بی کرونا هم جهان در بحران است؛ پنج مشکل پیش رو

حق نشر عکس Getty Images

اینکه شیوع فراگیری ویروس کرونا سایر اخبار بین المللی را از دستور کار خارج کرده باشد قابل درک است.

این ویروس جهانی است، مرگبار است، چند وجهی است و سئوالات متعددی را نه فقط درباره نوع واکنش ما به بحران اولیه بلکه شیوه سازماندهی جوامع و اداره امور آنها در آینده مطرح می کند.

بعضی از مشکلات عمده بین‌المللی نیز در نتیجه این بیماری به حاشیه رانده شده است و ممکن است دیگر برای حل و فصل آنها دیر شده باشد. پیگیری بعضی دیگر دشوارتر است و بعضی از دولت ها هم مترصد هستند تا با بهره برداری از انحراف افکار عمومی در نتیجه بحران کرونا، مقاصد خود را دنبال کنند.

در زیر پنج به مشکل اساس اشاره شده که باید در هفته ها و ماه های آینده در نظر داشت.

حق نشر عکس Getty Images

از سرگیری مسابقه تسلیحات هسته‌ای؟

اعتبار نسخه جدید پیمان کاهش تسلیحات استراتژیک - یا استارت جدید - که هدف از آن محدود کردن زرادخانه های موشک های دوربرد روسیه و آمریکاست در اوایل ماه فوریه سال آینده میلادی به سر خواهد آمد و اگر قرار است این پیمان تمدید شود، زمان چندانی برای مذاکره در این مورد باقی نمانده است. این آخرین توافق عمده کنترل تسلیحاتی است که از زمان جنگ سرد به یادگار مانده و هنوز اعتبار دارد.

بدون این پیمان، بیم آن می رود که محدودیت زرادخانه های این نوع تسلیحات و فقدان شفافیت در مورد آن به مسابقه تسلیحاتی جدیدی منجر شود. اخبار مربوط به تحقیقات برای ساخت اسلحه های سری جدیدی مانند موشک های بسیار سریع به این نگرانی دامن می زند.

به نظر می رسد که روسیه مایل به تجدید این پیمان است که مستلزم تشریفات مختصری است. در مقابل، دولت آمریکا به رهبری دونالد ترامپ مصمم به نظر می رسد که این پیمان را کنار بگذارد مگر اینکه چین نیز به آن ملحق شود. در عین حال، دولت چین اندک تمایلی به قبول این پیشنهاد از خود نشان نداده است. و به هر حال، حالا برای تدوین پیش نویس یک سند جامع جدید دیر شده است.

بنابراین مگر اینکه دولت آمریکا نظرش را در لحظه آخر تغییر دهد یا یک دولت جدید روی کار بیاید، پیمان استارت جدید به تاریخ خواهد پیوست.

حق نشر عکس AFP افزایش تنش با ایران؟

منازعه بر سر خروج ایالات متحده از توافق برجام که هدف آن محدود کردن فعالیت هسته ای ایران است احتمالا شدیدتر خواهد شد.

در حال حاضر، براساس مصوبات قبلی سازمان ملل، تحریم های گسترده تسلیحاتی علیه ایران مانع از آن می شود که کشورهای عضو، جنگ افزارهای پیشرفته به تهران بفروشند. اما طبق قطعنامه شورای امنیت که براساس برجام تدوین شده، اعتبار این تحریم‌های بین المللی روز ۱۸ اکتبر سال جاری به سر می آید. حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، هشدار داده است که اگر ایالات متحده موفق شود این تحریم ها را تمدید کند، این اقدام "عواقب وخیمی" در پی خواهد داشت.

البته امکان اینکه روسیه با تمدید تحریم تسلیحاتی موافقت کند اندک است که در چنین صورتی، آقای ترامپ از اروپاییان می خواهد مکانیسم ماشه در برجام را فعال کنند که نتیجه آن بازگشت تحریم های بسیار گسترده تر بین المللی علیه ایران است. این تحریم ها قبل از برجام به تصویب شورای امنیت رسیده بود و بخش عمده آنها با قبول برجام توسط ایران لغو شد.

باید گفت که بازی آقای ترامپ بسیار عجیب است زیرا نظر او این است که ایران باید به برجام که آمریکا از آن خارج شده پایبند بماند یا تحریم ها تمدید شود. به گفته یکی از مقامات ارشد دولت اوباما، آقای ترامپ در نظر دارد از هر دو طرف سود ببرد.

روابط بین ایران و آمریکا حتی بدتر و تنش بین آمریکا و متحدان اروپایی شدیدتر خواهد شد. و اینطور هم نبوده است که تحریم تسلیحاتی رفتار منطقه ای ایران یا توانایی آن برای مسلح کردن نیروهای نیابتی خود در منطقه را تضعیف کرده باشد.

تلاش اسرائیل برای انضمام کرانه باختری؟

روند انتخابات پی در پی اسرائیل سرانجام با حفظ سمت توسط بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر دست کم برای یک مدت، به انجام رسیده است. در این مورد بین او و یکی از احزاب اصلی مخالف توافق به عمل آمد.

با وجود پرونده های قضایی که همچنان علیه آقای نتانیاهو در جریان است، یا شاید هم به واسطه این پرونده ها، او یک برنامه ملیگرایانه جنجالی را پیشنهاد کرده که براساس آن، بخش هایی از کرانه باختری که فعلا در دست اسرائیل است برای همیشه به خاک این کشور منضم خواهد شد.

چنین اقدامی برای همیشه راه حل "دو کشور" برای بحران فلسطینیان و اسرائیل را نابود خواهد کرد هرچند در طرح صلح دونالد ترامپ، این راه حل وجود دارد. راه حل دو کشور اسرائیل و فلسطین از نظر بسیاری از ناظران تنها راهی است که می تواند به صلح دایم بین دو طرف منجر شود.

فلسطینیان پیشاپیش فریاد اعتراض سر داده و تعدادی از دولت های اروپایی در این مورد هشدار داده و بعضی حتی از احتمال تحریم اسرائیل سخن گفته اند. مانند همیشه، موضعگیری دولت آمریکا در این مورد حیاتی است. آیا آمریکاییان به اسرائیل چراغ سبز نشان خواهند داد یا خویشتنداری را توصیه خواهند کرد.

به نظر می رسد که تصمیم دونالد ترامپ به حمایت از طرح آقای نتانیاهو برای انضمام بلندی های جولان و انتقال سفارت ایالات متحده به بیت المقدس باعث دلگرمی نخست وزیر اسرائیل شده است. در حال حاضر، موضع دولت آمریکا روشن نیست اما این نظر مطرح شده که ممکن است در مقابل قبول یک دولت مستقل فلسطینی از سوی اسرائیل، از طرح نتانیاهو حمایت کند.

در مقابل، بعضی از تحلیلگران معتقدند که آقای نتانیاهو پس از بهره برداری از طرح انضمام این اراضی به منظور جلب حمایت ملیگرایان در انتخابات اخیر، ممکن است به نحوی در این مورد کوتاه بیاید. ممکن است موضعگیری آمریکا در این مورد موثر باشد زیرا ملیگرایان تندرو اسرائیل به هیچوجه مایل نیستند یک دولت فلسطینی در همسایگی کشورشان تاسیس شود.

به هر حال راه پر دست اندازی در پیش است.

حق نشر عکس Getty Images برگزیت: موضوع تمام نشده است

برگزیت امروزه اصطلاحی است که خیلی از ما کمابیش فراموش کرده ایم.

اما عقربه زمان در حرکت است و دوره انتقالی پس از خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا روز ۳۱ دسامبر امسال به پایان می رسد. مذاکرات در مورد روابط آینده بریتانیا و اتحادیه اروپا آغازی شکننده داشت اما شواهدی در دست نیست که دولت بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا، موضوع تمدید دوره انتقالی یا تاخیر در ختم ماجرا را حتی به مخیله خود راه داده باشد.

در همانحال، شیوع فراگیر ویروس کرونا چارچوب برگزیت را تغییری اساسی داده است و یکی از دلایل اصلی آن پیش‌بینی چند سال رکود و کسادی است. به نظر نمی رسد که در حال حاضر علاقه چندانی به احیای موضوع برگزیت وجود داشته باشد اما در هر حال، زمان چندانی باقی نمانده است.

در حالیکه واکنش اولیه اتحادیه اروپا به بحران کووید-۱۹ چندان درخشان نبوده، اقدامات بعدی اعتبار و وجهه اروپاییان را بهبود داده است. در مقابل واکنش بریتانیا به این بحران هم چندان چشمگیر تلقی نمی شود.

جدایی بریتانیا از اتحادیه اروپا دو طرف را تحت فشار قرار خواهد داد. شاید نتیجه بحران کرونا گرایش هر دو به اتخاذ نگرشی وفاق‌آمیزتر نسبت به روابط آتی باشد و فشار رکود اقتصادی راه را برای جهانی کم تنش تر هموار کند. برای بریتانیا، تصمیم های اساسی اقتصادی و دیپلماتیک - مانند میزان حمایت از آمریکا، میزان موضعگیری در برابر چین - در فضایی سخت تر مطرح خواهد شد.

حق نشر عکس Getty Images تغییرات آب و هوایی: تغییر واقعا بزرگ

واکنش جهانی به شیوع فراگیر ویروس کرونا به نوعی محکی برای توانایی جامعه بین المللی در زمینه برخورد با بزرگترین و پیچیده‌ترین چالش بین المللی یعنی تغییرات آب و هوایی محسوب می شود.

از لحاظ میزان همکاری بین المللی، گزارش تجربه برخورد با کووید-۱۹ گزارشی پر فراز و نشیب است و به نظر می رسد که تنش هایی که احتمالا بروز خواهد کرد اوضاع در جهان پس از ویروس کرونا را پیچیده تر خواهد ساخت.

راه اندازی مجدد روند مقابله با گرمایش زمین موضوعات مهمی را مطرح می کند، مانند همایش های اساسی از جمله کنفرانس سازمان ملل در مورد تغییرات آب و هوایی - یا کوپ ۲۶ - که قرار بود در ماه نوامبر امسال در شهر گلاسگو در بریتانیا برگزار شود اما به سال آینده موکول شده است.

سئوال اصلی تر این است که آیا شیوع این بیماری باعث تغییر در دیدگاه جهانیان شده است؟ آیا جهانیان حس می کنند که این موضوع فوریت دارد؟ و پیشرفت در مورد این موضوع بسیار پیچیده در نظم جدید جهانی به چه شکل خواهد بود؟