ویروس کرونا، آموزش از راه دور و تهدید شکاف‌های اجتماعی و آموزشی در افغانستان
این روزها که مبارزه در برابر ویروس کرونا سرخط اخبار همه رسانه‌های جهان را به خود اختصاص داده است رهبران سیاسی کشورها همه روزه در برابر دوربین‌های روزنامه‌نگارن در مورد وضعیت بهداشتی و پیشرفت شان در برابر این ویروس جهان گیر گزارش می‌دهند. در افغانستان خبرها بیشتر بر علاوه ویروس کرونا بر محور تنشهای سیاسی میان دو تیم پیشتاز انتخاباتی ریاست جمهوری، صلح و جنگ با طالبان می‌چرخند. اما محوری شدن این بحثها تاثیر کرونا ویروس یا کووید-١٩ به نظام آموزش و پرورش و چالشهای خانواده ها و دانش‌آموزان را به حاشیه رانده است.
Image caption ۴۸ درصد مکاتب افغانستان تعمیر ندارندکووید-١٩ همه مکاتب و دانشگاه های دنیا را در حالت تعطیل درآورده است. بربنیاد گزارش سازمان ملل، این بیماری یک سوم از جمعیت جهانی را در قرنطین قرار داده و ١٦٦ كشور مکاتب و دانشگاه های شان را برای محدود كردن گسترش این ویروس بسته اند. وضعیت پیش آمده، روند آموزش و پرورش را برای یک و نیم میلیارد کودک و نوجوان مختل نموده است. شیوع این ویروس در افغانستان دروازه های ١٨٠٠٠ مکاتب را پیش از آغاز سال تعلیمی ١٣٩٩ به روی بیش از ٩ میلیون دانش آموز و ٢٠٣٢٠١ آموزگار، و دروازه های ١٦٩ موسسه تحصیلات عالی دولتی و خصوصی را به روی ٣٨٨١٩١ دانشجو بسته نمود. با این حال، از شروع سال تعلیمی تاکنون آموزش و پرورش نامریی گردیده است.
تعلیمات عصری (نوین) (متفاوت از تعلیمات مدارس دینی) در افغانستان در تاریخ ١١٥ ساله خود، که با تاسیس مکتب حبیبیه (١٢٨٣-١٢٨٤ خورشیدی) در زمان امیر حبیب الله خان (١٢٨٠-١٢٩٨) پایه‌گذاری شد، شاهد فراز و نشیب های فراوان بوده است. در همه این مدت، بجز از حکومت ٩ ماهه امیر حبیب الله کلکانی (جدی/دی ١٣٠٧-میزان/مهر ١٣٠٨) و پنج سال جریان طالبان (١٣٧٥-١٣٨٠)، دروازه‌های مکاتب هیچگاهی به روی شاگردان و آموزگاران بسته نشده بودند. به منظور حفظ خانواده معارف، وزارت معارف افغانستان در ٢٤ حوت/اسفند ١٣٩٨ تصمیم گرفت که سال آموزشی ١٣٩٩ را تا روشن شدن وضعیت صحی کنونی به حالت تعطیل درآورد. در وضعیت قرنتین صحی کنونی، وزارت معارف با شعار "تعلیم ادامه دارد" آموزش از راه دور را بعنوان طرح بدیل ارایه خدمات آموزشی در هفته اول حمل (فروردین) ١٣٩٩ به حکومت ارایه نمود.
تاریخچه و تجربه آموزش از راه دور در افغانستان حق نشر عکس Getty Images Image caption آموزش دیجیتال و تهدید شکاف‌های اجتماعی و آموزشیآموزش از راه دور در افغانستان و بخصوص برای وزرات معارف یک پدیده ناآشنا نیست. اولین برنامه‌های آموزشی از راه دور از طریق رادیو در سال ١٣٤٨ از مرکز پخش آن در پل باغ عمومی کابل به کار آغاز نمود. با تکمیل شدن پروژه تلویزیون در سال آخر حکومت محمد داود (١٣٥٢-١٣٥٧)، برنامه تلویزیونی آموزش از راه دور در آغاز دهه ٦٠ خورشیدی روازنه برای یک ساعت برای سواد آموزان بزرگسال شروع به نشرات نمود. در جریان جنگ های داخلی دهه ٧٠ این برنامه‌ها متوقف گردیدند و در زمان رژیم طالبان تلویزیون کاملا سقوط نمود. در سال ١٣٨٣، ریاست رادیو تلویزیون تعلیمی و تربیتی با کمک مالی کشور ایتالیا و همکاری تخنیکی (فنی/تکنیکی) سازمان یونسکو نشرات تعلیمی خود را دوباره از سرگرفت. امروز، این نهاد خدمات بدیل آموزشی را به سطح ملی تهیه می‌کند.
در یکماه گذشته، ریاست رادیو تلویزیون تعلیمی و تربیتی توانست برای تعداد محدود از مضامین درسی تعلیمات عمومی (صنوف ١-١٢) مواد آموزشی دیجیتالی برای آموزش از راه دور تهیه نماید. این مواد درسی که از طریق کانال یوتیوب و صفحه اینترنتی وزارت معارف قابل دسترس می‌باشند، شامل ویدیو کلیپ‌های درسی برای مضامین تعلیمات اسلامی، دری/فارسی، ریاضی، زبان انگلیسی دوره ابتداییه؛ فیزیک، کیمیا (شیمی)، و بیولوژی دوره‌های متوسطه و ثانوی می‌گردند. کار روی مواد آموزشی یاد شده در حالت تهیه و تکمیل میباشد. مواد آموزشی برای مضامین دیگر، از اجتماعیات، جغرافیه و تاریخ تا تعلیمات مدنی، زبان عربی و پشتو هنوز آماده نشده اند. برنامه آموزشی از راه دور برای بخش سواد آموزی هنوز درست راه نیافتاده است. از سه سویه (سطح) سواد آموزی وزارت معارف تنها برای سویه اول (زبان دری، درس‌های ١-٢) را آماده کرده است. مضامین تعلیمات اسلامی و ریاضی آنها هنوز آماده نشده اند.
مواد آموزشی دیجیتالی تهیه شده بر مبنای نصاب تعلیمی، کتاب‌های درسی مکاتب و کتاب‌های رهنمای معلم تولید شده اند. هر کلیپ ویدیویی به ترتیب سال (صنف) درسی، مضمون یا کتاب درسی، و شماره و صفحه درس آماده شده اند. معلمان مرد و زن تلاش می‌کنند به شکل طبیعی و با زبان رایج در داخل صنف درس‌ها را پیش ببرند. اما، از اینکه آنها آگاهانه در پیش کمره (دوربین) ویدیویی و فضای خالی از دانش‌آموزان قرار دارند، تاثیر کمره در زبان و حرکات آنها قابل دید و حس میباشد. در یک مورد استثنایی، ٦ درس نخست ریاضی صنف اول را معلم زن بدون ظاهر شدن در برابر کمره تشریح می‌دهد. این روش غیر طبیعی و غیر آموزشی است. شاگرد و معلم باید با یکدیگر رابطه روی در روی داشته باشند، حتی در فضای مجازی، زیرا که احساس مهر و شفقت در چهره معلم و نیز حرکات بدن، دستان و چشمان معلم به شاگردان کمک می‌کنند که درس را به شکل طبیعی بیاموزند.
- کرونا در افغانستان؛ زنگ مدارس در خانه‌ها نواخته خواهد شد؟
- معمای 'مکتب-های خیالی'؛ معارف افغانستان واقعاً چقدر پیشرفت داشته؟
- روزنامه‌های کابل؛ زنگ مکاتب نواخته شد
وضعیت پیش آماده نظام آموزشی افغانستان را بطور ناگهانی وارد دنیا آموزشی دیجیتالی نموده است - دنیایی که نهادهای مسئول و مردم با آن تجربه و آشنایی درست ندارند. در شرایط کنونی، زیربناهای فن‌آوری، بخصوص شبکه اینترنتی، در کشور به حد رشد نکرده است که بتواند تسهیلات لازم را در شرایط حساس آموزشی کنونی ارایه نماید. این معضل مشکل خاص افغانستان نیست.
بسیار کشورهای دیگر دنیا نیز با آن دست و گریبان اند. بطور مثال، در ایالت کالیفرنیای امریکا، ١٦ ٪ شاگردان در خانه هیچ نوع دسترسی به اینترنت ندارند. دسترسی ٢٧ ٪ دیگر محدود با سرعت پایین است، و ١٠ ٪ دیگر شاگردان تنها از طریق تلفون‌های هوشمند به اینترنت دسترسی دارند. بدون شک، این مشکل در افغانستان به شدت بیشتر از مثلا کالیفرنیا است. فقر و اقتصاد ضعیف مانع دسترسی دانش‌آموزان به امکانات محدود تکنولوژی (فن‌آوری) موجود می‌گردند. بسیاری خانواده‌ها برق و تلویزیون هم ندارند، چه رسد به کامپیوتر، اینترنت و تلفون‌های هوشمند مناسب برای آموزش.
در کنار اینها، اکثریت مطلق خانواده‌ها آگاهی ابتدایی از نظام آموزشی را نیز ندارند. برای آنها کامپیوتر، و آموزش از راه دور چیزهای ناآشنا اند. همه امید و اتکا آنها به مکتب، معلم، و کتاب درسی اند. در نبود مکتب و معلم آنها حتی نمی‌دانند چگونه به فرزندان شان کمک کنند.
انتقال آموزش از حالت حضوری در محیط مکتب به آموزش از راه دور (دیجیتالی و غیر‌دیجیتالی) در خانه‌ها تجربه جدید، ناگهانی و دشوار است. به همین ترتیب، انتقال دوباره از آموزش از راه دور به آموزش حضوری در محیط آموزشی تجربه جدید و حتی شوکه کننده خواهد بود.
سواد دیجیتالی و دسترسی به تکنولوژی دیجیتالی از مواردی اند که شکاف‌های موجود اقتصادی و اجتماعی را به شکاف دیجیتالی مبدل نموده و آن را به ساحه (حوزه) آموزش فرزندان شان انتقال می‌دهند. خانواده های توانمند با سواد دیجیتالی بهتر میتوانند به فرزندان شان کمک کنند. برعکس، فرزندان خانواده های نادار و بیسواد دیجیتالی در خطر پس‌مانی قرار دارند و شکاف میان آنها و همصنفان شان به شدت بزرگ‌تر می‌شود.
ژرفا و پهنای این شکاف زمانی مشاهده و حس می‌گردد که دانش‌آموزان دوباره به آموزش حضوری برگردند و یا در پشت پارچه‌های امتحان بنشینند. ازینرو، وزارتهای معارف و تحصیلات عالی از اکنون باید به دوره آموزشی پسا-کرونا و چالشهای سر راه دانش‌آموزان و دانشجویان باندیشند.
Image caption سکتور خصوصی میتواند در این بخش گام بگذارد و سرمایه گذاری نماید. پیشنهادهاکووید-١٩ و تاثیرات آن برای مدت طولانی در جامعه خواهند بود. ازاین‌رو، حکومت و وزارتهای معارف و تحصیلات عالی نیاز به تفکر خلاقانه، انعطاف‌پذیری، آوردن تغییرات در ساختار و روش‌های مالی و اداری و برنامه‌های راهبردی عملی و بلند مدت دارند. پیشنهادهای پایین برای مقابله با وضعیت کنونی و تغیرات دراز مدت، در تناسب با وضعیت کنونی افغانستان، سنجیده شده اند:
- وزارتهای معارف و تحصیلات عالی آمادگی‌های لازم را برای انتقال از مرحله آموزش از راه دور به مرحله آموزش حضوری در محیط آموزشی، با در نظرداشت چالشهای صحی، در نظر بگیرند.
- حکومت و وزارت مالیه باید بودجه ملی را در شعاع کویید-١٩ بازنگری نموده و منابع مالی بیشتری را در اختیار وزارتهای معارف و تحصیلات عالی، و اداره تعلیمات تخنیکی و مسلکی (حرفه‌ای) قرار بدهند و یا آنها را در تامین منابع مالی با نهادهای بین‌المللی تمویل کننده یاری برسانند.
- وزارت معارف ظرفیت ثبت و تولید ریاست رادیوتلویزیون تعلیمی و تربیتی را افزایش بدهد.
- وزارت معارف و تحصیلات عالی با انستیتوت افغان فلم، شرکت‌های خصوصی تولید فیلم و تلویزیون‌های خصوصی برای همکاری و تولید برنامه‌های آموزشی دیجیتالی به تفاهم برسند.
- در نصاب (دروس/دوره‌های) کنونی که هنوز زیر کار (در حال اجرا) است، وزارت معارف مضمون جدیدی را زیر نام فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در نصاب تعلیمات عمومی، مدارس دینی دولتی و خصوصی، و تربیه معلم بگنجاند.
- برای انتقال تجربه و ایجاد ظرفیت تخنیکی برای تولید فیلم‌های آموزشی دیجیتالی به نهادهای آموزشی، استودیوهای ثبت و تولید مواد آموزشی دیجیتالی در سطح نواحی شهر کابل و شهرهای بزرگ (مراکز ولایت) در نظر گرفته شوند.
- وزارت معارف آن عده استادان را که در ساختن مواد آموزشی دیجیتالی سهم گرفته اند مورده تشویقی و قدردانی قرار داده، ظرفیت آنها را برای تولید مواد آموزشی بیشتر رشد بدهد.
- با توجه به چالشهای مالی کنونی، حکومت باید قوانین معارف و تحصیلات عالی را بازنگری نموده و با تطبیق پالیسی (سیاست) غیرمرکزی ساختن نهادهای آموزشی، اختیار تامین مستقل منابع مالی را به موسسات تعلیمی و آموزش عالی بدهد.
- دانشگاهها باید با کار مشترک در تولید دانش و تبدیل کردن چالشهای پیشِ رو به فرصت‌های جدید نقش فعال بگیرند.
- آموزش دیجیتالی رکن مهم برنامه‌های آموزشی دنیای امروز و فردا می باشد، سکتور خصوصی میتواند در این بخش گام بگذارد و سرمایه گذاری نماید.
- اگر نظام آموزشی افغانستان از افتادن در تلک منازعات سیاسی در امان بماند، امید برای ثبات آموزشی و اجتناب کردن از تجربه های تلخ ١١٥ ساله ممکن است. اما، برای رسیدن به این هدف همدلی و همبستگی ملی آموزشی و ایستادگی در برابر چالشهای بی‌پیشینه جاری شرط اساسی است.
منبع خبر: بی بی سی فارسی 
اخبار مرتبط: ویروس کرونا، آموزش از راه دور و تهدید شکاف‌های اجتماعی و آموزشی در افغانستان
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران
