عیان شدن ضعف موزه‌ها توسط کرونا/ موزه در ایران جدی گرفته نمی‌شود

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ؛ با شیوع ویروس کرونا، موزه‌های کشور آخرین مراکز گردشگری و تفریحی بودند که از سوی وزارت میراث فرهنگی بسته شدند. هنوز سر و کله این ویروس در تهران پیدا نشده بود که خبر رسید برخی از موزه‌داران یا کارکنان موزه برخوردهای شخصی با تورهای گردشگری چینی می‌کنند. آنها با دیدن گردشگران چینی فاصله می‌گرفتند و موجب ناراحتی گردشگران و برخی راهنمایان شده بودند.

آن زمان هنوز ثابت نشده بود که ویروس به تهران آمده اما از آنجا که منشأ شیوع آن، چین بوده، کارکنان موزه از حضور یک گروه چینی در فضای سربسته نگران بودند، تا اینکه برخی از موزه‌داران دستورات بهداشتی را هنگام ورود گردشگران چینی به در و دیوار موزه‌ها زدند تا از هر گونه خطر احتمالی و شیوع ویروس جلوگیری کرده باشند.

محمدرضا کارگر مدیرکل موزه‌های کشور با رد این موضوع گفته بود: به هیچ عنوان حق نداریم برخورد نامناسبی با گردشگران در محوطه‌های موزه‌ها و اماکن گردشگری داشته باشیم. این گردشگران از دولت ایران مجوز ورود به کشور را گرفته‌اند ما هم جزئی از دولت هستیم نمی‌توان گفت دولت به آنها ویزا داده که در ایران بگردند ولی ما مخالف آن هستیم. ما باید با گردشگران چینی مانند همه گردشگران کشورهای دیگر رفتار کنیم. این موضوع باید توسط مدیران موزه‌ها نیز مدیریت شود.

وقتی موزه‌ها در اولویت آخر هستند

پس از شیوع ویروس در تهران، باز هم موزه‌ها و کاخ موزه‌ها در ایران باز بودند تا اینکه ۱۷ اسفند بر اساس یک بخشنامه اشتباه از سوی وزارت میراث فرهنگی اعلام شد نه تنها این موزه‌ها بسته نخواهند شد، بلکه ساعت کاری آنها در ایام نوروز ۹۹ تا ساعت ۲۰ ادامه خواهد داشت و در صورت استقبال این ساعت کاری می‌تواند بیشتر هم شود!

این بخشنامه با واکنش تند رسانه‌ها مواجه شد و پس از آن وزیر میراث فرهنگی بخشنامه معاون میراث فرهنگی خود را لغو کرد و سه روز بعد هم اعلام کرد، ساعت کاری موزه‌ها تا تصمیم ستاد مبارزه با کرونا کاهش یابد و در زمان تعطیلات رسمی نوروز نیز این اماکن بسته شوند.

مونسان پیش از این در روز ششم اسفند تنها بازدیدهای گروهی از موزه‌ها و اماکن گردشگری را ممنوع کرده بود.

در این اتفاقاتی که قبل از نوروز ۹۹ رخ داد، یک موضوع مشخص شد آن هم در اولویت نبودن، موزه‌ها به عنوان اماکن تاریخی و مهم بود. چرا که کمتر بحثی درباره موزه‌ها و فعالیت آنها در ستاد مبارزه با کرونا به وجود آمد اگر هم تصمیمی گرفته می‌شد یا به صلاحدید متولیان موزه بود و یا استانداران.

در واقع یک نشست و یا تصمیمی قطعی درباره موزه‌ها گرفته نمی‌شد. این موضوعی بود که دلخوری موزه‌داران را در پی داشت و اینکه چرا نه کارکنان موزه و نه خود این اماکن در صدر توجه نیستند. حتی پروتکلی نیز برای بازدید از موزه‌ها تهیه نشد مگر اینکه برخی از مدیران به اراده خود کاغذی و یا پروتکلی نوشتند و در اختیار بازدیدکنندگان و کارکنان خود قرار دادند و یا اینکه هشتگ به موزه نرویم را راه اندازی کردند.

نبود محتوای آنلاین برای موزه

در ایام عید نوروز موزه‌ها که خالی از بازدیدکننده بودند، به ابتکار برخی از موزه‌داران و کارشناسان به جذب بازدیدکننده آنلاین پرداختند. قرار شد در ۱۳ روز ۱۳ بازدید مجازی توسط کارشناسان موزه در یکی از سایت‌های اشتراک فیلم به صورت زنده پخش شود. کارشناسان در مدت یک ساعت زمان داشتند تا موزه خود را معرفی کنند همزمان بازدیدکنندگان نیز سوالاتشان را از طریق این فضای مجازی می‌پرسیدند فضایی که وزارت ارتباطات در اختیار موزه‌ها قرار داده بود و با یک تکنولوژی جدید می‌توانست برای هر کسی که کمترین سرعت اینترنت را نیز دارد در هر گوشه‌ای از ایران قابل پخش با کیفیت مناسب باشد.

برخی دیگر از موزه‌داران هم با پخش برنامه بازدید زنده در صفحات مجازی خود این امکان را به علاقه‌مندان خود می‌دادند تا اگر نمی‌توانند از موزه به صورت حضوری دیدن کنند؛ به صورت مجازی یک بار دیگر به موزه بروند.

اما برخی دیگر از موزه‌ها از آنجا که همیشه سنتی اداره می‌شدند نتوانستند خود را فعال نگه دارند هنوز هم موزه‌هایی که با تکنولوژی آشتی کرده‌اند، نمایشگاه مجازی برگزار می‌کنند اما آنها که حتی صفحه‌ای فعال در اینترنت نداشتند، از دور خارج شده‌اند و برنامه‌ای ندارند. تعدادی از موزه‌داران می‌گویند که نمی‌دانند فعالیت آنها از این پس چگونه خواهد بود آیا دوباره ادامه می‌دهند و یا برای همیشه تعطیل می‌شوند. این موزه‌ها برای اینکه نتوانسته‌اند با شرایط روز خود را هماهنگ کنند محکوم به شکست می‌شوند.

این هم یکی دیگر از نکاتی بود که ویروس کرونا به موزه‌داران نشان داد. در این باره رضا دبیری‌نژاد کارشناس موزه‌داری در گفتگوی مجازی با خبرنگار مهر گفت: حسن ویروس کرونا این بود که نقاط ضعف موزه‌ها را نشان داد و وادارمان کرد به این فکر کنیم که اگر فضای ظاهری و فیزیکی موزه‌ها نباشد، باید چه کار کنیم.

وی گفت: در دوران کرونا و تعطیلی موزه‌ها، شاید موزه‌های دولتی تنها از بخش درآمدهایی که داشتند ضرر کرده باشند. اما بیشترین ضرر متوجه موزه‌های خصوصی شد. موزه‌ها از منظر فرهنگی و اجتماعی فرصت خوبی برای ارتباط گرفتن با مردم داشتند اما این فرصت خود به خود از بین رفت. به قول دوستان، کرونا ضعف‌های ما را بیشتر نشان داد.

حالا بسیاری از موزه‌داران به این باور رسیدند که اگر ماهیت ظاهری را از اشیا بگیریم چه می‌شود. یعنی اگر بازدیدکننده فیزیکی نداشته باشند برای همیشه باید بسته بمانند و یا اینکه می‌توانند به شکل دیگری ادامه حیات دهند.

این نکته دیگری بود که کرونا به موزه‌داران یادآوری کرد. نکته‌ای که نشان داد اگر با فناوری‌های روز همراه نباشند و درصدد تغییر برنیایند محکوم به شکست خواهند بود و چقدر از فضای مجازی و برنامه‌های برخط عقب خواهند ماند حتی اگر مقایسه‌ای با موزه‌های کشورهای دیگر انجام شود، خواهیم دید که موزه‌های ایران حتی موزه‌های بزرگ برنامه‌های جذابی برای مخاطبان خود ندارند. این درحالی بود که موزه‌های بزرگ هر روز یک برنامه ویژه داشتند مانند شبیه‌سازی تابلوهای معروف در میان مخاطبان و به اشتراک گذاشتن آنها و یا همگانی کردن تصاویر یادگاری از موزه‌ها در صفحات مجازی و یا معرفی جامع یکی از آثار موزه‌ای معروف به مردم دنیا با چند زبان و ….

پروتکلی برای جذب بازدیدکننده و بازگشایی

نکته دیگری که کرونا یادآوری کرد این بود که هنوز پروتکلی برای آنها تعریف نشده تا آنها هم مانند اماکن گردشگری دیگر بتوانند به صورت تدریجی باز شوند.

چند روز پیش معاونت گردشگری وزارت میراث فرهنگی دستورالعملی را برای سفرهای هوشمند یعنی سفر همراه با سلامت نوشت و در آن هم به موزه‌ها برای باز شدن و میزبانی از گردشگران اشاره‌ای کرد اما این دستورالعملی نبود که بتوان آن را برای موزه‌ها کافی دانست چون معاونت گردشگری تنها از نگاه گردشگری به موزه‌ها نگاه کرده بود و اینکه یک بازدیدکننده چه مسائلی را هنگام حضور در این اماکن رعایت کند. به همین دلیل پژوهشکده مرمت و حفاظت و اداره کل موزه‌های کشور در وزارت میراث فرهنگی پروتکل جامع‌تری را تدوین کردند. این پروتکل ۴۰ صفحه‌ای حاصل رصد تجربه کشورهای دیگر در این زمینه و بر اساس آخرین توصیه‌های سازمان بهداشت، معاونت بهداشت، ایکوم، انجمن موزه‌داران آمریکا و غیره تهیه و تدوین شده است.

این دستورالعمل درباره بهداشت در محیط اداری موزه، توصیه‌های خود مراقبتی کارکنان، مواد گندزدا، اعمال سیاست‌هایی برای فاصله‌گذاری اجتماعی در محیط کار، شناسایی و غربالگری افراد بیمار، پاکسازی و گندزدایی مخازن و بخش‌های نمایشگاهی در موزه‌ها، پاکسازی و گندزدایی در کتابخانه‌ها، حفاظت از آثار تاریخی در تعطیلی طولانی مدت، فعالیت‌های مقدماتی قبل از تعطیلی موزه، بازگشت به حالت عادی، راهنمای استفاده از روش‌های دیجیتال برای حفظ ارتباط با مخاطبان در زمان تعطیلی موزه و سیاست‌های کلی مقابله با بیماری‌های همه‌گیر در موزه‌هاست.

این دستورالعمل اکنون و در مرحله اول، به موزه‌های تهران ابلاغ شده است اما این ابلاغ به منظور بازگشایی موزه‌ها نیست چرا که برخی از آنها باید شرایط را اعمال کرده و آمادگی لازم را داشته باشند ضمن اینکه دستور آن باید توسط وزارت میراث فرهنگی و یا ستاد کرونا داده شود. اگر البته موزه‌ها جایی برای جلسات مهم باز کند.

از طرفی طبق اعلام اداره کل موزه‌های کشور، درآمد ۲۵۶ موزه و محوطه تاریخی وابسته به وزارت میراث فرهنگی در سال ۹۹ حدود ۲۴۰ میلیارد تومان بود که تاکنون ۸۰ میلیارد تومان از این درآمد در مدت سه ماه از دست رفته است. هنوز اقدامی برای جبران و یا کمک به این موزه‌ها اعلام نشده است این هم نکته‌ای بود که کرونا در زمان تعطیلی موزه‌ها یادآوری کرد و آن هم نداشتن بودجه بحران برای موزه‌هاست.