استاد مطهری و بایسته‌های تبلیغ موفق و مؤثر دین در عصر حاضر

به گزارش خبرنگار مهر، حسینعلی رحمتی، استاد فلسفه اخلاق در یادداشتی با عنوان استاد مطهری و بایسته‌های تبلیغ موفق و مؤثر دین در عصر حاضر به بررسی بایسته‌های تبلیغ موفق و مؤثر دین در عصر حاضر پرداخته است:

برای تبلیغ دین، احساس مسئولیت و تعهد، کافی نیست؛ بلکه اموری دیگر هم باید مورد توجه قرار گیرد که می‌توان آنها را بایسته‌های امر تبلیغ دین نامید. شهید مطهری به عنوان یک روحانی و مبلغ دینی، در برخی از آثار خود این نکته‌ها را یادآوری کرده و خود نیز کم و بیش به آنها پابند بوده است. یکی از دلایل کامیابی او در تبلیغ دین به ویژه در عرصه‌های دانشگاهی و بین جوانان تحصیل‌کرده، توجه به نکته‌هایی است که در ادامه به آنها اشاره می‌شود:

۱. استفاده از ابزارهای تبلیغی جدید

استاد بر این باور بود که در بهره گیری از ابزارهای که برای اطلاع رسانی و ارتباط درست شده است نباید دچار افراط و تفریط شد. «افراط به معنای استفاده کردن از وسایل نامشروع که قهرا نتیجه معکوس می‌دهد و تفریط به معنای جمود ورزیدن که آن هم باعث ضعف نیروی تبلیغی می‌شود و اگر کسی چنین کند با دست خویش، خودش را شکست داده است (اسلام و مقتضیات زمان، ج ۱، ص ۱۹۵؛ حماسه حسینی، ج ۱، ص ۳۴۱ ۳۴۲).

۲. تبلیغ عزیزانه دین

از سیره استاد در امر تبلیغ دین چنین به دست می‌آید که باید دین را به گونه‌ای عزتمند معرفی کرد، چرا که دین باعث عزت، سعادت و کرامت انسان می‌شود. بر همین مبناست که ایشان واقعه عاشورا، که یک واقعه دینی بود، را «حماسه» و عامل شخصیت یافتن جامعه اسلامی معرفی کرد (حماسه حسینی، ج ۱، ص ۱۶۱).

۳. تبلیغ معقول و دفاع منطقی از دین

شرطی که استاد برای موفقیت یک پیام و تبلیغ آن بیان می‌کند، عقلی بودن و قدرتمندی محتوایی پیام است (حماسه حسینی، ج ۱، ص ۲۱۱). ایشان یکی از دلایل دین گریزی غربیان را نبود یک مکتب فلسفی معقول و سازگار با علم از یک طرف، و تبلیغ برخی مطالب سست و کم مایه به عنوان دین از طرف دیگر می‌داند (اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج ۱، مقدمه). به باور ایشان مبلغان و مدافعان دین نباید از ورود اندیشه‌های مخالف بهراسند بلکه باید خود را تقویت نمایند. ایشان معتقد است «هر مکتبی که به ایدئولوژی خود ایمان و اعتقاد و اعتماد داشته باشد، ناچار باید طرفدار آزادی اندیشه و آزادی تفکر باشد.» (پیرامون انقلاب اسلامی، ص ۹). وی همچنین تاکید کرده که بایستی از تبلیغ دین به گونه‌ای که گویی دین مخالف احساسات و غرایز انسانی و در تضاد با نیازها و زندگی دنیایی اوست پرهیز نمود. ایشان بی توجهی به این امر را یکی از دلایل دین گریزی افراد و جوامع می‌داند (علل گرایش به مادیگری، چاپ هشتم، ص ۲۱۸ ۲۲۱).

۴. بهره گیری از مبلغان با صلاحیت:

ایشان معتقد بود یکی از شرایط موفقیت یک پیام آن است که کسی که آن را تبلیغ می‌کند، انسانی صالح و شایسته باشد و این امر را یکی از عوامل موفقیت نهضت امام حسین (ع) می‌داند. از نگاه ایشان یک مبلغ دین باید دارای چند شرط باشد: ۱. اخلاص ۲. پرهیز از تکلیف کردن مردم به آنچه خود مبلغ به آن باور ندارد ۳. تواضع ۴. نرمی و ملاطفت با مخاطب ۵. شهامت و شجاعت ۶. رعایت عدالت بین مردمان ۷. انتخاب روش‌های صحیح ۸. داشتن صبر و استقامت ۹. آشنایی همه جانبه با مکتب ۱۰. مهارت در استفاده از ابزار تبلیغ (حماسه حسینی، ج ۱، ص ۲۱۱، ۳۴۸ ۳۵۳)

۵. توجه به انتشارات دینی

آسیب شناسی حوزه نشر دینی هر چند امروزه نیز کم و بیش مورد توجه برخی دست اندرکاران امر تبلیغ دین هست، ولی از چندین دهه پیش، کسانی چون شهید مطهری به این امر توجه داشته و در مورد کمبود نشریات مناسب یا مشکلات و نواقص آثار موجود هشدار داده اند (از جمله در حماسه حسینی، ج ۲، ص ۱۵۷ و ۱۶۳).

۶. تلاش مضاعف حوزه‌های علمیه در امر تبلیغ دین:

شهید مطهری بار عمده تبلیغ دین را بر دوش حوزه‌های علمیه می‌داند لکن معتقد است که این نهاد دینی باید تلاش‌های خود را مضاعف، و نواقص را بر طرف کرده و بر نقاط قوت خود بیفزاید. ایشان در همان ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی با صراحت بیان می‌کند که روحانیت نباید به نقش خود در شکل گیری و پیروزی انقلاب دل خوش کند، بلکه باید به فکر آینده باشد و برای آن برنامه ریزی کند و دهها برابر گذشته، خود را تجهیز کند. (پیرامون انقلاب اسلامی، ص ۱۴۲ ۱۴۶). بایسته است یادآوری کنیم خوشبختانه امروزه در حوزه‌های علمیه در راستای آرزوها و آرمان‌های شهید مطهری قدم‌هایی ارزشمند برداشته شده است، هرچند تا رسیدن به وضع مطلوب، فاصله وجود دارد.

۷. مبارزه با تحریف‌ها و بدعت‌ها در دین

استاد مطهری با تمسک به حدیثی از پیامبر (ص)، نخستین وظیفه عالمان و مبلغان دینی را پیشگیری از تحریفات و مبارزه با خرافات می‌داند (حماسه حسینی، ج ۳، ص ۲۹۰ و ۲۹۳).