طرح تحول سلامت ۶ ساله شد

طرح تحول سلامت در دولت یازدهم با رویکردهای اصلاحی در نظام سلامت آغاز شد و توانست برخی چالش‌ها در حوزه بهداشت و درمان را که سال‌ها مداوا نشده بود، تا حد زیادی درمان کند. این طرح که در پانزدهم اردیبهشت ۱۳۹۳ آغاز به کار کرد، رویکردهایی مانند حفاظت مالی از مردم، ایجاد عدالت در دسترسی به خدمات سلامت و ارتقای کیفیت خدمات درمانی را دنبال می‌کرد.

ارتقای زیرساخت‌های بهداشت و درمان، بیمه درمانی رایگان، کاهش پرداختی از جیب بیماران نیز از جمله اهداف این طرح اجتماعی محسوب می‌شود.

اجرای طرح تحول سلامت در دوره وزارت سید حسن هاشمی آغاز شد. طرحی که پس از گذشت یک سال با مشکلاتی مانند تامین منابع مالی مواجه شد، اما همچنان مسیر خود را ادامه داد و پس از استعفای هاشمی، در دوره وزارت سعید نمکی وارد فاز جدیدی شد.

دسترسی عادلانه به خدمات سلامت

یکی از اهداف کلان سازمان جهانی بهداشت نیز بر مبنای دسترسی عادلانه به خدمات سلامت استوار شده است. هدفی که در طرح تحول سلامت نیز به آن پرداخته شد. دسترسی به خدمات سلامت در شرایط کمبود منابع مالی، به معنی عدم بهره مندی از آن خدمت است.

اتفاقی که در سال‌های قبل از ۱۳۹۲ رخ داد و شاهد کاهش بهره مندی و دسترسی مناسب مردم از خدمات سلامت به دلیل عدم توانایی مالی برای خرید این خدمات بودیم. با اجرای کامل قانون بیمه همگانی سلامت در دولت یازدهم و ابتدای دولت دوازدهم، بیش از هشت میلیون و هشتصد هزار نفر که از هیچ نوع پوشش بیمه سلامتی برخوردار نبودند، تحت پوشش بیمه همگانی قرار گرفتند.

تا پیش از اجرای طرح تحول سلامت، سهم پرداختی بیمار از هزینه بستری به صورت میانگین ۳۷ درصد بود. البته در مورد برخی از بیماران این رقم تا ۹۵ درصد هم می‌رسید که اتفاقا پرهزینه‌ترین پرونده‌ها را شامل می‌شد.

ارجاع بیماران به خارج از بیمارستان برای خرید دارو، تجهیزات مصرفی و تصویربرداری‌های پزشکی امری رایج بود که اگر هزینه‌های آنها به رقم فوق اضافه شود، سهم بیمار از هزینه‌های درمانی بیشتر نیز می‌شد.

به عبارت دیگر، هزینه‌های مستتر و اعلام نشده‌ای نیز به بیماران تحمیل می‌شد که در هیچ صورت حسابی به آنها اشاره نمی‌شد.

با اجرای طرح تحول سلامت، سهم پرداختی بیماران دارای بیمه پایه سلامت از خدمات بستری در بیمارستان‌های تحت پوشش وزارت بهداشت در مناطق شهری به ۶ درصد از کل پرونده و برای روستاییان، عشایر و ساکنان شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر به سه درصد از کل پرونده کاهش یافت. البته با در نظر گرفتن هزینه دارو و ملزومات، این اعداد به ۱۰ و ۵ درصد می‌رسد.

افزایش دسترسی به دارو و تجهیزات در بیمارستان‌ها

با اجرای طرح تحول سلامت، اقلام دارویی موجود در بیمارستان‌ها از ۳۲۰ قلم به ۷۵۰ و به همین ترتیب دسترسی به ملزومات مصرفی نیز افزایش یافت.

در واقع بیمار دیگر لازم نبود خود برای تهیه آنها اقدام کند. اقدامی که بارها از طرف مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم اعلام و ذکر شد که ارجاع بیماران به خارج از بیمارستان برای تهیه دارو و تجهیزات پزشکی ممنوع است.

در بخش تصویربرداری نیز مواردی که در بیمارستان‌ها امکان تامین آنها مقدور نبود، در قالب زنجیره ارجاع بین بیمارستانی، بیماران به بیمارستان دارای خدمت مذکور فرستاده می‌شدند و هزینه‌ای بابت انتقال با آمبولانس به بیماران تحمیل نمی‌شد. همه هزینه‌های مذکور نیز وارد پرونده بیمار شده و بیمار فقط ۱۰ درصد (برای روستاییان ۵ درصد) از کل هزینه را می‌پرداخت.

ارائه خدمات تخصصی در کلینیک‌های ویژه

قبل از اجرای طرح تحول سلامت، بیمارستان‌های دولتی وابسته به وزارت بهداشت از نظر ارائه خدمات سرپایی ضعیف عمل می‌کردند و به طور معمول، بیماران برای دریافت خدمات تخصصی به این بیمارستان‌ها مراجعه نمی‌کردند.

اما با اجرای طرح تحول سلامت و ارائه خدمات تخصصی سرپایی در قالب کلینیک‌های ویژه، سه هدف کلان محافظت مالی مردم در برابر هزینه‌های درمانی، بهبود عدالت در دسترسی به خدمات درمانی و ارتقای کیفیت خدمات درمانی تأمین شد.

ماندگاری پزشکان در مناطق محروم

قبل از اجرای طرح تحول سلامت، پزشکان متخصص به عنوان نیروی طرح خدمات تخصصی به مناطق محروم اعزام می‌شدند و در اغلب موارد به دلیل نبود اقدامات لازم تشویقی برای ماندگاری آنها در مناطق محروم، این مناطق را ترک می‌کردند. با اجرای طرح تحول سلامت، پوشش ۳۰۹ شهر یا شهرستان محروم و توسعه ‌نیافته کشور و ۳۴۲ بیمارستان فعال در آن مناطق در برنامه حمایت از ماندگاری پزشکان در مناطق محروم انجام شد.

همچنین رشد سه برابری تعداد پزشکان در مناطق محروم پس از اجرای برنامه ماندگاری، شامل فعالیت ۶۱۵۰ پزشک ماندگار، به‌ صورت تمام ‌وقت جغرافیایی، در مناطق محروم کشور ۱۴۳۵ پزشک عمومی و ۴۷۱۵ پزشک متخصص، فوق تخصص و فلوشیپ، در برابر ۲۲۰۰ پزشک پیش از اجرای این برنامه انجام شد.

افزایش دسترسی مردم به خدمات سطح ۲ و ۳ در مناطق محروم کشور شامل رشد حدود سه برابری در خدمات سرپایی و رشد ۶۵ درصدی خدمات بستری و حذف زیرمیزی در مناطق محروم اتفاق افتاد.

توسعه زیرساخت‌ها در طرح تحول سلامت

به دنبال اجرای طرح تحول سلامت، اقدامات ارزشمندی در بخش زیر ساخت‌های حوزه بهداشت و درمان اتفاق افتاد که اگر این اقدامات اتفاق نمی‌افتاد، در دوران همه گیری ویروس کرونا با بحران جدی مواجه می‌شدیم.

ساخت ۳۱۶۰۰ تخت بیمارستانی جدید در پنج سال و نیم یکی از این اقدامات بود. کل تخت‌های بیمارستانی کشور در سال ۱۳۹۲ حدود ۸۴۰۰۰ تخت بود که بیش از نیمی از این تخت‌ها فرسوده و با طول عمر بالای چهار دهه بودند.

نوسازی کامل ۴۵ هزار تخت بیمارستانی موجود، راه اندازی ۳۷ پایگاه اورژانس هوایی، افزایش بیش از ۱۵۰۰ تخت اورژانس، بهسازی ۱۸۰ بخش اورژانس در کشور، ساخت و تجهیز ۲۴۸۳ تخت مراقبت‌های ویژه جدید ICU از جمله این موارد بود. این در حالی است که کل تخت‌های مراقبت‌های ویژه در سال ۱۳۹۲ معادل  ۵۷۰۰ تخت بود.

همچنین ساخت ٧٥٠٠ واحد بهداشتی شامل خانه بهداشت، اقامتگاه تیم پزشکی، مرکز بهداشتی درمانی روستایی، پایگاه سلامت، تعمیر، بازسازی، بهسازی و تجهیز بیش از ۱۷۰۰۰ واحد بهداشتی،‌ ساخت و تجهیز ۲۵۱ کلینیک ویژه دارای ۶۴۴۰ مطب تخصصی از جمله موارد توسعه در زیرساخت‌های نظام سلامت بود.

حمایت از سیاست‌های جمعیتی و زایمان طبیعی

به واسطه اجرای طرح تحول سلامت، در بخش حمایت از سیاست‌های جمعیتی و ترویج زایمان طبیعی نیز اقدامات ارزشمندی در کشور انجام شد. ساخت و تجهیز ۲۶۷۲ واحد اختصاصی زایمان طبیعی در ۳۶۶ بلوک زایمانی در راستای ترویج زایمان طبیعی و حفظ حریم خصوصی مادران از جمله این موارد بود. ۱۸۱۶ تخت تا دی ماه ۱۳۹۷ تکمیل شده و مابقی ۹۲ درصد پیشرفت داشته‌اند.

اجرای پرونده الکترونیک سلامت و پزشکی خانواده

اجرای پرونده الکترونیک سلامت نیز یکی دیگر از مواردی بود که در تکالیف قانونی برنامه‌های توسعه کشور قید شده بود. تا پایان سال ۱۳۹۶ برای بیش از ۷۴ میلیون نفر از جمعیت کشور، پرونده الکترونیک سلامت تشکیل شد.

برنامه پزشکی خانواده روستایی در مناطق روستایی، شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر جمعیت و عشایر، جمعیتی حدود ۲۸ میلیون نفر شامل هفت میلیون نفر جمعیت شهری زیر ۲۰ هزار نفر، ۲۱ میلیون نفر جمعیت روستایی و ۵۸۰ هزار نفر جمعیت عشایری را تحت پوشش قرار داد.

بعد از اجرای طرح تحول سلامت، برنامه پزشکی خانواده شهری با الگوی اجرا شده در برنامه روستایی در تمام شهرها آغاز شد.

همچنین خدمات بهداشت دهان و دندان ارائه شده به جمعیت تحت پوشش برنامه پزشکی خانواده روستایی ارائه شد.

کاهش پرداختی از جیب بیماران

سهم پرداختی بیماران از نسخ بستری از ۵۴ درصد در سال ۱۳۹۲ به ۱۰ درصد رسید.

بازار دارویی ایران در سال ۱۳۹۵ با قیمت مصرف کننده به بیش از ۴۵۰۰ میلیون دلار رسید که ۷۰ درصد از سهم این بازار متعلق به فرآورده‌های تولید داخل بود.

میزان پرداخت از جیب بیماران صعب العلاج و خاص از میانگین ۴۵ درصد در نیمه اول سال ۱۳۹۲ به ۱۱ درصد در نیمه اول سال ۱۳۹۶ کاهش یافت.

اقلام دارویی در بیمارستان‌ها از ۳۴۰ قلم به ۷۵۰ قلم رسید. بنابراین بیشتر از ۵۰ درصد اقلام دارویی بیمارستان‌ها افزایش یافت. 

میانگین کمبود اقلام دارویی و تجهیزات در ماه از ۱۷۰ قلم به ۳۰ قلم کاهش پیدا کرد. از سویی در سطوح ارائه کننده مراقبت‌های اولیه سلامتی (مراکز و خانه‌های بهداشت) تعداد اقلام دارویی از ۳۵۰ قلم به ۴۴۰ قلم افزایش پیدا کرد و هفت قلم مکمل دارویی در این مراکز ارائه شد که قبل از طرح تحول سلامت در سال ۱۳۹۲ ارائه نمی‌شد.

توجه ویژه دولت به حوزه سلامت

اجرای طرح تحول سلامت توانست در ۶ سال توجه ویژه دولت را به حوزه بهداشت و درمان معطوف کند. توجهی که در دولت‌های گذشته به این درجه نرسیده بود.

هرچند بزرگ‌ترین طرح اجتماعی دولت توانست بخش مهمی از کمبودها در زمینه زیرساخت‌ها را جبران کند، اما به نظر می‌رسد غفلت‌هایی که از گذشته در زمینه اجرای مواردی مانند پرونده الکترونیک سلامت، پزشکی خانواده، نظام ارجاع و راهنماهای بالینی اتفاق افتاده بود، تا حد زیادی باعث بروز مشکلاتی در اجرای طرح تحول سلامت شد. مشکلاتی که نتیجه عینی آن در تامین منابع مالی سلامت بروز پیدا کرد.

از ابتدای آغاز به کار سعید نمکی در وزارت بهداشت، تمرکز او بر اجرای این چهار اصل بوده و تاکنون بخشی از این موارد پیشرفت نسبی داشته، اما بروز اتفاقاتی مانند همه گیری ویروس کرونا باعث شد که اهمیت این چهار اصل بر زمین مانده بیشتر از قبل مشخص شود.

به هر حال اجرای طرح تحول سلامت توانست بخش عمده‌ای از عقب ماندگی در حوزه سلامت را جبران کند و باید این مسیر در سال‌های آینده هم با همین شتاب و البته با دقت کافی نسبت به اجرای اصول قانونی طی شود تا بیماران دردی به جز درد بیماری نداشته باشند.

۲۳۲۳۵۲۳۲