کرونا؛ آیا دست دادن منسوخ می‌شود؟

دست دادن ممکن است صرفا سلام و تعارف ساده بین غرییه‌هایی باشد که دیگر یکدیگر را نخواهند دید یا ممکن است نتیجه‌ دست دادن معامله‌های میلیارد دلاری باشد. اما مردم دنیا این روزها سعی می‌کنند هنجارهای هزاران ساله بیولوژیک-اجتماعی خود را نادیده گرفته و از تماس با یکدیگر پرهیز کنند. پرهیز از دست دادن ممکن است بعد از کرونا کنار گذاشته شود ولی آیا دست دادن جایگزین‌هایی هم دارد؟

درباره منشا دست دادن نظرهای مختلفی وجود دارد. این رفتار اجتماعی ممکن است در یونان باستان علامت صلح بین دو نفر بوده که به یکدیگر می‌فهماندند مسلح نیستند. یا ممکن است در اروپای قرون وسطی آغاز شده باشد تا با تکان دادن دست طرف مقابل، اگر سلاحی پنهان کرده تکان بخورد و برملا شود.

معروف است دست دادن را کوئیکرها (Quakers) باب کردند که آن را از تعظیم کردن مساوات‌طلبانه‌تر می‌دانستند.

کریستین لگار استاد روانشناسی دانشگاه تکزاس در آستین می‌گوید دست دادن رفتاری است حاکی از "ارتباط انسان‌ها" و نشانه تکامل انسان به یک حیوان اجتماعی و لمس-محور.

قدمت دست دادن به هزاران سال پیش باز می‌گردد بنابراین نمی‌توان بسادگی آن را کنار گذاشت. پرفسور لگار می‌گوید: "اینکه آرنج زدن را جایگزین دست دادن کردیم نشان می‌دهد لمس چقدر برای ما مهم است و نمی‌خواهیم ارتباط جسمی را از دست بدهیم."

میل بیولوژیک به لمس کردن و لمس شدن در سایر حیوانات هم دیده می‌شود. در دهه ۱۹۶۰ میلادی، هری هارلو، روانشناس آمریکایی اهمیت لمس و ابراز محبت را در رشد بچه‌میمون‌های رزوس نشان داد. در شامپانزه‌ها که بسیار به ما نزدیک هستند نیز این رفتارها دیده می‌شوند. شامپانزه ها معمولا کف دست یکدیگر را لمس می‌کنند، همدیگر را در آغوش گرفته و گاهی هم برای خوشامدگویی یکدیگر را می‌بوسند.

زرافه‌ها نوعی رفتار به اسم "گردن دادن" دارند، زرافه‌های نر که گردنشان تا دو متر هم می‌رسد برای ارزیابی اندازه و قدرت دیگری و تسلط بر او، گردن‌هایشان را دور یکدیگر می‌پیچانند و تاب می‌دهند و به هم می‌مالند.

در دنیا روش‌های بسیاری برای خوشامدگویی وجود دارند که باعث انتقال عوامل بیماری‌زا نمی‌شوند، در بسیاری فرهنگ‌ها، انگشتان رو به بالا، کف دو دست را به هم می‌چسبانند و و تعظیم کوتاهی می‌کنند؛ معرفترین مثالش ناماسته هندوها.

در ساموآ برای خوشامدگویی ابروها را بالا می‌برند و لبخند بزرگی می‌زنند. در کشورهای اسلامی، گذاشتن دست روی سینه روش محترمانه برای خوشامدگویی به فردی است که نمی‌خواهید او را لمس کنید. نمونه دیگر علامت شاکا در هاوایی است که موج‌سواران آمریکایی آن را رایج کرده‌اند، سه انگشت میانی جمع و انگشت کوچک و شست باز همراه با حرکت دست به عقب و جلو.

• کدام اخلاق‌گراتر هستند؟ جوانان یا سالمندان؟
• کرونا؛ در جستجوی 'میزبان مفقود'
• رد 'کِرم عشق' در مغازه تعمیر موبایل پیدا شد

Image caption علامت شاکا که در هاوایی رسم است

لمس کردن دیگران همیشه مهم نبوده است. در نیمه اول قرن بیستم، بسیاری روانشناسان اعتقاد داشتند ابراز محبت به کودکان رفتاری احساسی است که هیچ هدف خاصی ندارد. آنها عقیده داشتند ابراز علاقه، خطر شیوع بیماری را زیاد می‌کند و می‌تواند باعث مشکلات روانی در بزرگسالی شود.

وال کرتیس دانشمند علوم رفتاری در دانشکده بهداشت و طب حاره‌ای لندن در کتابش "نگاه نکن، دست نزن"، می‌نویسد یک دلیل احتمالی دوام دست دادن و بوسیدن گونه‌ها به عنوان خوشامد می‌تواند این باشد که نشان می‌دهد طرف مقابل بقدری مورد اعتماد است که خطر انتقال میکرب‌هایش نادیده گرفته می‌شود. به همین دلیل این نوع خوشامدگویی‌ها در طول تاریخ بر حسب میزان نگرانی از بهداشت عمومی، رایج یا کنار گذاشته می‌شوند.

در دهه ۱۹۲۰، در نشریه پرستاری آمریکا، مقالاتی منتشر شد که دست‌ را عامل انتقال عوامل بیماری‌زا معرفی می‌کرد و به آمریکایی‌ها پیشنهاد می‌کرد برای خوشامدگویی به دیگران از رسم چینی‌ها استفاده کنند، دست خود را با دست دیگر بگیرند و تکان دهند.

قبل از شیوع کرونا هم با دست دادن مخالفت‌هایی می‌شد. در سال ۲۰۱۵، در قسمتی از بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان دانشگاه کالیفرنیا در لوس آنجلس، دست دادن ممنوع شد اما این سیاست بیش از شش ماه ادامه پیدا نکرد. بسیاری از زنان مسلمان هم در سراسر دنیا به دلایل مذهبی از دست دادن پرهیز می‌کنند.

علی رغم این گونه پرهیزها و مخالفت‌ها، دست دادن در قرن بیستم به سمبل جهانی و انکار ناپذیر خوشامدگویی شغلی بدل شد. بررسی‌های علمی نشان داده‌اند که خوب دست دادن همان بخشی از مغز را فعال می‌کند که دیگر محرک‌های پاداش مثل غذا، نوشیدنی حتی رابطه جنسی خوب.

دست دادن منسوخ می‌شود؟

در حالی که بعضی از ایالت‌های آمریکا محدودیت و تعطیلی‌های ناشی از کرونا را کاهش می‌دهند، آینده دست دادن نامعلوم است.

دکتر آنتونی فوسی از اعضای اصلی کارگروه کرونای کاخ سفید ماه پیش گفت: "به نظر من دیگر نباید با یکدیگر دست بدهیم. این کار از شیوع کرونا جلوگیری می‌کند و حتی می‌تواند باعث کاهش چشمگیر ابتلا به آنفلوآنزا شود."

طبق دستورالعمل دولت آمریکا، پس ار بازگشایی نیز رعایت فاصله اجتماعی مدتی طولانی برقرار خواهند ماند مخصوصا برای افراد آسیب پذیر مانند سالمندان و افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری ریوی، چاقی یا دیابت دارند.

این می‌تواند باعث پدیده‌ای شود که استوارت ولف، معاون عملیات بالینی شرکت دل‌مدیکال آن را "کابوس آباد علمی تخیلی" می‌خواند، اجتماع دو گروه می‌شود، یک دسته می‌توانند لمس کنند و لمس شوند و دسته دیگر باید از دیگران جدا بمانند.

دکتر ولف می‌گوید این می‌تواند عوارض روانی شدیدی داشته باشد: "ما برای قدرت و جوانی بیش از حد ارزش قائل شده‌ایم و احتمالا این تمایز ساختگی و اجباری 'پیر و ناسالم ' و 'جوان و سلامت ' به برخی صدمه زیادی خواهد زد."

نیاز به ارتباط بدنی با دیگران در ما نهادینه است. به همین دلیل است که تخمین زده می‌شود رئیس جمهور آمریکا سالانه با ۶۵ هزار نفر دست می‌دهد.

الکه وبر پروفسور روانشناسی و روابط عمومی در دانشگاه پرینستون می‌گوید: "ترک عادت سخت است اما با تغییر شرایط اقتصادی و اجتماعی و در مورد فعلی بهداشتی، عادات و آداب اجتماعی هم عوض می‌شوند، مثل بستن پا در چین که در قدیم رسم بود."

در حال حاضر گزینه‌های خوشامدگویی بدون تماس زیادی وجود دارند، به عنوان مثال، تعظیم کردن در جاهای زیادی رایج است و گفته می‌شود دلیل کم بودن تلفات کرونا در تایلند همین بوده است. مثال‌های دیگر، تکان دادن دست یا سر و خندیدن و علامت‌های مختلف با دست هستند که در آنها تماس فیزیکی وجود ندارد.

پرفسور لگار می‌گوید طنز تلخ شیوع کرونا این است که انسان‌ها دقیقا در شرایط پراسترس است که به لمس دیگران احتیاج دارند: "به این فکر کنید که با کسانی که سوگوارند یا برایشان اتفاق بدی افتاده چطور مواجه می‌شویم، یا آنها را بغل می‌کنیم یا کنار آنها می‌نشینیم و دستی به شانه‌شان را می‌زنیم."

دلیانا گارسیا در حوزه بهداشت عمومی و بیماری‌های عفونی کار می‌کند و از این رو سعی می‌کند تا می‌تواند از دست دادن پرهیز کند. با این حال ترک بعضی از عادت‌ها سخت‌تر است مثل رعایت فاصله اجتماعی با مادر ۸۵ ساله‌اش: "من بغل کردن دیگران را بسیار دوست دارم. مادرم با من فاصله‌ای ندارد و دلم می‌خواهد از جا بلند شوم و پیشش بروم و ببوسمش و به او بگویم دوستش دارم."

او می‌گوید این نیاز شدید در تضاد با نگرانی از بیماری است و باعث "رقصی ناموزون" با مادرش می‌شود: "به من که نزدیک می‌شود اضطرابم زیاد می‌شود. نکند مریضش کنم؟ به همین دلیل خودم را عقب می‌کشم ولی اگر ببینم دارد دور می‌شود دنبالش راه می‌افتم. من برای قوت قلب به لمس نیاز دارم ولی نمی‌توانم بگذارم او نزدیکم شود. ما مانند قطب‌های همنام آهن‌ربا یکدیگر را دفع می‌کنیم."

پرفسور وبر می‌گوید آینده عاری از هر نوع لمس و دست دادن بعید به نظر می‌رسد اما فعلا راه بهتری نیست: "به نظر من در حال حاضر مردم زیاده‌روی نمی‌کنند، کاملا برعکس. بقا و تلاش برای زنده ماندن یکی از غرایز اولیه ومهم انسان است. راه دیگر، برگشتن به روال سابق است و نادیده‌گرفتن سالمندان و افراد خیلی چاق و مبتلایان به بیماری‌های زمینه‌ای که خواهند مرد، تا زمانی که مصونیت گله‌ای ایجاد شود و این طول می‌کشد."

ولی دست دادن را به این زودی کنار نگذارید. آرتور مارکمن، استاد دانشکده روانشناسی دانشگاه تگزاس در آستین می‌گوید زندگی پربار و پر از روابط اجتماعی هم مثل پرهیز از بیماری برای بقای انسان ضروریند: "شاید ابتدا باید بیشتر به شستن مکرر و استفاده از صدعفونی‌کننده‌های دست و پرهیز از دست زدن به صورت تمرکز کنیم تا اینکه کاملا دست دادن را کنار بگذاریم."

"نگرانی اصلی این است که روال طبیعی جدید، عاری از هر نوع لمس باشد و و متوجه نشویم که با پرهیز از لمس افراد در حلقه اجتماعی‌مان، چه چیزی را از دست می‌دهیم. "