چرا این همه به صورت خود دست می‌زنیم؟ "خودم را بو می‌کشم، پس هستم"

یکی از جمله‌های پرکاربرد در تمام کشورها در این روزها که مردم با کرونا دست‌وپنجه نرم می‌کنند این است که "دستتان را به صورت نمالید". اما با وجود تمامی توصیه‌ها و هشدارها خودداری از این حرکت، سخت است. 

چرا دست زدن به صورت و لمس آن، این همه معمول و جذاب است؟ پژوهشگران "مؤسسه علوم وایزمن" در اسرائیل، در این‌باره، مقاله‌ای در مجله تخصصی "تبادلات فلسفی"، منتشر کرده‌اند. 
به گفته‌ی این پژوهشگران، این خو و کردار شاید با این هدف از انسان سر می‌زند که او ناخودآگاه، به این وسیله خودش را بو می‌کشد. به باور پژوهشگران، این عمل از جمله به انسان در بنای "خویش" کمک می‌کند: خود را می‌بویم، پس هستم.

انسان‌ تقریبا ۲۰ بار در ساعت چهره‌اش را لمس می‌کند. هرچند این عدد در تحقیقات گوناگون، متفاوت است اما یک نکته روشن است و آن اینکه انگشتان ما خیلی بیشتر از حد ضروری در ناحیه دهان و بینی می‌چرخند و این موضوع اگر چه با شیوع کرونا نظرها را بیشتر به خودش جلب کرده اما انسان همیشه به آن دچار بوده است.

یک تحقیق در سال ۲۰۰۶ نشان داد که تقریبا یک چهارم همه بیماری‌های مجاری تنفسی از این راه منتقل می‌شوند. 

نویسندگان مقاله منتشرشده در"تبادلات فلسفی" می‌گویند، اگر رفتاری این چنین سلامتی انسان را به خطر می‌اندازد و همزمان این همه رایج است پس احتمالا باید سودی هم داشته باشد. به ویژه که این رفتار نه تنها در انسان که در دیگر سرده‌های انسانیان هم دیده می‌شود که به طور معمول دستشان توی صورتشان است.

خانواده انسانیان (نخستینیان)  شامل چهار سرده‌ی شامپانزه‌ها، گوریل‌ها، انسان‌ها و اورانگوتان‌ها می‌شود. 

روزنامه آلمانی‌ زبان "زود دویچه تسایتونگ" که مقاله‌ای درباره "بوییدن خویش" منتشر کرده است، به مطالعه‌ای که در دهه‌ی ۸۰ میلادی بر روی این چهار سره صورت گرفت، اشاره می‌کند که نشان داد، در طول ۲۰ دقیقه، انگشتان اورانگوتان‌ها ۱۲ بار، گوریل‌ها ۲۰ بار و شامپانزه‌ها ۲۴ بار صورتشان را لمس کرده است. 

برای تحقیق بر روی این رفتار در میان انسان‌ها، پژوهشگران اسرائیلی در تازه‌ترین پژوهش خود از ۱۶۰ شرکت‌کننده که هر کدام تنها در یک اتاق نشسته بودند، فیلم گرفتند. تقریبا یک پنجم مدت زمانی که شرکت‌کنندگان زیر نظر بودند، دستشان نزدیک بینی بود. افزون بر این محققان با کمک تجهیزات به کار رفته در این آزمایش پی بردند، در برخی از این شرکت‌کنندگان، جریان هوای ورودی به بینی، بیش از دو برابر شد. نتیجه‌ اینکه: شرکت‌کنندگان به طور ناخودآگاه انگشتانشان را بو می‌کشند. 

دویچه وله را در اینستاگرام دنبال کنید

به نوشته این محققان، مشاهدات دیگر نشان داد که دست دادن کوتاه با فرد دیگر هم بر بوکشیدن انگشتان تأثیر می‌گذارد و ظاهرا طبق گفته‌ی پژوهشگران، انسان با بوییدن دست خود از جمله اطلاعاتی در مورد ارتباطات اجتماعی در رابطه با فرد مقابل جمع‌آوری می‌کند. 

به باور پژوهشگران، انسان با هدف بوکشیدن دست‌هایش که ناخودآگاه صورت می‌گیرد، به دفعات صورت خود را لمس می‌کند تا به این ترتیب به درکی در مورد محیط پیرامون و وضعیت عاطفی/احساسی خود برسد.  چرا که به اعتقاد پژوهشگران، احساسات شدید بوی بدن را تغییر می‌دهند. در اصل ما با بوکشیدن دست‌هایمان، به دنبال اطمینان حاصل کردن از "خویشتن" خویشیم.

نویسندگان مقاله می‌نویسند، در این ارتباط، بینی به مثابه آینه‌ی بویایی عمل می‌کند و پیام آرامبخشی به ما می‌دهد که "من هنوز هستم و وجود دارم چرا که می‌توانم خودم را ببویم."

دویچه وله را در تلگرام دنبال کنید

به این ترتیب می‌توان به این پرسش که چرا انسان در شرایط سخت و گیج‌کننده، بیشتر صورت خود را لمس می‌کند، پاسخ داد. توضیح رایج برای این مسئله این است که وقتی انسان نمی‌داند چگونه واکنش نشان دهد این مسئله باعث به وجود آمدن استرس می‌شود. استرس به وجود آمده با انجام هر حرکتی کاهش پیدا می‌کند؛ حتی با یک ایما و اشاره یا حرکت بی‌معنی.  

تحقیق تازه اما نشان می‌دهد، لمس صورت نه تنها بی‌معنی نیست که درست در لحظه‌های از نظر احساسی چالش‌برانگیز، اطمینان/ یقین حاصل‌شده از طریق بوییدن خویش، کمک می‌کند که در شرایطی که آدم احساس می‌کند همه چیز در پیرامونش فروریخته است، دست‌کم احساس کند، خودش هنوز هست و نامتغیری است که ثابت مانده است.

البته گفتنی است که تحقیقات دیگری هم وجود دارد که نشان می‌دهند، عمل بوییدن دست‌ها و انگشتان به صورت خودآگاه هم صورت می‌گیرد.

پیام این تحقیقات برای این روزها که بشر با کرونا دست و پنجه نرم می‌کند، چیست؟ شاید بتوان گفت که یک نتیجه‌گیری ساده این است که قدر بینی و نقش آن را در زیست اجتماعی و شخصی خودمان بیشتر بدانیم و البته درست در روزهایی که هر تماس، از جمله با محیط پیرامون بینی می‌تواند به معنای افزایش خطر ابتلا به ویروس باشد، این رفتار ناخودآگاه یا با استناد به نتایج دیگر تحقیقات کاملا خودآگاه، یعنی بوییدن دست و انگشتان را ترک کنیم.