تکراری علیه پرتاب این ماهواره گرفتند.

در واکنش به پرتاب ماهواره نور، دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا اعلام کرد: ایران را به دقت رصد می‌کنیم. ما بیشتر از خود ایرانی‌ها درباره آنها می‌دانیم. ما این اقدام (پرتاب موشکی) را نگاه کردیم و همه چیز را در این باره می‌دانیم.

«رابرت لودویک»، سخنگوی وزارت دفاع آمریکا، پنتاگون نیز اعلام کرد که مقامات آمریکایی برنامه‌های ایران را زیر نظر دارند.

به ادعای این مقام نظامی آمریکا، این کشور از نزدیک قابلیت‌های ایران در ارتباط با تکنولوژی پرتاب ماهواره را زیر نظر دارد.

وزارت خارجه آلمان نیز در پیامی توئیتری به پرتاب ماهواره نظامی «نور» از سوی ایران واکنش نشان داد و ضمن ابراز نگرانی، مدعی شده بود که موضع برلین درباره برنامه موشکی ایران تغییرناپذیر است. این وزارتخانه همچنین مدعی تأثیر ثبات زدای برنامه موشکی ایران بر منطقه شده بود و گفته بود این مسئله از منظر تأمین منافع امنیتی اتحادیه اروپا نیز پذیرفتنی نیست.

وزارت خارجه فرانسه هم در واکنش به پرتاب ماهواره نور مدعی شد که برنامه موشکی ایران عامل نگرانی برای امنیت منطقه‌ای و بین المللی است.

اما در حالیکه این کشورها، پرتاب این ماهواره را مغایر با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل (قطعنامه تأیید کننده برجام) می‌دانند سید عباس موسوی سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران تأکید کرد که هیچ قطعنامه‌ای ایران را از پرتاب ماهواره به فضا منع نمی‌کند و استناد آمریکا به قطعنامه ۲۲۳۱ قطعاً بیجا و خلاف واقعیات است؛ طُرفه آنکه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت قطعنامه‌ای است که رژیم آمریکا با خروج خود از برجام آن‌را نقض کرده و همچنان دیگر کشورهای مستقل را برای نقض آن آشکارا تحت فشار قرار می‌دهد.

سخنگوی وزارت امور خارجه همچنین با رد موضع آلمان در قبال پرتاب این ماهواره ایرانی اظهار داشته بود وزارت امور خارجه آلمان در حالی در خصوص پرتاب ماهواره ساخته شده با تلاش مهندسان ایرانی ابراز نگرانی می‌کند که وزیر دفاع این کشور تصمیم خود برای خرید جنگنده با قابلیت حمل بمب هسته‌ای را رسانه‌ای کرده است. اینگونه سیاست‌های یک بام و دو هوا امنیت منطقه و اروپا و جهان را تهدید می‌کند.

موسوی در پایان توسعه علم و فناوری در عرصه هوا-فضا را حق قانونی ایران دانست و تاکید کرد: ماهواره نور با اهداف صلح آمیز و در راستای سیاست دفاعی ایران است.

دولت روسیه هم در تأیید مواضع ایران، اعلام کرد که اقدام جمهوری اسلامی قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل را نقض نکرده است.

کشورهای غربی همواره مدعی هستند که ایران با پرتاب ماهواره، موشک‌های قاره پیما را شبیه سازی می‌کند و از تکنیک فنی پرتاب ماهواره برای ساخت موشک قاره پیما بهره خواهد بود.

برای نمونه «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا در واکنش به پرتاب ماهواره ایرانی «نور» ادعا کرد که این اقدام ایران «بسیار مشکل‌آفرین» است! برنامه فضایی مخفیانه آنها به توسعه فناوری هائی می‌پردازد که در سیستم‌های تسلیحات هسته‌ای استفاده می‌شوند.

وی مدعی شد: این ماهواره‌بر و موارد دیگری که قبلاً پرتاب شده‌اند، متشکل از فناوری‌هایی همانند و قابل تعویض با فناوری‌های موشک‌های بالستیک است که شامل سامانه‌های دوربرد مانند موشک‌های بالستیک قاره‌پیما می‌شود. هیچ کشوری تاکنون از توان موشک‌های بالستیک قاره‌پیما مگر به منظور حمل سلاح‌های هسته‌ای استفاده نکرده است. تمام کشورهایی که دوستدار صلح هستند، باید توسعه فناوری‌های موشک‌های بالستیک ایران را رد کرده و در متوقف ساختن برنامه موشکی خطرناک ایران به یک‌دیگر ملحق شوند. برای شروع، کشورها باید از تمدید تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران که در ماه اکتبر منقضی خواهد شد، حمایت کنند.

قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد از ایران می‌خواهد («Call upon») از توسعه نوع خاصی از موشک‌ها اجتناب کند. «Call upon» هم یک قاعده از لحاظ قانونی الزام آور نیست این در حالی است که ایران اعلام کرده اهداف صلح آمیز را از پرتاب ماهواره دنبال می‌کند. و از سوی دیگر قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد از ایران می‌خواهد («Call upon») از توسعه نوع خاصی از موشک‌ها اجتناب کند. «Call upon» هم یک قاعده از لحاظ قانونی الزام آور نیست.

لفظ Call upon در قطعنامه ۲۲۳۱ در حالی است که قطعنامه پیشین که لغو نیز شده یعنی قطعنامه ۱۹۲۹ در مورد برنامه موشکی ایران عنوان شده بود که «شورای امنیت سازمان ملل تصمیم می‌گیرد که ایران نباید فعالیت‌های مرتبط با موشک‌های بالستیک با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای داشته باشد، در قطعنامه ۲۲۳۱ این لحن تغییر کرده است. در این قطعنامه عنوان شده است که «شورای امنیت سازمان ملل از ایران می‌خواهد» که فعالیت مرتبط با موشک‌های بالستیک نداشته باشد.

از سوی دیگر هیچ نهاد بین المللی برای راستی آزمایی دفاعی بودن یا نبودن موشک‌ها وجود ندارد. در خصوص موضوع موشکی فقط دو معاهده جهانی وجود دارد، رژیم کنترل فناوری موشکی (MTCR) و معاهده لاهه در مورد جلوگیری از گسترش موشک‌های بالستیک (HCoC) که مجموعه‌ای داوطلبانه از اقدامات شفاف سازی و اعتمادسازی هستند.

از حیث فنی هم باید توجه داشت که موشک‌های ماهواره بر (سه مرحله‌ای) نیز همانند موشک‌های قاره‌پیما در مرحله اول یک موشک از موشکی اصلی جدا شده و در مرحله دوم موشک دیگر نیز جدا شده و در مرحله سوم ماهواره را در مدار مورد نظر قرار می‌دهد؛ درست شبیه یک موشک با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای. با این تفاوت که موشک با قابلیت حمل کلاهک، سپس وارد جو زمین می‌شود و بمب هسته‌ای را به هدف پرتاب می‌کند. یعنی کلاهک هسته‌ای باید سالم از جو زمین خارج شود و سالم نیز به جو زمین بازگردد.

بر این اساس به لحاظ فنی تولید موشک‌های قاره‌پیما که به منظور حمل کلاهک هسته‌ای است به لحاظ فنی کاری دشوارتر از موشک‌های ماهواره بر است.

معمولاً از تولید و آزمایش موشک‌های قاره پیما و تجارب ناشی از آن برای ساخت و تولید ماهواره برها استفاده می‌شود و نه مسیر برعکس که غرب مدعی است از حیث روش مطالعاتی نیز معمولاً استفاده از تجارب فنی مسیر برعکسی دارد. یعنی معمولاً از تولید و آزمایش موشک‌های قاره پیما و تجارب ناشی از آن برای ساخت و تولید ماهواره برها استفاده می‌شود و نه مسیر برعکس که غرب مدعی است.

«مایکل المن» کارشناس برجسته حوزه دفاع موشکی مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک آمریکا معتقد است: «تکنولوژی‌ها و عناصری که در ماهواره‌برها استفاده می‌شوند از جمله در سیمرغ و موشک‌های بالستیک قاره‌پیما شبیه هم هستند. هر دو آنها موتورهای موشک قدرتمند، بدنه قوی و سبک، جهت‌یابی درست، واحدهای هدایت، ساز و کار جداسازی در مرحله لازم یا جداسازی محموله، سیستم رهیابی و دورسنجی برای پشتیبانی پیشرفت‌ها و عملیات را دارا می‌باشند. علیرغم این شباهت‌ها متهم کردن ایران و استفاده ایران از سیمرغ برای راه اندازی ماهواره‌ها به عنوان پوششی برای پنهان کردن گسترش موشک‌های بالستیک قاره‌پیما اشتباه است.

برای مثال محموله‌های موشک بالستیک باید بتوانند فشار ورود دوباره به زمین و بالا رفتن دمای سیستم حفاظت حرارتی-مکانیکی را تحمل کنند. ماهواره‌برها از جمله سیمرغ محموله‌هایی دارند که برای انجام عملیات در فضا می‌مانند و در نتیجه احتیاجی به تحمل چالش‌های ورود دوباره به زمین را ندارند.

ماهواره‌برها و موشک‌های بالستیک مسیر پرتابی دارند که به روشنی ماموریتشان را مشخص می‌سازد. ماهواره‌برها زمانی خوب عمل می‌کنند که از موتورهایی با نیروی محرکه کم و مدت عمل طولانی استفاده کنند در حالی که موشک‌های بالستیک قاره‌پیما برای داشتن حداکثر برد، ارتفاع خود را از سطح دریا به بالاترین حد ممکن می‌رسانند. این به تجهیزات پیشرفته‌تری با قدرت محرکه بالا نیاز دارد. ترتیب قرارگیری اجزا فضایی سیمرغ نشان دهنده آن است که در مرحله دوم و سوم از موتورهایی با نیروی محرکه کم استفاده شده است که با خط سیر موشک بالستیک همخوانی ندارد و برای راکتی که جهت راه اندازی ماهواره است همخوان است.

احتمالاً اختلاف جزئی بین این دو سیستم در ملزومات عملیاتی آنهاست. پیش از ترک زمین به سوی فضا، ماهواره‌برها از جمله سیمرغ اگر نه چند هفته دست کم چند روز باید آماده شوند. اجزا و سیستم‌ها باید بیش از یک بار چک شوند. اگر مشکل فنی در زمان شمارش معکوس به وجود بیاید راه اندازی باید به بعد از حل شدن مشکل موکول شود. همچنین راه اندازی ماهواره‌برها باید در وضعیت جوی ایده آل انجام شود. در حالی که موشک‌های بالستیک مانند سیستم‌های نظامی دیگر باید بدون تأخیر و در هر شرایط جوی عمل کنند. لازمه‌های عملیات موشکی، برنامه‌های معتبر دقیق‌تری را می‌طلبد، از جمله برنامه تست پرواز گسترده‌ای جهت آمادگی پیش از جنگ و برای این منظور باید حداقل چندین بار به طور آزمایشی به کار انداخته شود.

در نهایت سیمرغ مانند دیگر ماهواره‌برها می‌تواند جهت راه اندازی در یک بازه زمانی طولانی در یک مکان مشخص شده و معلوم بدون ترس از آنکه توسط رقبا ممنوع شود آماده گردد. ولی موشک‌های بالستیک ممکن است توسط دشمن هدف قرار بگیرند و باید قابل حمل و پنهان شدن باشند و قابلیت آماده شدن سریع برای ممانعت از انهدام پیش از آغاز به کار را داشته باشند. اندازه کوچک و وزن کم در طراحی ماهواره‌برها یک مسئله جدی نیست چرا که احتیاج نیست از سکوهای قابل جا به جایی به فضا فرستاده شوند ولی در مرحله اول که سیمرغ طولی برابر ۱۷ متر، پهنایی معادل ۲.۴ متر و وزنی بیش از ۷۵ تن دارد مناسب پرتاب از سکوهای قابل جابجایی نیست و این ویژگی لازمه موشک‌های بالستیک قاره‌پیما است».

از حیث حقوقی هیچ نهادی برای راستی آزمایی اهداف اعلامی و غیر اعلامی پرتاب موشک و ماهواره برها وجود ندارد اگرچه «المن» در تحلیل خود ماهواره‌های قبلی ایران را مد نظر قرار داده اما کلیت استدلال وی مبنی بر اینکه تجارب فنی پرتاب ماهواره برای استفاده موشک بالستیک قاره‌پیما کاربرد چندانی ندارد قابلیت استناد به ماهواره نور را دارد: اگر ایران تصمیم داشت از ماهواره برای دستیابی به موشک‌هایی با برد بالا استفاده کند همچنان لازم بود مهندسان آن را از نظر پروازی تست کنند همانطور که موشک‌های بالستیک را بارها پیش از اینکه به عنوان سلاح قابل اعتماد و دقیق به حساب آیند تست می‌کنند. به این دلایل و دلایل دیگری گرایش کشورهای دیگر این بوده است که از تجربیات به دست آمده در موشک بالستیک در ماهواره‌ها استفاده کنند و نه برعکس. گذشته از آن فعالیت‌های انجام گرفته در این زمینه به طور قطع به پیشرفت موشک‌های با برد بلند نمی‌انجامد و ماهواره‌های ایران نیز استثنا نیست.

بر این اساس از حیث حقوقی هیچ نهادی برای راستی آزمایی اهداف اعلامی و غیر اعلامی پرتاب موشک و ماهواره برها وجود ندارد. از سوی دیگر استناد به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که موید برجام بوده هم مبنای حقوقی ندارد چراکه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد از ایران می‌خواهد (Call upon) از توسعه نوع خاصی از موشک‌ها اجتناب کند. «Call upon» هم یک قاعده از لحاظ قانونی الزام آور نیست.

از حیث فنی هم ادعای کشورهای غربی مبنی بر شبیه سازی موشک‌های قاره پیما از رهگذر پرتاب ماهواره نیز بی اساس است چرا که معمولاً از تجارب ناشی از تولید و آزمایش موشک قاره پیما برای پرتاب ماهواره بهره می‌برند و نه برعکس و از سوی دیگر شباهت‌های فنی پرتاب ماهواره با موشک‌های قاره پیما اندک است. چرا که موشک قاره پیما باید مجدد وارد جو زمین شود و اهدافی را در سطح کره زمین هدف قرار دهد که چنین چیزی در مورد ماهواره مصداق ندارد.