شب‌هایی که تلویزیون فرصت «احیا» دارد/ روحانیان سیما زیر ذره‌بین

خبرگزاری مهر -گروه هنر-عطیه مؤذن: «هفت روز سیما» عنوان بسته خبری-تحلیلی ویژه‌ای است که هر پنجشنبه به بازخوانی اهم تحولات خبری مرتبط با متن و حاشیه تولیدات صداوسیما و اتفاقات پیرامونی آن در طول هر هفته می‌پردازد.

در این بسته خبری هفتگی تلاش کردیم در کنار خبرهای رسمی فعالیت برنامه‌سازان و مدیران سیما، نیم نگاهی به حواشی رسانه‌ای و حتی شایعاتی که به‌رغم غیررسمی بودن می‌توانستند در اخبار مرتبط با سیما تأثیرگذار باشند هم داشته باشیم.

امروز پنجشنبه ۲۵ اردیبهشت ماه ساعتی مانده به شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان که به برکت قرآن و نام امیرالمومنین (ع) گره خورده است، می‌توانید با سی و هفتمین بسته خبری «هفت روز سیما» در مرور متن و حاشیه ویژه‌برنامه‌های مذهبی این شب‌های تلویزیون، با ما همراه شوید.

چهره هفته؛ حجت‌الاسلام برمایی

وقتی هنوز هم خیلی از مجریان تلویزیون از مهمانانشان بیشتر حرف می‌زنند، شاید اولین چالش و دشواری کار یک روحانی (که سخنوری از اولین مهارتی است که آموخته) در کسوت اجرا، همین حفظ تعادل در میزان سخن گفتن باشد و حجت‌الاسلام محمد برمایی به خوبی از پس این چالش برآمده است.

برمایی اولین مجری-روحانی تلویزیون نیست اما در میان همه روحانیونی که منبرهایشان را به تلویزیون آورده‌اند تا به اینجا پررنگ‌ترین نقش را در قالب اجرا و گفتگو با مهمانان ناشناخته داشته است. سابق بر این بیشتر روحانیونی که در تلویزیون حضور داشتند خودشان یک تنه سخنران و مونولوگ بوده‌اند؛ یا مثل حجت‌الاسلام قرائتی گچ به دست گرفته و تخته سیاهشان را به قاب تلویزیون آورده‌اند یا مثل حجت‌الاسلام راستگو کلاس و بازی و شادی را با هم همراه کرده‌اند و یا مثل خیلی روحانیون نامی دیگر با تریبون‌ها و منبرهایشان در قاب جادو ظاهر شده‌اند.

برمایی که این روزها در کسوت مجری برنامه ماه رمضانی «دعوت» در شبکه یک دیده می‌شود، شاید هنوز به اندازه همه این روحانیون تلویزیونی مشهور و چهره نشده باشد اما کار دشوار او نشستن در مقابل مهمان و کاستن از گفته‌های خود به عنوان میزبان و افزودن بر غنای سخنان مهمانان و کمک به شنیده شدن قصه‌های آنان است.

او اگرچه هنوز هم خود را «مجری» نمی‌داند اما برنامه‌اش را با تک‌گویی‌هایی چون پلاتوی دیگر مجریان آغاز می‌کند و بعد مقابل مهمان می‌نشیند و سعی دارد تا با هدایت مهمان برای بازگویی قصه‌اش درس‌هایی از یک زندگی دینی و مومنانه برای مخاطبان به ارمغان بیاورد. برای همین هم هست که هر از گاهی برای تنفس دادن در میان صحبت‌های مهمان، خودش نقل یا حدیث یا حتی شعری متناسب با آنچه که روی آنتن در جریان است تعریف می‌کند تا روایت مهمان را به باورهای دینی و اتفاقات اجتماعی را به زندگی الهی پیوند بزند.

همین ساده‌سازی مفاهیم دینی است که احتمالاً باعث شده برخی به او انتقاد هم داشته باشند، مثل افشین علا که طی یادداشتی با انتقاد از حضور این روحانی در برنامه اجتماعی «دعوت» نوشت: «این که به یک روحانی ارجمند نقش مجری برنامه‌ای عوام‌پسند بدهیم، در شأن روحانیت نیست. ادبیات و مضامین سخنان یک روحانی است که باید جذاب باشد نه آنکه منبر را به استیج تبدیل کنیم.» به رغم این انتقادات، که نشان از حساسیت کار محمد برمایی و دیگر عوامل برنامه‌هایی از این جنس دارد، «دعوت» تا به اینجا پرمخاطب‌ترین برنامه شب‌های رمضان سیما بوده و این یعنی می‌توان گفت از مخاطبان رسانه ملی نمره قبولی کسب کرده است.

«دعوت» بیشتر برنامه‌ای با فضای اجتماعی است که تلاش کرده مهمانانی را روی آنتن نشان دهد که کمتر همچون سلبریتی‌ها در استیج‌های تلویزیونی دیده می‌شوند یا حتی معضلاتشان کمتر سنخیتی با این قاب داشته است؛ مثل شب گذشته که در این برنامه یک زن سرپرست خانوار دعوت شد که طلاق گرفته بود و روی آنتن درباره همسر سابق خود بیان کرد «مرد خوبی بود اما مرد زندگی من نبود.»

برمایی این شب‌ها سعی کرده است به دور از نصیحت کردن‌های بیش از حد یا حتی با پرهیز از مستقیم‌گویی و اظهار نظر درباره زندگی و گذشته افراد برای نمایش عبرت از زندگی (مثل گفتگو با قاچاقچی‌ای که زندگیش متحول شده بود) مخاطب را به مشاهده برنامه و نتیجه‌گیری‌های خودخواسته دعوت کند.

او امسال برای دومین بار اجرای این برنامه را بر عهده گرفته است و همین حضور او نشان داده است که تا حدی مختصات رسانه را هم می‌داند و در کنار ادبیات و نحوه تعامل و ارتباط با مهمان و مخاطب به زیبایی‌شناسی‌های بصری هم توجه دارد مثل هر شب که سعی دارد در گفتگو با قبا یا لباده خود در برابر قاب ظاهر شود و به تناسب شب‌های قدر از لباده‌ای تیره استفاده می‌کند یا در روزهای عادی از رنگ‌های روشن‌تر. هرچند که همین تنوع رنگ‌ها هم به مذاق برخی خوش نیامد و با یک شیطنت تصویری در فضای مجازی رنگ لباده اش را از قهوه‌ای به گلبهی تغییر دادند و برایش حاشیه‌سازی کردند!

برنامه «دعوت» اگرچه هنوز تا رسیدن به رکورد مخاطبان «ماه عسل» در سال‌های پیش‌تر فاصله زیادی دارد، اما با این حال امسال پربیننده‌ترین برنامه افطاری تلویزیون شده و امید است که این برند با حضور حجت الاسلام محمد برمایی همچنان بتواند سیر صعودی را در قاب سیما طی کند.

حاشیه هفته؛ سوء‌تفاهمی که جنجال‌ساز شد

خیلی طبیعی است که برنامه‌های مذهبی و معارفی در ماه رمضان بازار گرم‌تری داشته باشد، چه اینکه مخاطب هم با دغدغه بیشتر و هم ذهنی هوشیارتر این برنامه‌ها را پیگیری می‌کند. برای همین هم هست که حاشیه‌های یک سخن از نقل حکایتی توسط یک مداح گرفته تا یک سخنرانی و گفتگو با حضور یک روحانی خیلی سریع می‌تواند به خوراکی برای شبکه‌های اجتماعی تبدیل شده و واکنش‌های مختلف را رقم بزند.

یکی از همین سخنان که ویدئوی تقطیع‌شده آن در فضای مجازی بسیار دیده شد و کنش و واکنش‌های مختلفی را هم در برداشت سخنی بود که از طرف حجت‌الاسلام حامد کاشانی روحانی برنامه «ماه من» بر آنتن سحرگاهی شبکه سه بیان شد.

این روحانی که از ابتدای رمضان امسال در برنامه سحرگاهی «ماه من» حضور یافته و سلسله مباحثی را درباره فضائل امیرالمومنین (ع) مطرح می‌کرد، سخنانش به دلیل تازگی و به دور بودن از کلیشه‌ها توانست با اقبال مخاطبان و علاقمندان به مباحث دینی همراه شود، این بخش از برنامه «ماه من» را به بخشی ویژه تبدیل کند و تقریباً مناسبتی‌ترین و مناسب‌ترین حال و هوا را به این برنامه رمضانی ببخشد.

با این حال او این هفته طی صحبت‌هایش درباره اهمیت ولایت و لزوم شناخت امیرالمومنین (ع) جمله‌ای را درباره «توحید» بر زبان آورد که بیرون کشیدن همان یک جمله از میان سخنانش و تقطیع ویدئوی نصفه و نیمه آن در فضای مجازی حاشیه‌های فراوانی برایش درست کرد و طیفی از مخاطب مذهبی را حتی تا مرز عصبانیت هم پیش برد! انتشار این بریده سخنان البته فتح‌بابی شد برای اینکه عده‌ای به‌صورت جدی‌تر مباحثی را درباره امیرالمومنین (ع) و اهمیت توحید پیش بکشند و خود کاشانی نیز در سحرگاه بعد با توضیح دوباره تکمله‌ای بر سخنانش زد و سوء‌تفاهم‌های ایجاد شده را رفع کرد.

هر چند در حاشیه‌سازی‌هایی از این دست نمی‌توان نیت‌های مغرضانه با کلیت مباحث دینی را نادیده گرفت اما نمونه‌های اخیر به وضوح نشان داد که برنامه‌های مذهبی سیما به‌صورت جدی زیر ذره‌بین مخاطبان قرار دارند و برخلاف کلیشه مرسوم و معروف میان برخی افراد که این طیف تولیدات سیما را فاقد مخاطب می‌دانند، لزوم توجه و حساسیت دوچندان در تأمین محتوای این تولیدات را اثبات می‌کند.

نگاه تیزبین مخاطب این برنامه‌ها را با جدیت دنبال می‌کند و به گونه‌ای زیر ذره‌بین هستند که شاید همین سخنان در یک فضای منبری ساده هیچ سوء‌تفاهمی را ایجاد نکند اما در تلویزیون و در رصد مخاطب ضریب دوچندان می‌گیرد.

از منظری دیگر در این دست برنامه‌ها نقش مجری هم اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند. البته نه برای مچ گرفتن یا ایجاد چالش‌های غیرواقعی بلکه می‌تواند با نگاهی از بیرون و ذهن مساله دار مخاطب، به رفع سوء‌تفاهم‌های احتمالی در آن واحد بپردازد.

در همین مصداق موردنظر نجم الدین شریعتی شاید در همان شب اول می‌توانست به حل این مساله کمک کند. شریعتی یکی از برندهای تلویزیون در میان مجریان معارفی است و یکی از ویژگی‌ها و خصلت‌های مثبت او اتفاقاً دور بودنش از حاشیه‌هاست و دوری از چالش با کارشناسان است، اما با این حال شاید لازم است او نیز در چنین لحظاتی که می‌تواند به گره‌ی مبهم و مساله برانگیز در ذهن مخاطب تبدیل شود، در همان لحظه به بحث ورود کرده و با استفاده از فرصت پخش «زنده» برنامه بخش از ابهامات و سوءتفاهمات احتمالی را در لحظه رفع کند.

اتفاق ویژه؛ شبی که در بیمارستان قدر شد

کرونا اگرچه زندگی ابتدایی آدم‌ها را تعطیل و حتی روابط را تا حدی مختل کرد، با این حال دریچه‌های جدیدی را هم به روی آدمیان باز کرد. امسال به دلیل کرونا اکثر هیأت‌های مذهبی، حرم‌های مطهر و اماکن مذهبی تعطیل بودند و شب‌های قدر به شکل ویژه‌ای با حاضرانی که با حفظ فاصله اجتماعی در یک مکان جمع شده و یا حتی با منبرهایی با مخاطبانی که تعدادشان به ۱۰ نفر هم نمی‌رسید سپری شد.

همین تغییر در حال و هوای برنامه‌های احیای شب قدر در محافل مذهبی، در قاب تلویزیون نیز انعکاس داشت و البته فرصتی فراهم آورد تا در روزهای خانه‌نشینی و قرنطینه بخش بزرگی از جامعه، جدی‌تر از هر سال، رسانه ملی را به حلقه واسطی میان مادحین و سخنرانان با مردم تبدیل کند.

شب قدر در شبکه سلامت اما جلوه دیگری به قاب تلویزیون بخشید و خرق عادتی دیگر را رقم زد. مجری ابتدای برنامه ویژه شب نوزدهم در مقابل مخاطبان این شبکه قرار گرفت و توضیح داد که این شب را قرار است در بیمارستان بقیه الله (عج) به سر کنند.

وی در این توضیحات بیان کرد: «برای اولین بار فضای متفاوتی را از شب‌های قدر در قاب سیما خواهید دید. پیش از این مرسوم بود که بقاع متبرکه و حرم‌ها و هیأت‌ها این مراسم را پخش کنند و امسال به خاطر مقوله کرونا و تاکید فراوانی که نسبت به حفظ سلامت وجود داشت شبکه سلامت بر ان شد در یک مجموعه درمانی حضور پیدا کند و هم خداقوت بگوید و هم عیادتی از بیماران باشد.»

این مجری سپس اشاره کرد که بیمارستان بقیه‌الله (عج) استریل و عاری از عفونت است و برگزارکنندگان مراسم همه پروتکل‌ها را رعایت کرده‌اند و اعلام کرد که با توجه به اینکه برنامه در نیمه شب پخش می‌شود برای احترام به حقوق بیمار فضایی مجزا از مجموعه درمانی به این اقدام اختصاص یافته است.

و در نهایت قاب شبکه سلامت از کنار کادر پزشکانی که این روزها بیشترین تلاششان برای بیماران کرونایی و مبتلایان است رقم خورد. به این ترتیب هم مناجات و دعای جوشن کبیر و هم احیای این شب انجام شد و دوربین‌های شبکه در کنار نمایش تصویر سخنران و مداح و… تصاویری هم از زوایای مختلف بیمارستان، پزشکان و بیمارانی که آن‌ها هم در این شب حتی مشغول مناجات و دعا شده بودند نمایش داد.

نکته ویژه؛ خلائی که باز هم با سریال «امام علی (ع)» پر شد

سال‌های گذشته معمولاً باکس تلویزیون برای شب‌های قدر همانقدر مهم گرفته می‌شد که کل ماه رمضان و تدارک سریال و برنامه‌های مناسبتی برای این ماه ارزشی ذاتی داشت. یعنی شبکه‌های مختلف سیما که معمولاً اکثراً مجموعه‌هایی طنز را در ایام رمضان پخش می‌کردند، تلاش می‌کردند به شکلی ویژه یک مینی سریال مناسبتی هم برای شب‌های قدر به آنتن برسانند؛ سریال‌هایی که با حال و هوایی انسانی مثل گذشت، اهدای عضو و یا موضوعاتی از این دست در چهار یا پنج قسمت تولید می‌شد و مخاطب را نه فقط از نیمه شب و بامداد که از ساعاتی قبل‌تر با این مجموعه‌ها اماده‌تر و ذهنش را برای تغییر و درخواست برای تقدیری بهتر در این شب‌ها آماده می‌کرد.

امسال دست تلویزیون از چنین سریال‌هایی خالی ماند و اگرچه شبکه سه و دو به پخش سریال‌های روتین رمضانی خود یعنی «سرباز» و «بچه مهندس» که فضایشان طنز نبود ادامه دادند اما حتی در شبکه‌هایی که سریال‌ها با فضایی مفرح‌تر پخش می‌شد چنین سریالی در نظر گرفته نشد و کنداکتور به تکراری‌ها و بازپخش سریال‌های قدیمی تر رسید.

در چنین شرایطی بازهم یک سریال آرشیوی به داد آنتن سیما رسید. امسال یک بار دیگر سریال «امام علی (ع)» ساخته داوود میرباقری از ابتدای ماه رمضان روی آنتن رفت و باز هم مخاطبان خود را داشت که هنوز تماشای این سریال برایشان خالی از لطف نیست. این سریال طی پنج سال ساخته و سال ۷۵ از شبکه یک سیما پخش شد. تصویری که میرباقری از دوران حضرت علی (ع)، حکومت، اتفاقات زمان، سرباز غیور ایشان مالک اشتر و خلفای زمان ارائه کرد اگرچه اولین سریال تاریخی مذهبی تلویزیون را رقم زد اما تا همین امروز منحصر به فردترین آنها هم باقی مانده است.

پیشنهاد ویژه؛ احیای شب‌های قدر در قاب سیما

اگرچه این شب‌ها، آدم‌ها به دنبال شب زنده‌داری در دل زنده‌ترین لحظات و تجمعات پربرکت است که بتواند وجودش را با هستی پیوند بزند، با این حال توصیه به در خانه ماندن و احیا و قرآن به سر گرفتن در منازل شاید مانع شود مثل هر سال بتوان چنین تجمعاتی را پیدا کنند.

امسال اما تلویزیون هم قاب‌های ویژه‌ای را برای شب‌های قدر چیده و تلاش کرده است حال و هوای شب زنده‌داران را هم با این قاب‌ها همراه کند. شبکه‌های مختلف سیما امسال دوربین‌ها را به گونه‌ای کاشتند که هم سخنرانان و مداحان برای عده‌ای اندک در مقابل و جمعیتی کثیر در منازل و پشت قاب تلویزیون نظاره‌گرشان باشند. قاب‌هایی که شاید برای اولین بار با این زاویه بسته و ثبت شده‌اند.

به این ترتیب شبکه‌های مختلف مراسم ویژه شب قدر را از حرم‌ها و اماکن مذهبی برگزار می‌کنند.

شبکه یک سیما در شب‌های قدر با برقراری ارتباط با مشهد مقدس و حرم امام رضا (ع)، دعای جوشن کبیر را از آنجا پخش می‌کند.

براساس برنامه‌ریزی‌ها، در شب شهادت امیرالمومنین علی (ع) مراسم ویژه احیا با پخش قرائت دعای جوشن کبیر با نوای مهدی سروری و سخنرانی حجت الاسلام ناصر رفیعی همراه است. در سومین شب لیالی قدر، مراسم احیا با پخش قرائت دعای جوشن کبیر با نوای حجت الاسلام مهدی شجاع و مداحی میثم مطیعی همراه خواهد بود. سخنران شب بیست و سوم ماه رمضان هم حجت الاسلام و المسلمین صدیقی است.

شبکه دو سیما مراسم شب‌های قدر و شهادت مولی الموحدین علی ابن ابی‌طالب (ع) را از قم و حرم حضرت معصومه (س) پخش می‌کند. در شب بیست و یکم حجت‌الاسلام سعیدی سخنران خواهد بود و شنبه شب بیست و سوم رمضان هم حجت الاسلام سیدمهدی میرباقری در وصف مولای متقیان سخنرانی خواهد کرد.

شبکه سه سیما نیز به حسینیه همدانی‌ها در تهران می‌رود و اعمال شب‌های قدر و شهادت مولای متقیان علی (ع) را از این حسینیه پخش خواهد کرد. دعای جوشن کبیر و مراسم به سرگرفتن را شب زنده داران و روزه داران با صدای شیخ حسین انصاریان خواهند شنید.

شبکه چهار سیما هم مراسم لیالی قدر را از مسجد جمکران قم پوشش خواهد آمد. در شب شهادت امام علی (ع) شب زنده داران پای صحبت‌های حجت الاسلام سید مهدی میرباقری خواهند نشست و شب بیست و سوم هم از سخنان حجت الاسلام سیدحسین مؤمنی» بهره مند خواهند شد.

شبکه پنج سیما هم مراسم معنوی شب‌های قدر و شهادت امیرمومنان را از حرم عبدالعظیم حسنی پخش می‌کند. در شب بیست و یکم رمضان حجت الاسلام سید حمید میرباقری» و در شب بیست و سوم رمضان سخنران حجت الاسلام ناصر رفیعی» است.