پرچم؛ از یک پارچه ساده تا نماد یکپارچگی

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – بهنام عبداللهی: یک پارچه چگونه می‌تواند جمعیتی را به حرف‌ها، دردها، شادی‌ها و احساس مشترک برساند؟ یک پارچه نمی‌تواند، اما پرچم چرا.

پرچم فقط یک پارچه نیست؛ این، نماد یک‌پارچگی میلیون‌ها نفر انسان است که شاید در فاصله چند هزار کیلومتری یکدیگر، اما با هم زندگی می‌کنند.

وقتی جمعیتی زیر سایه یک پرچم قرار می‌گیرند، حرف‌های زیادی برای باهم گفتن پیدا می‌شود، آن‌ها برای هم از خاطراتی می‌گویند که شاید هیچ‌وقت هیچ‌کدام تجربه نکرده‌اند؛ اما همین خاطرات آنان را به خنده یا گریه وامی‌دارد.

جای پرچم در جای جای یک کشور، همیشه در فراز است، اما در این سال‌ها بسیار دیده شده که پر مفهوم‌ترین و مشترک‌ترین نماد یک ملت، سر از کشوی آبدارخانه ادارات سر درآورده باشد.

برخی‌ها در ادارات و خانه‌ها از پرچم به عنوان پارچه‌ای کهنه، استفاده‌های مختلفی می‌کنند. برخی‌ها در راهپیمایی‌ها و جشن‌ها، وقتی در کوچه و خیابان می‌خواهند روی زمین بنشینند، پرچم را زیرانداز خود می‌کنند و برخی دیگر از پرچم به‌عنوان کاغذ رنگی در فضاسازی‌ها بهره می‌گیرند.

بسیاری از مردم قصد ندارند به پرچمی که آن‌را مقدس می‌نامیم بی‌احترامی کنند، فقط نمی‌دانند وقتی می‌گوئیم یک پرچم مقدس است، دقیقاً به چه‌چیزی اشاره می‌کنیم. نمی‌دانند یک پرچم چقدر از یک پارچه ساده فاصله دارد و بسیاری از جنگ‌های بزرگ در تاریخ فقط به‌خاطر بی‌احترامی به پرچم آغاز شده است.

پرچم هویت مشترک و مستقل مردمان یک سرزمین

مهدی عبداللهی، کارشناس ارشد مسائل سیاسی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: پرچم به‌عنوان سمبل یا نمادی برای فرستادن پیام به مخاطبان تهیه می‌شود.

وی ادامه داد: هر حکومتی که در هر کشوری روی کار می‌آید، پرچم خاص خودش را ارائه می‌کند و به همین‌دلیل در بهره‌گیری از واژه پرچم، بیش از آنکه معنایی فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی به ذهن خطور کند، مفهوم و برداشتی سیاسی و ایدئولوژیک به‌دست می‌آید.

عبداللهی پرچم را هویت مشترک و مستقل مردمان یک سرزمین بیان کرد و گفت: در دهه‌های اخیر رواج گرایش‌هایی چون نشانه‌شناسی در مباحث علوم اجتماعی و سیاسی، موجب شده است پرچم ابعاد جدیدتری پیدا کند و به‌عنوان نشانه‌ای تلقی شود که حامل مفهومی خاص و متمایز از یک واحد سیاسی مستقل است.

به عقیده این تحلیلگر مسائل سیاسی، از زاویه دید تحلیل گفتمان، پرچم نیز نهاد سیاست و هویت شناخته می‌شود که در رقابت با دیگر هویت‌ها به‌کار بسته می‌شود.

پرچم ایران اگرچه در طول تاریخ چندین هزار ساله شکل‌ها و رنگ‌های مختلفی به خود دیده، اما همواره برای مردم محترم بوده است. پرچم دوران هخامنشی به احتمال زیاد عقابی با بال‌های گشوده با قرص خورشیدی در پشت سر عقاب شهباز بوده است. در زمان اشکانیان پرچمی استفاده می‌شد که به خورشید مزین بوده است. دسته‌های هزار تایی ارتش اشکانی نیز دارای پرچمی ابریشمی مزین به اژدها بودند. در کتیبه‌های سنگی دوران ساسانی نقش چهار پرچم را می‌توان یافت. یکی در بیستون مربوط به شاپور دوم است که پرچم ترسیم شده گشوده نیست. سه پرچم دیگر نیز در نقش رستم حک شده است.

درباره حکایت سبز و سفید و قرمز

اکنون پرچم جمهوری اسلامی ایران که به‌دست حمید ندیمی، گرافیست و معمار دانشگاه تهران و کمیسیونی ۱۹ نفره طراحی شده، دارای ۳ رنگ اصلی و واژه الله وسط پرچم است.

رنگ سبز در پرچم ایران نشانه آبادانی و توسعه کشور است، رنگ سفید بیانگر صلح‌طلبی مردم ایران و رنگ قرمز نشانه خون شهیدان و نماد پایداری و شهامت مردم ایران در دفاع از اعتقادات خویش به‌حساب می‌آید.

عبارت الله‌اکبر، ۱۱ بار در قسمت سبز و ۱۱ بار در قسمت سرخ پرچم آمده که در مجموع ۲۲ بار به یاد ۲۲ بهمن‌ماه، روز پیروزی انقلاب اسلامی تکرار شده است. همچنین واژه «الله‌» با سایزی بزرگ‌تر دقیقاً در میانه پرچم یعنی قسمت سفید آن به رنگ سرخ نوشته شده است.

پرچم، اولین استاندارد

این روزها شاید کارخانجات و تولیدی‌های زیادی دست به تولید پرچم می‌زنند و البته تلاش می‌کنند ویژگی‌های اصلی پرچم را در نظر بگیرند، اما جالب است بدانید اولین نشان استاندارد در کشور ما بعد از انقلاب اسلامی، به پرچم داده شده است.

شورای انقلاب، در تاریخ ۱۵ تیر ماه سال ۱۳۵۹ با ابلاغ ویژگی‌های کلی پرچم، اعلام کرد مشخصات هندسی و فنی پرچم با رعایت استانداردهای ابلاغی مؤسسهٔ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران باشد. این مؤسسه در ۱۳۹۵ به «سازمان ملی استاندارد ایران» تحول یافت. نخستین استاندارد پرچم در سال ۱۳۵۹ تدوین شد که ۲ بار در سال‌های ۱۳۸۳ و ۱۳۹۵ بازنگری شد.

براساس این استاندارد، پارچه پرچم باید از نخ پنبه‌ای خالص سفید و مرسریزه شده و یا مخلوط پنبه - پلی استر و ویسکوز- پلی استر (معمولاً به نسبت ۶۵-۳۵ درصد) تهیه شود در ضمن از ابریشم و پشم نیز می‌توان استفاده کرد ولی پارچه پرچم نباید از ویسکوز خالص باشد.

قوانینی نه‌چندان محکم برای احترام به پرچم

موضوع احترام به پرچم در ایران از سال ۱۳۱۶ جدی‌تر شده است. در سال ۱۳۱۶ مقررهٔ خاصی تصویب شد که تمام مردم را موظف به ادای احترام به پرچم رسمی کشور می‌کرد. مثلاً تصریح می‌کرد که اگر فردی به هشت قدمی پرچم برسد، باید با احترام حرکت کند و سپس به‌صورت صاف بایستد و با برداشتن کلاه، به پرچم ادای احترام کند؛ یا افرادی که لباس رسمی به تن دارند، سلام نظامی دهند یا اگر پرچم از مقابل فرد نشسته‌ای حرکت داده می‌شود، آن فرد باید به احترام پرچم بایستد. این مقرره هنوز هم وجود دارد و معتبر است.

البته امروز نیز قوانینی در مورد احترام به پرچم در کشور وجود دارد: در همه مصاحبه‌های تصویری مقامات در داخل یا خارج از کشور باید پرچم رسمی ایران وجود داشته و در معرض دید باشد. پرچم با بهترین کیفیت و در مناسب‌ترین مکان تمام ادارات و مؤسسات نصب شود. در مراسم صبح‌گاهی مدارس، پرچم به اهتزاز درآید. در همه مراسم مشهور، مثل ۲۲ بهمن پرچم در مکان‌های مناسب نصب شود. شکل پرچم و سرود ملی به دانش‌آموزان آموزش داده شود.

اما چقدر به این قوانین عمل می‌شود؟ چرا با وجود این قوانین، پرچم‌هایی کهنه و پاره در مدارس از میله‌ها آویزان هستند؟ آیا انباری‌ها مناسب‌ترین مکان برای نگه‌داری پرچم‌ها به‌شمار می‌آیند؟

خسرو اکبری، جامعه‌شناس در این‌باره به خبرنگار مهر گفت: به عقیده من بی‌احترامی‌های غیرعمدی در اشکال و قالب‌های مختلف به پرچم در جامعه، به‌دلیل کم‌کاری در سیستم آموزشی کشور است.

وی معتقد است، باید اهمیت، احترام و شأن پرچم در مدارس ابتدایی به کودکان تبیین شود، چراکه در کنار زبان فارسی، پرچم شاخصه مشترک تمام ملت ایران است.

تبیین ضرورت احترام به پرچم از طریق مدارس، دستگاه‌های فرهنگی، خانواده‌ها و رسانه‌ها تاثیرگذارتر از وضع قوانین است؛ توجه ما باید به فرهنگ‌سازی باشد، نه اجبار. این جامعه‌شناس ادامه داد: تبیین ضرورت احترام به پرچم از طریق مدارس، دستگاه‌های فرهنگی، خانواده‌ها و رسانه‌ها تاثیرگذارتر از وضع قوانین است؛ توجه ما باید به فرهنگ‌سازی باشد، نه اجبار.

اکبری همچنین می‌گوید: پرچم بالاترین و مشهودترین نشانه هویت ملی است که شامل الگوهای هویت‌بخش و یکپارچه‌کننده در سطح کشور است و اعضای جامعه نسبت به آن احساس افتخار و احترام می‌کنند.

او پرچم را در جوامع بین‌المللی شاخصه شناخت کشورها می‌داند و توضیح می‌دهد: در سازمان‌های بین‌المللی، در مسابقات و جشنواره‌های مختلف پرچم هر کشور نماد اصلی آن کشور است و اهتزاز یک پرچم، موجب خوشحالی و شادی ملت آن سرزمین می‌شود.

ورزشکاران بسیاری ماه‌ها و سال‌ها تمرین‌های طاقت‌فرسایی را تحمل می‌کنند، تنها به شوق اینکه پرچم کشورشان در یک مسابقه جهانی تنها چند ثانیه به اهتزاز دربیاید و سرود ملی کشورشان پخش شود.

سربازان زیادی در دوران هشت سال دفاع مقدس بی‌وقفه در جبهه‌های جنگ جان خود را سپر کردند که مبادا از سوی دشمن، پرچم کشورمان زیر پا گذاشته شود.

اما این روزها برخی از ما بی‌آنکه بدانیم و بی‌آنکه بخواهیم نسبت به همین پرچم بی‌تفاوت شده‌ایم. این شاید حاصل سال‌ها تلاش جنگ زیرزمینی دشمنان‌مان باشد یا شاید حاصل بی‌دقتی خودمان.