نخستین پایگاه داده باستان شناسی کشور بر روی وب قرار گرفت

به گزارش خبرنگار مهر، معصومه نیک‌نیا، دانش‌آموخته دورۀ دکتری رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه خوارزمی با اعلام این خبر افزود: در سال‌های اخیر بحث علوم‌انسانی-دیجیتال (Digital Humanities) و استفاده از ابزارهای دیجیتال در حوزه‌هایی مانند تاریخ، ادبیات، باستان‌شناسی و غیره مطرح شده است. علوم‌انسانی-دیجیتال، شیوه‌های جدیدی از دانشوری (Scholarship) برای پژوهش، تدریس و انتشار مبتنی بر همکاری میان‌رشته‌ای با استفاده از رایانه است. اگرچه پژوهش‌های حوزۀ علوم‌انسانی-دیجیتال مجموعه‌ای از فعالیت‌های همگراست و به تحقیق درباره جهانی می‌پردازد که در آن منابع چاپی دیگر رسانۀ اصلی برای تولید و انتشار دانش محسوب نمی‌شود اما متن‌محور بودن، یکی از ویژگی‌های اصلی این پژوهش‌هاست. بدین معنا که پژوهش‌ها در یک بافت خاص و مبتنی بر مدارک مستندی نظیر متون، تصاویر، سنگ‌نبشته‌ها و غیره انجام می‌شوند. با این تفسیر، سازماندهی دانش تولیدشده در این حوزه‌ها نیز اهمیت بیشتری یافته و شکل جدیدی به خود گرفته‌است. در همین راستا، الگوهای مفهومی برای تسهیل سازماندهی دانش مطرح شدند.

وی ادامه داد: یکی از این الگوها در حوزۀ میراث فرهنگی، الگوی مرجع مفهومی سی‌داک (CIDOC CRM)، حاصل بیش از دو دهه کار کمیته بین‌المللی سندپردازی (سی‌داک) در شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) است. هدف اصلی الگوی مرجع مفهومی سی‌داک این است که تبادل و یکپارچه‌سازی اطلاعات استخراج‌شده از منابع ناهمگون در حوزه میراث فرهنگی را برحسب یک هستان‌نگاری (Ontology) رسمی امکان‌پذیر کند.

این دانش آموخته دانشگاه خوارزمی گفت: نرم‌افزار تولید داخل مورد استفاده برای انجام این پژوهش، از این الگوی مفهومی برای سازماندهی اطلاعات پایگاه‌های داده خود استفاده می‌کند.

دانش‌آموخته دورۀ دکتری رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه خوارزمی بیان کرد: همگام با این تلاش‌های ملی و بین‌المللی برای به‌کارگیری الگوی مرجع مفهومی سی‌داک، پروژۀ رساله دورۀ دکتری اینجانب در حوزه باستان‌شناسی ایران با عنوان «پیاده‌سازی الگوی مرجع مفهومی سی‌داک (CIDOC CRM) برای حوزۀ باستان‌شناسی ایران» در دانشگاه‌های خوارزمی ایران و کلن آلمان تعریف و از میان پروژه‌های کاوش باستان‌شناسی در ایران، پروژه مشترک کاوش باستان‌شناسان ایرانی و آلمانی در منطقۀ وشنوه، به عنوان نمونه انتخاب شد.

معصومه نیک‌نیا ادامه داد: وِشنوه در بخش غربی فلات مرکزی ایران و ۳۵ کیلومتری جنوب شهرستان قم (خط هوایی) قرار دارد. در سال ۱۳۸۰ (۲۰۰۰) در کاوش‌های هیأت مشترک پژوهش‌های باستان‌شناختی ایران (سازمان میراث فرهنگی ایران – تهران) و آلمان (موزه معدن آلمان – بوخوم)، اشیایی از جنس سفال، چوب، شیشه و جواهراتی که در آب نگهداری می‌شدند؛ به دست آمد. این محوطه دربرگیرنده معادن باستانی است که توسط هیأت مشترک، «چاله غار یک» و «چاله غار دو» نامگذاری شد.

وی افزود: با بررسی انجام شده بر روی اشیا مشخص شد علاوه بر اینکه این منطقه، یک نذرگاه و مکان مقدس محسوب می‌شده، از قدیمی‌ترین معادن مس ایران به شمار می‌آمده است که قدمت آن به ۸۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد.

وی بیان کرد: پایگاه «مجموعه آثار یافت‎شده در وِشنوه» در نرم‌افزار ققنوس، به قصد ثبت اطلاعات اشیا یافت شده و رخدادهای کاوش در این منطقه بر مبنای الگوی مرجع مفهومی سی‌داک، طراحی و پیاده‌سازی شده‌است. اطلاعات مربوط به کاوش این منطقه، در قالب یک گزارش کاوش، سه گزارش مرمت اشیا، هفت مقالۀ پژوهشگران ایرانی - آلمانی و یک رسالۀ دکتری به زبان‌های انگلیسی و فارسی در دسترس بود. برای پیاده‌سازی این پایگاه دو زبانه (فارسی-انگلیسی)، یازده مرحله اصلی تعریف شد.

نیک‌نیا در پایان ابراز امیدواری کرد: با توجه به پتانسیل نرم‌افزاری منحصر بفردی که در ایران فراهم شده است و نمونه مشابه خارجی آن با این رویکرد وجود ندارد، امیدوارم این پایگاه مورد توجه متخصصان و مؤسسات و نهادهای مرتبط با حوزه میراث فرهنگی بویژه باستان‌شناسی و موزه‌ها قرار گیرد. زیرا که سازماندهی دانش حوزۀ میراث فرهنگی بحث بسیار جدی است و باید در برنامه‌ریزی‌های کوتاه مدت و بلندمدت نهادهای مرتبط مورد توجه قرار گیرد.

به گزارش مهر، رساله دکتری «پیاده سازی الگوی مرجع مفهومی سی داک (CIDOC CRM)برای حوزه باستان‌شناسی ایران» نوشته «معصومه نیک‌نیا»، به راهنمایی دکتر حمیدرضا جمالی مهموئی، دکتر اُیویند آیده و مشاورۀ دکتر داریوش علیمحمدی و مهندس امید حجتی در آبان ماه ۱۳۹۸ حائز دریافت چهارمین دوره جایزه ملی زنده‌یاد استاد پوری سلطانی در پنجمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات ایران شد.